552

Maciej Warchoł


4. Pozostałości kościoła
w Długiej Kościelnej
po pożarze w 2000 r.
Fot. Dominik Mączyński

porównawczych oraz szczegółowych badań architektonicznych i dendrochronologicznych
zachowanych zabytków, pozwalających na precyzyjne określenie czasu powstania oraz
jednoznaczną identyfikację elementów, które wskazywałyby na trójnawowość i bazyliko-
wość świątyń. Niestety, prawdopodobnie z uwagi na brak dostępu do konstrukcji (szalun-
ki ścian), badania takie nie zostały w następnych latach wykonane i stan wiedzy
o „mazowieckiej odmianie późnośredniowiecznego kościoła drewnianego" nie uległ zmia-
nie. Równocześnie w 2000 r. pożar zniszczył kościół w Długiej Kościelnej, a w następnym
roku nadpalone pozostałości jego ścian zostały rozebrane bez przeprowadzenia jakichkol-
wiek badań, które umożliwiłyby rozwarstwienie faz budowy świątyni i określenie zakresu
jej możliwych przekształceń5 (il. 4).
Zmianę tego stanu rzeczy przyniosły dopiero prace remontowe prowadzone przy kon-
strukcji ścian i dachach kościoła w Janisławicach w latach 2010-2013. Realizując postula-
ty zgłaszane przez Ryszarda Brykowskiego, autor niniejszego opracowania przeprowadził
wówczas badania architektoniczne obiektu, których wyniki stały się podstawą wyciągnię-
cia wniosków dotyczących zarówno historii i pierwotnej formy kościoła janisławickiego,
jak również - po przeprowadzeniu ponownej analizy dostępnej literatury oraz materiałów
archiwalnych i ikonograficznych nieistniejących już świątyń w Białyninie i Długiej Ko-
ścielnej - zasadności wprowadzenia do badań nad drewnianą architekturą sakralną „ma-
zowieckiej odmiany późnośredniowiecznego kościoła drewnianego".
W tym miejscu należy również odnieść się do kościoła w Bukównie włączonego do
analizowanej grupy obiektów odmiany mazowieckiej, ale położonego już poza granicami
historycznego Mazowsza. Głównymi argumentami przemawiającymi za jego powiąza-
niem z przykładami mazowieckimi był sugerowany czas powstania w końcu XVI w. oraz
możliwy wpływ rozwiązań charakterystycznych dla późnośredniowiecznej drewnianej ar-
chitektury sakralnej Mazowsza. Kościół w Bukównie znajdował się pierwotnie - tak jak
świątynie w Białyninie i Janisławicach - na terenie historycznej archidiecezji gnieźnień-
skiej6. Wydaje sięjednak, że powiązanie powyższych obiektów mogło być przedwczesne
i wynikało jedynie z domniemania o XVI-wiecznym rodowodzie kościoła, zresztą bardzo
hipotetycznego i nie potwierdzonego wiarygodnymi źródłami archiwalnymi oraz badania-

5 Dominik MĄCZYŃSKI, „Kościół drewniany pw. św. Anny w Długiej Kościelnej spłonął 9 września 2000 r.", Kościo-
ły Drewniane, 2000, z. 93, nlb.

6 CHMIELAK-ZAŁĘSKA, Inwentarz drewnianej architektury..., s. 6.