418

Tadeusz Jurkowlaniec


5. Malbork, Zamek Wysoki, Złota Brama.
Kliniec ze zach. łuku archiwolty.
Fot. Lech Okoński. Dzięki uprzejmości
Dyrekcji Muzeum Zamkowego w Malborku
1977, czytelnicy otrzymali zwięzłe omówienie ogól-
nych zasad interpretacji treści dzieł sztuki średnio-
wiecznej (s. 29-31), oraz Ikonografię i symbolikę Zło-

- id., Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżac-

kiego w Prusach w latach 1228-1410. Rozwój - Przekształ-

cenia - Kompetencje, Toruń 2001, przyp. 237 na s. 118-119.

18 [Johann Gustav Gottlieb] BOSCHING, Schlos der deut-
schen Ritter zu Marienburg, Berlin 1823, s. 24.

19 Wg Konrada von Megenberg (1309-1374) „Dzik, zwie-
rzę silne i niepojętne, pozbawiony kłów traci swą pier-
wotną moc." - CONRAD von MEGENBERG, Das Buch
der Natur. Die erste Naturgeschichte in deutscher Spra-
che. In Neu-Hochdeutscher Sprache bearbeitet und mit
Anmerkungen versehen von Hugo SCHULZ, Greifswald

1897, s. 99 [2. Vom wilden Eber]. Zob. też m.in.: Liselotte
STAUCH, „Eber", [w:] Reallexikon zur Deutschen Kunst-
geschichte, Bd. 4, Stuttgart 1958, szp. 665-674 lub http://

tej Bramy w ujęciu autorki (s. 32-80). Kolejne roz-
działy zawierają obszerne polemiki. Najprzód z po-
glądami Szczęsnego Skibińskiego, który przejął
częściowo jedno ze stanowisk Jakubowskiej (inter-
pretację hybryd jako uosobienia ogólnie pojętego zła,
rozważaną już przez Johanna Buschinga18) i dowo-
dził, że wątkiem naczelnym dekoracji portalu jest
eklezjologia. (III. Szczęsnego Skibińskiego reinter-
pretacja treści Złotej Bramy, s. 81-83; IV. Dysputa au-
torki z egzegezą Szczęsnego Skibińskiego: 1. Obrazy
i idee tematu „ Sądu Ostatecznego" - warianty obra-
zowe, 1.1 Paruzja, Zwornik z reliefem Chrystusa Sę-
dziego, 1.2 Symbolika „Panien Mądrych i Głupich".
Eklezja i Synagoga, 1.3 Apokaliptyczne Bestiarium.
„Król Anjołów Przepaści" czy król Salomon?, 1.4
Ikonografia króla Salomona, 1.5 Symbolika moty-
wów roślinnych Złotej Bramy, s. 84-211). Dominanta
tematu Sądu Ostatecznego w rzeźbiarskiej dekoracji
wejścia do kościoła zamkowego jest z dawna oczywi-
sta. Pewien niepokój może wywoływać egzegeza mo-
tywów figuralnych w strefie głowic i zewnętrznego
łuku archiwolty portalu, ogólnie rozpoznanych traf-
nie i połączonych „z ideą końca czasu" (s. 46). Wy-
obrażenia jedenastu dziwotworów - sześciu na archi-
wolcie (opisuję je niżej, s. 427), dwóch na kapitelach
węgarów (centaur; smok), trzech kolejnych na głowi-
cach ościeży (dwunogie hybrydy: popiersie mło-
dzieńca na rybim lub może ptasim korpusie i obłym
ogonie zakończonym zwierzęcym łebkiem oraz syre-
ny o kadłubach rybich; jedna, żeńska, o rozdwojo-
nym, ogonie; czterodzielna płetwa ogonowa drugiej,
o płci trudnej do rozpoznania, przypomina ptasie ste-
rówki; il. 3-4) - oraz jedynego realnego zwierzęcia
(dzikiej świni; bez szabli znamiennych samcom,
a więc lochy lub osłabionego odyńca19; il. 3) Autorka
uznała za ilustracje do opisu wydarzeń w Apokalipsie
św. Jana, wywołanych piątą i szóstą trąbą (Ap 9, 1-12;
13-21). Jednakże przedstawienia malborskie odbie-
gają od tradycji ikonograficznej Janowego Objawie-
nia. Znajdujące się w kluczu portalu popiersie męż-
czyzny w koronie20, z dłońmi zapartymi na wklęsku
www.rdklabor.de/w/index.php?title=Eber&oldid=93111;
S[igrid] BRAUNFELS, „Schwein", [w:] Lexikon der chri-
stlichen Ikonographie, Bd. 4, Rom u. a. 1990, szp. 134-136.
20 Uznane za wizerunek Salomona przez Skibińskiego (jak
przyp. 14, s. 135-136), co przyjęła m.in.: A[nna] B[ŁA-
ŻEJEWSKA], „«Złota Brama», k. XIII w.", [w:] Funda-
cje artystyczne, jak przyp. 16, t. I Katalog, s. 19 [1.2.1];
rozpoznawane niekiedy jako popiersie Chrystusa (Ma-
giczna przestrzeń, przyp. 215 na s. 133); zob. też: Regine
KÓRKEL-HINKFOTH, Die Parabel von den klugen und
torichten Jungfrauen (Mt. 25, 1-13) in der bildenden
Kunst und im geistlichen Schauspiel, Frankfurt am Main
u.a. [1994], (Europaische Hochschulschriften; 28. Kunst-
geschichte, 190), s. 253 „(Christus / Sponsus ?)".