10

Zbigniew Michalczyk

5. Augustyn Mirys (?), Podniesienie
krzyża, ok. 1783-1784 (?),
cerkiew pw. Narodzenia NMP.
Stan przed konserwacją (2005).
Fragment. Wg K. Stawecki,
Dokumentacja prac konserwatorskich
obrazu olejnego „Podniesienie krzyża"...,
Białystok 2005, mps


zwrócił uwagę na zbieżności kompozycyjne malowidła i obrazu w kościele parafialnym,
uznając, że ten pierwszy stanowi kopię dzieła Mirysa w świątyni katolickiej11.
Więcej światła na kwestię związków pomiędzy obydwoma przedstawieniami rzuca
zestawienie ich z pierwowzorem. Jak ostatnio wykazałem, kompozycja obrazu ołtarzowe-
go stanowi adaptację rozwiązania Charlesa Le Bruna zapośredniczoną prawdopodobnie
przez rycinę Benoit Audrana st. w 2. połowie XVII w. (il. 3)12, przy czym malarz czynny na
naszym terenie dokonał daleko idących przekształceń oryginalnego układu, dostosowując
kompozycję leżącego prostokąta do formatu prostokąta stojącego. W tym celu liczbę po-
nad trzydziestu postaci ograniczono do zaledwie siedmiu, które wprawdzie zachowały
oryginalne pozy, lecz zostały częściowo poprzesuwane i pozamieniane miejscami. Owe
zabiegi to - wedle przyjętej przeze mnie ostatnio terminologii - redukcja i dekompozy-
cja13. Na obrazie w kościele parafialnym w Bielsku Podlaskim widzimy zatem Chrystusa
na krzyżu, trzech mężczyzn, którzy ów krzyż podnoszą, jednego podtrzymującego go
z pomocą drabiny od dołu oraz Marię rozkładającą dłonie w geście ofiary i św. Jana Ewan-
gelistę. Dwie najważniejsze ingerencje dekompozycyjne to przeniesienie mężczyzny cią-
gnącego linę z prawej strony krzyża na lewą i umieszczenie w jego pierwotnym miejscu
postaci Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty.
Różnice kompozycyjne pomiędzy malowidłem w kościele parafialnym a niewielkich
rozmiarów obrazem należącym do cerkwi Preczystieńskiej nie są duże, ale istotne. Prosto-
kąt, w który wpisano scenę jest mniej wydłużony niż w przypadku płótna ołtarzowego.
Stąd wynikają różnice w rozmieszczeniu postaci na płaszczyźnie. Mężczyzna podnoszący
krzyż za pomocą naprężonej liny jest przesunięty dalej na lewo. Prawą krawędź kompozycji
zamyka natomiast postać klęczącej kobiety. Nie ma jej na obrazie ołtarzowym w kościele

11 Ibid., s. nlb.

12 Kompozycję Le Bruna rytował wprawdzie również Nicolas-Henri Tardieu ok. 1706-1721, lecz w lustrzanym odbiciu
w stosunku do pracy Audrana. Na obrazie Mirysa widzimy ten sam układ stron, co na rycinie Audrana; MICHAL-
CZYK, W lustrzanym odbiciu..., s. 219, il. 315a-c.

13 Ibid., s. 147-150.