504

TADUSZ JURKOWLANIEC


3. Gdańsk, kościół Mariacki. Zwornik z herbem Ferberów, ob. Muzeum Narodowe w Gdańsku.
Fot. Rafał Rzeczkowski (2014)
Staniszewski (informacja ustna) - przytwierdzane ćwiekiem, wbijanym może nie bezpo-
średnio w skorupę sklepienia lub w punkt przecięcia się żeber, lecz w drewniany kołek
wciśnięty w odpowiedni otwór. Natomiast Izabella Brzostowska twierdzi, na podstawie
wyników własnych badań w staromiejskiej farze toruńskiej, że po 1466 r. zworniki pod-
wieszane zarówno ze sztucznego kamienia, jak i z drewna mocowano za pomocą długich,
żelaznych bolców o dolnym końcu zakończonym albo główką od frontu dzieła, albo pro-
stopadłym płaskownikiem przybijanym do pleców tonda (il. 5-7). Drugi kraniec trzpienia
kotwiono zawleczką na grzbiecie sklepienia10. Sposoby zawieszania zworników wyma-

10 Do podwieszania większych (cięższych) zworników stosowano kilka trzpieni. - BRZOSTOWSKA, „Detal architek-
toniczny", jak przyp. 6, s. 202 oraz informacje ustne. O innym sposobie montażu „dużych" zworników zob. niżej
s. 509-510, 513. Współcześnie niewielkie tonda z gwiazdami lub gwiazdy umieszczone na polach sklepień, m.in.
w gdańskim kościele franciszkanów, podnoszono z poziomu posadzki na linkach spuszczanych ze strychu i zawieszono
na drutach, których końce zaplatano na uchach, przytwierdzonych pośrodku odwrocia aplik, i na poprzeczkach (krótkie
odcinki prętów zbrojeniowych lub drewnianych listew) kładzionych na grzbiecie sklepienia (il. 13). - Informacje ustne
o. dr. Tomasza Janka OFMConv.; por.: Friedrich FISCHER, Der Danziger Kirchenubau des 15. und 16. Jahrhunderts,
Diss. Technische Hochschule zu Danzig, Danzig 1910, s. 36-37 i rys. 52. Zworniki podwieszane w punktach przecięcia
się żeber instalowano przypuszczalnie z rusztowań, ze względu na średnicę przelotu zbyt znikomą (w porównaniu
z rozmiarami otworu w wysklepku), aby posługiwać się liną.