DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Polemiki i Recenzje
DOI article:Fabiański, Marcin: Nowe ustalenia i uwagi o zamku Zygmunta I na Wawelu po remoncie konserwatorskim i recenzji krytycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0938
924
Marcin Fabiański
wielkorządcy. Jeśli zgodnie z hipotezą Recenzenta
płatność z 25 IX 1535 za naprawę istniejącego fryzu
i pomalowanie ustępu sypialni młodego króla
odnosiła się już do jego nowej łożnicy w skrzydle
wschodnim74, to - wbrew tej samej hipotezie - nie da
się jej lokalizować w trzyokiennej izbie-komnacie
narożnej (111), tylko w zaopatrzonej w ustęp komna-
cie z oknami (106), do których 2 XI 1535 zakupiono
dwa żelazne pręty na zasłony75. Niewyzyskana w dys-
kusji nad skrzydłem wschodnim76, cytowana wiado-
mość o dwuokiennej sypialni wyklucza, aby młodzie-
niec sypiał wówczas nadal w jednookiennym pokoju
nad bramą (116), toteż to ona jest obecnie najsilniej-
szą konkretną przesłanką, przemawiającą na korzyść
przeprowadzki w roku 1535. Zatem gdyby przyjąć -
jak rozważano w monografii (s. 389) - że płatność
z lipca 1540 za trzy klamki do „sekretnych pokoi"
młodego króla77 odnosi się do ustępów, określanych
w rachunkach słowem secreta (a nie, jak tu, atria se-
creta), potwierdzałaby hipotezę o apartamencie mło-
dzieńca „na I piętrze (106, 107, 109-111), wyposażo-
nym w taką właśnie liczbę ustronnych miejsc". Do
wyjaśnienia pozostawałaby jeszcze wzmianka z roku
1536 (s. 130 przyp. 508), z której wynikałoby, że do
przeprowadzki Zygmunta Augusta miało dojść dopie-
ro wtedy (Rex Junior habitare debuit), a nie rok wcze-
śniej. Dopóki nie zostanie wskazana konkretna alter-
natywa78, nadal też nie można wykluczyć, że w lipcu
1543 izba-komnata narożna (111), poprzedzona ma-
łym sklepionym przejściem w grubości muru za por-
talem odnotowanym w rachunkach budowy, służyła
jako jadalnia Zygmunta Starego (s. 388-389 przyp.
112). Tak więc dopiero z przytoczonego w recenzji
świadectwa Stanisława Pieniążka z roku 1549 wynika
jednoznacznie, że młody król zatrzymał się w aparta-
mencie na I piętrze skrzydła wschodniego. Dokument
74 Ibid., s. 481.
75 ŁASZCZYŃSKA, op. cit., s. 68 (25 IX): „a reforma-
tione picturae alias kranyczu et decoloratione secreti, ubi
Sermus rex iuvenis dormit"; s. 54 (2 XI): „pro 2 ferramentis
longis ad fenestras, ubi rex iuvenis dormire solet, in qu-
ibus tela pendet [...] pro furcellis ferreis ibidem ad cami-
num [...] pro 2 haczky ad eadem ferramenta, quibus tela
removetur"; s. 61 (19 IX): „a reformatione sedilis cum ly-
sthwy in secreto caminatae, ubi Sermus iuvenis rex dormire
solet".
76 Poprzednio łączyłem ją błędnie z mieszkaniem nad szy-
ją bramną (Andrzej FISCHINGER, Marcin FABIAŃSKI,
The Renaissance Wawel. Building the Royal Residence,
Cracow 2013, s. 124, przyp. 453).
77 CHMIEL, op. cit., s. 253 (1 VII 1540): „3 klamky et
cardinibus ad atria secreta in habitationibus Sermis regis
lunioris".
78 Nie wystarczy powołać się „oczywiście" na jakieś po-
ten wspomaga argumentację, wysnutą z przesłanek
ogólnych i interpretacji niejednoznacznych źródeł
szczegółowych, a obecnie rozbudowywaną w wyni-
ku dyskusji. Wzięte razem, wszystkie te przesłanki
przemawiają za lokalizacją mieszkania Zygmunta
Augusta na I piętrze skrzydła wschodniego, z sypial-
nią w komnacie (106) i jadalnią w izbie-komnacie
(111), wykorzystywanego może już od roku 1535,
co trzeba dziś uznać za najbardziej prawdopodobną
hipotezę i pracować nad jej pełnym potwierdzeniem.
Nie dowodzą natomiast, że I piętro skrzydła wschod-
niego było projektowane i murowane już z myślą
o konkretnych wygodach przyszłego króla79.
O tymczasowych funkcjach pokoi w skrzydle
zachodnim - interpretacje alternatywne
O ile w ważnej sprawie funkcji skrzydła wschod-
niego doszło do postępu dzięki merytorycznej dys-
kusji, o tyle nie da się tak powiedzieć o dwóch
marginalnych kwestiach dotyczących czasowego
użytkowania pewnych pomieszczeń zamku.
Pierwszy przypadek dotyczy wykorzystania po-
koju Pod Meluzyną (120) na oficjalne uroczystości
z udziałem króla. W monografii (s. 379) izbę tę
uznano - inaczej niż Recenzent - za część ówcze-
snego apartamentu monarchy. Na wstępie określił on
takie rozpoznanie jako „rażącą pomyłkę", wynikłą
z nieuwzględnienia kontekstu historycznego80. Na
czym to zaniedbanie miałoby polegać, dowiaduje się
czytelnik dopiero znacznie niżej: z powodu choroby
Barbary Zapolyi Zygmunt I przeniósł uroczystość
sprawowaną zwykle w katedrze nie do własnego
apartamentu, tylko „do reprezentacyjnej izby królo-
wej na drugim piętrze (in stuba superiori, que respi-
cit civitatem ante palatia reginalis maiestatis)"'".
mieszczenia naroża północno-wschodniego; por. MOS-
SAKOWSKI, „Pałac wawelski...", s. 466, 480-482,
przyp. 174.
79 Pozostają też wszystkie dotychczasowe rozbieżności
w sprawie zamierzonych początkowo hipotetycznych
funkcji skrzydła zachodniego przed zmianami programu
użytkowego rozpoczętymi około roku 1507, a więc
w trakcie budowy (s. 377-378), por. ibid., s. 460-464. Za-
interesowanych należy zachęcić do starannego zapozna-
nia się z argumentacją w książce, gdzie hipotetyczne
intencje w sprawie przyszłego użytkowania I i II piętra
zostały zniuansowane, co nie zostało uwzględnione w re-
cenzji. Co do domniemanych herbów w cokole wykusza
trzeba zauważyć, że cokół przebudowano w wieku XVIII,
toteż nie musiałyby - jak suponuje Recenzent - zostać
zniszczone przy budowie ganka.
80 Ibid., s. 440.
81 Ibid., s. 467.
Marcin Fabiański
wielkorządcy. Jeśli zgodnie z hipotezą Recenzenta
płatność z 25 IX 1535 za naprawę istniejącego fryzu
i pomalowanie ustępu sypialni młodego króla
odnosiła się już do jego nowej łożnicy w skrzydle
wschodnim74, to - wbrew tej samej hipotezie - nie da
się jej lokalizować w trzyokiennej izbie-komnacie
narożnej (111), tylko w zaopatrzonej w ustęp komna-
cie z oknami (106), do których 2 XI 1535 zakupiono
dwa żelazne pręty na zasłony75. Niewyzyskana w dys-
kusji nad skrzydłem wschodnim76, cytowana wiado-
mość o dwuokiennej sypialni wyklucza, aby młodzie-
niec sypiał wówczas nadal w jednookiennym pokoju
nad bramą (116), toteż to ona jest obecnie najsilniej-
szą konkretną przesłanką, przemawiającą na korzyść
przeprowadzki w roku 1535. Zatem gdyby przyjąć -
jak rozważano w monografii (s. 389) - że płatność
z lipca 1540 za trzy klamki do „sekretnych pokoi"
młodego króla77 odnosi się do ustępów, określanych
w rachunkach słowem secreta (a nie, jak tu, atria se-
creta), potwierdzałaby hipotezę o apartamencie mło-
dzieńca „na I piętrze (106, 107, 109-111), wyposażo-
nym w taką właśnie liczbę ustronnych miejsc". Do
wyjaśnienia pozostawałaby jeszcze wzmianka z roku
1536 (s. 130 przyp. 508), z której wynikałoby, że do
przeprowadzki Zygmunta Augusta miało dojść dopie-
ro wtedy (Rex Junior habitare debuit), a nie rok wcze-
śniej. Dopóki nie zostanie wskazana konkretna alter-
natywa78, nadal też nie można wykluczyć, że w lipcu
1543 izba-komnata narożna (111), poprzedzona ma-
łym sklepionym przejściem w grubości muru za por-
talem odnotowanym w rachunkach budowy, służyła
jako jadalnia Zygmunta Starego (s. 388-389 przyp.
112). Tak więc dopiero z przytoczonego w recenzji
świadectwa Stanisława Pieniążka z roku 1549 wynika
jednoznacznie, że młody król zatrzymał się w aparta-
mencie na I piętrze skrzydła wschodniego. Dokument
74 Ibid., s. 481.
75 ŁASZCZYŃSKA, op. cit., s. 68 (25 IX): „a reforma-
tione picturae alias kranyczu et decoloratione secreti, ubi
Sermus rex iuvenis dormit"; s. 54 (2 XI): „pro 2 ferramentis
longis ad fenestras, ubi rex iuvenis dormire solet, in qu-
ibus tela pendet [...] pro furcellis ferreis ibidem ad cami-
num [...] pro 2 haczky ad eadem ferramenta, quibus tela
removetur"; s. 61 (19 IX): „a reformatione sedilis cum ly-
sthwy in secreto caminatae, ubi Sermus iuvenis rex dormire
solet".
76 Poprzednio łączyłem ją błędnie z mieszkaniem nad szy-
ją bramną (Andrzej FISCHINGER, Marcin FABIAŃSKI,
The Renaissance Wawel. Building the Royal Residence,
Cracow 2013, s. 124, przyp. 453).
77 CHMIEL, op. cit., s. 253 (1 VII 1540): „3 klamky et
cardinibus ad atria secreta in habitationibus Sermis regis
lunioris".
78 Nie wystarczy powołać się „oczywiście" na jakieś po-
ten wspomaga argumentację, wysnutą z przesłanek
ogólnych i interpretacji niejednoznacznych źródeł
szczegółowych, a obecnie rozbudowywaną w wyni-
ku dyskusji. Wzięte razem, wszystkie te przesłanki
przemawiają za lokalizacją mieszkania Zygmunta
Augusta na I piętrze skrzydła wschodniego, z sypial-
nią w komnacie (106) i jadalnią w izbie-komnacie
(111), wykorzystywanego może już od roku 1535,
co trzeba dziś uznać za najbardziej prawdopodobną
hipotezę i pracować nad jej pełnym potwierdzeniem.
Nie dowodzą natomiast, że I piętro skrzydła wschod-
niego było projektowane i murowane już z myślą
o konkretnych wygodach przyszłego króla79.
O tymczasowych funkcjach pokoi w skrzydle
zachodnim - interpretacje alternatywne
O ile w ważnej sprawie funkcji skrzydła wschod-
niego doszło do postępu dzięki merytorycznej dys-
kusji, o tyle nie da się tak powiedzieć o dwóch
marginalnych kwestiach dotyczących czasowego
użytkowania pewnych pomieszczeń zamku.
Pierwszy przypadek dotyczy wykorzystania po-
koju Pod Meluzyną (120) na oficjalne uroczystości
z udziałem króla. W monografii (s. 379) izbę tę
uznano - inaczej niż Recenzent - za część ówcze-
snego apartamentu monarchy. Na wstępie określił on
takie rozpoznanie jako „rażącą pomyłkę", wynikłą
z nieuwzględnienia kontekstu historycznego80. Na
czym to zaniedbanie miałoby polegać, dowiaduje się
czytelnik dopiero znacznie niżej: z powodu choroby
Barbary Zapolyi Zygmunt I przeniósł uroczystość
sprawowaną zwykle w katedrze nie do własnego
apartamentu, tylko „do reprezentacyjnej izby królo-
wej na drugim piętrze (in stuba superiori, que respi-
cit civitatem ante palatia reginalis maiestatis)"'".
mieszczenia naroża północno-wschodniego; por. MOS-
SAKOWSKI, „Pałac wawelski...", s. 466, 480-482,
przyp. 174.
79 Pozostają też wszystkie dotychczasowe rozbieżności
w sprawie zamierzonych początkowo hipotetycznych
funkcji skrzydła zachodniego przed zmianami programu
użytkowego rozpoczętymi około roku 1507, a więc
w trakcie budowy (s. 377-378), por. ibid., s. 460-464. Za-
interesowanych należy zachęcić do starannego zapozna-
nia się z argumentacją w książce, gdzie hipotetyczne
intencje w sprawie przyszłego użytkowania I i II piętra
zostały zniuansowane, co nie zostało uwzględnione w re-
cenzji. Co do domniemanych herbów w cokole wykusza
trzeba zauważyć, że cokół przebudowano w wieku XVIII,
toteż nie musiałyby - jak suponuje Recenzent - zostać
zniszczone przy budowie ganka.
80 Ibid., s. 440.
81 Ibid., s. 467.