303

MIKOŁAJ BALISZEWSKI
Warszawa, Biblioteka Narodowa
MONIKA MUSZYŃSKA
Warszawa, Muzeum Narodowe
„ Voyage pittoresque" Jana Potockiego
i nieznane egipskie pendants z podróży
do Turcji i Egiptu w 1784 roku
W' zbiorach wilanowskich Biblioteki Narodowej, udostępnianych sukcesywnie
w bibliotece cyfrowej Polona1, odnajdujemy trzy odbitki graficzne rytowane we-
dług dwóch zaginionych rysunków, wykonanych w sierpniu 1784 r. w Egipcie
przez wybitnego oświeceniowego pisarza i orientalistę - Jana Potockiego (1761-1815). Ry-
ciny, które zapewne powstały w Paryżu i Dusseldorfie ok. 1787 r., opatrzone zostały kaligra-
ficznymi tytułami: Vue des Piramides de Gissa oraz Vue de la Statue Colossale du Sphinx de
Gissa. Pierwsza z nich, akwaforta z miedziorytem o wymiarach kompozycji 16,5><25,5 cm,
przedstawia piramidy Cheopsa i Chefrena w Gizie oraz widoczną na pierwszym planie,
zmierzającą do Wielkiej Piramidy karawanę2 (il. 1). Pod prawym narożnikiem odbitki
znajduje się sygnatura rytownika: Grave par Carl Guttenberg, zaś pod lewym napis: De-
sinepar le Comte Potocki en 1784. Druga akwaforta, o tych samych wymiarach kompozy-
cji, przedstawia Sfinksa widzianego en face oraz rysującą się na dalekim planie trzecią
piramidę - faraona Mykerinosa3 (il. 2). Kompozycja wykonana według wzoru dostarczo-
nego przez Potockiego została przez rytownika lustrzanie odwrócona względem orygina-
łu, co pozwalają stwierdzić wyraźnie zaznaczone ubytki w górnej partii nemesu Sfinksa
i położenie najmniejszej z trzech piramid. Pod brodą kolosalnej statuy Potocki umieścił
grupę dwóch towarzyszy wyprawy z końmi, podkreślając w ten sposób wielkość zabytku.
Obok informacji o autorze wzoru - Le Comte I.Potocki del. - w prawym dolnym rogu
kompozycja podpisana została nazwiskiem rytownika: Schmitz sculp.
Przez lata akwaforty dokumentujące pamiętny dzień w Gizie, który Jan Potocki przy-
płacił udarem słonecznym, uchodziły za zaginione. Pisali o nich z żalem jego biografowie
Franęois Rosset i Dominique Triaire, a także Adam Łukaszewicz w swoich tekstach
o Potockim jako prekursorze współczesnej egiptologii4. Jak wspominają owi badacze,

1 Masowa digitalizacja, prowadzona w Bibliotece Narodowej od 2013 r. w ramach biblioteki cyfrowej Polona 2.0
i jej kolejnych wersji, skutkuje bezprecedensową skalą otwartego udostępnienia zabytków dziedzictwa kulturowego.
Piszącemu te słowa, odpowiedzialnemu za koncepcję Polony 2.0, przychodzi skorzystać z okazji do skreślenia kilku
słów na temat udostępnionych w niej rycin.

2 BN G.35259/WAF.797. W zbiorach wilanowskich znajduje się jeszcze drugi, nieprzycięty i nieoprawny egzemplarz
ryciny (wym. odcisku: 24><30,8 cm, sygn. BN G.23955/II).

3 Warszawa, Biblioteka Narodowa, sygn. BN G.35260/WAF.797.