Portret gabinetowy Jana III Sobieskiego z byłego Muzeum Polskiego w Muri

395

gającą do boku. Sportretowany utrzymuje kontakt wzrokowy z widzem. Przedstawiony
został w czerwono-ceglastym adamaszkowym żupanie haftowanym złotą nicią w motywy
floralne, na którym złocisto-rudy płaszcz w rodzaju ferezji, lecz o zwężonych u dołu ręka-
wach, podbity futrem gronostajowym. Rękawy obu szat podwinięte nad nadgarstkami. Na
płaszczu na wysokości obojczyków dwie owalne rozetowe zapinki wysadzane klejnotami
(zapewne granatami) w koncentryczny trójrząd z większym kamieniem (almandynem?)
umieszczonym centralnie. Z lewego ramienia na prawy bok błękitna wstęga orderowa
z zawieszką odznaki Orderu Ducha Świętego. Przy lewym boku szabla o bogato ozdobio-
nej kaboszonowymi granatami rękojeści, zawieszona na rapciach i wąskim wysadzanym
klejnotami pasie segmentowym. Na stoliku spoczywa na poduszce korona zamknięta
ozdobiona perłami i granatami, identycznymi jak w dekoracji rękojeści szabli i obu zapi-
nek. Ponad postacią podwieszona i podwiązana sznurem brokatowa tkanina ciemno-zło-
cista w brązowe motywy floralne. Na postać króla pada światło górne, rozjaśniające jego
prawy bok.
Uwagę zwraca wysoki poziom i precyzja wykonania portretu. Dbałość o szczegóły.
Doskonałe operowanie przez malarza światłocieniem. Wreszcie rzeczywiste przedstawie-
nie sfałdowania i wywinięcia miękkich szat, bez krawędziowego ich przełamania.
Tęczówki oczu o barwie piwnej zostały wiernie oddane. Wybornie opracowane są obie
dłonie króla. Jego twarz ujawnia pierwiastek psychologizujący obecny w tym portrecie.
Spojrzenie jest odległe, zamyślone. Postać mimo swobodnej postawy emanuje dostojeń-
stwem.Pozbawiona jest cech dworskiej pompatyczności. Dukt pędzla szybki, śmiały,
miejscami szeroki, bez korekcyjnych pociągnięć. Portret jest na tyle dobry, że mógłby być
uznany za dzieło Daniela Schultza II (1615-1683). Zdecydowanie przewyższa znane
przedstawienia króla pędzla Jana Tricjusza, jak całopostaciowy portret z 1677 r. z Mu-
zeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie7.
Najbliższe związki typologiczne łączą opisywane dzieło z portretem Jana III z Zamku
Królewskiego na Wawelu, przypisanym Prosperowi Henricusowi Lankrinkowi8. Jest to
także portret prywatny prezentujący króla w ujęciu pełnego popiersia. Jan III ukazany
został w tym samym stroju i z identycznymi zapinkami, lecz ze wstęgą orderową odwrot-
nie przewieszoną, a mianowicie z prawego ramienia na lewy bok. Rysy twarzy wykazują
porównywalne cechy kompozycyjne. Portret ten powstał z nieznacznymi różnicami
w oparciu o szkic rysunkowy wykonany piórkiem, zachowany w Gabinecie Rycin Biblio-
teki Uniwersyteckiej w Warszawie (il. 3)9. Na oprawie z błękitnego kartonu z okresu, gdy
rysunek pozostawał w kolekcji Stanisława Augusta odnotowano zidentyfikowane wów-
czas wcześniejsze znaki własnościowe, którymi jest opatrzony. Ligatura PHL wskazuje na
malarza flamandzkiego Prospera Henricusa Lankrinka (1628-1692), choć pierwsze jego
imię w opisie błędnie podano jako Philip. Natomiast litera R odnosi się do Jonathana

7 Kraków, Muzeum UJ, nr inw. 2034. Olej na płótnie: 247> <143 cm. Posiada bogatą literaturę, zob. np. Odsiecz wiedeń-
ska 1683: Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy, red. naczelny Jerzy SZAB-
ŁOWSKI, Kraków 1990, kat. nr 241a, il. IV.

8 Kraków, Zamek Królewski na Wawelu, Państwowe Zbiory Sztuki, nr inw. 1781. Olej na płótnie: 93> <72 cm. Datowany
szeroko od 1676 do 1692 r. Zob.: Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII-XX w. Katalog Wystawy jubile-
uszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej Wrzesień - Grudzień 1983, red. Wojciech FIJAŁKOWSKI, Jadwi-
ga MIELESZKO, Warszawa 1983, nr kat. 6a. Rzeczpospolita w czasach Jana III Sobieskiego [katalog wystawy
w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli 5 września - 8 października 2004 pod red. Kazimierza KUCZMANA],
Stalowa Wola 2004, nr kat. 48.

9 Warszawa, Gabinet Rycin BUW, Inw. zb. d. 19914 [Pol. Ic. T. 879, nr 68]. Rysunek piórem na papierze 20,4><14,l cm
(pole oprawy kartonowej 35,9><26,3 cm).