329

JOLANTA POLANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
„Kiosque a la turque"
- nieznany projekt Jana Chrystiana Kamsetzera
do Łazienek Stanisława Augusta
Pamięci Profesora Marka Kwiatkowskiego
WTekach Gerarda Ciołka w Narodowym Instytucie Dziedzictwa przechowywa-
ny jest nieznany projekt altany opatrzony następującym opisem: Elevation d'un
Kiosc ou gloriette a la turque destine pour le Sommet d'une montagne dans un
Jardin anglais1 (il. 1-2). Sygnatura monogramem wiązanym „JCK" wskazuje, iż autorem
projektu był Jan Chrystian Kamsetzer (1753-1795), architekt Stanisława Augusta2. Po-
twierdzają to też znaki wodne obu arkuszy papieru, na których go wykonano3. Projekt
prezentuje fasadę i plan oraz elewację boczną i przekrój podłużny budowli4. Zapewne jest
to owa, dotąd nieznana, wspomniana jedynie przez Gerarda Ciołka „Altana Turecka do
Łazienek"5. Ponieważ w warszawskich Łazienkach za czasów Stanisława Augusta (lata
1764-1798) nie było Altany Tureckiej6, jest to projekt niezrealizowany. Francuska nazwa
Kiosque (z języka tureckiego ko§k) oznaczała wolnostojący, zadaszony pawilon ogrodo-
wy o lekkiej konstrukcji i bogatej dekoracji, od wieku XIII obecny w architekturze krajów

1 Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa, Zespół do Spraw Archiwaliów (dalej: NID ZSA): Plany i rysunki z Tek
Ciołka, inw. TC pl. 5847, oznaczenia: Plan d'un Kiosc a la turque i Elevation d'un Kiosc i inw. TC pl. 5848, oznacze-
nia: Faęade laterale du Kiosc turc i Coupe sur la largeur du Kiosc turc, pióro i tusz, wielobarwne lawowanie, podziałka
oznaczona w łokciach (20 aunes). Niepublikowany.

2 Takaż sygnatura „JCK' na jego Projekcie dekoracji sklepienia kaplicy na Zamku, ok. 1782, Gabinet Rycin Biblioteki
Uniwersytetu Warszawskiego (dalej: Gab. Ryc. BUW), Inw. Zb. król. T. 189 nr 34: Teresa SULERZYSKA, Stanisława
SAWICKA, Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Cz. 1. Varsaviana, rysunki
architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Warszawa 1967, poz. 461-465; repr. Natalia i Zyg-
munt BATOWSCY, Marek KWIATKOWSKI, Jan Chrystian Kamsetzer architekt Stanisława Augusta, Warszawa 1978,
s. 98.

3 Filigrany: VAN DER LEY i zwieńczona lilią tarcza z ukośnym pasem poniżej: VDL [VAN DER LEY] znane z jego
prac z 1777 i 1781: Marzena KRÓLIKOWSKA-DZIUBECKA, Podróże artystyczne Jana Chrystiana Kamsetzera
(1776-1777; 1780-1782) architekta w służbie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Warszawa 2003, s. 261 i 237.

4 Papier żeberkowy, karty 29,5><48,4 cm oraz 30><48,4 cm.

5 Gerard CIOŁEK, Witold PLAPIS, Materiały do słownika twórców ogrodów polskich, Warszawa 1968, s. 51, s.v.
Kamsetzer. Gerard Ciołek opatrzył też fotografie obu kart („wglądówki") adnotacją: „Łazienki T [Teka?] 19": NID
ZSA, Plany i rysunki z Tek Ciołka, nr 4683 i 4684, neg. ODZ nr 4276/A i 4277/A.

6 O budowlach chińskich i tureckich w Łazienkach: Longin MAJDECKI, Łazienki. Przemiany układu przestrzennego
założenia ogrodowego, Warszawa 1969, s. 110. (Rejestr Ogrodów Polskich, z. 7); por. przypis 47.