586

MARIA Brykowska


3. Rytwiany, kościół kamedulów pustelników, przekrój podłużny.
Pomiar 1954, zbiory ZAP WA PW

z Subiaco, z kościołem zwieńczonym szczytem „podług nieba i zwyczaju polskiego" (il. l)13.
Jednocześnie nad niższymi piętrowymi pomieszczeniami po bokach nawy, wykonano dachy
pulpitowe. Nakrycie gontem dachów na tym etapie, potwierdzają wzmianki archiwalne.
W 1657 r., z fundacji Izabeli Opalińskiej wymieniono gont na blachę miedzianą nad nawą,
natomiast dachy pulpitowe jeszcze w latach 1864-1866, były gontowe: „kościół architektury
włoskiej [...] pokryte kaplice dwie przymurowane gontem, stan dobry...". Wymiana kon-
strukcji i pokrycia na blachę cynkową nastąpiła w 1931 r. z fundacji hr. Adama Potockiego14.
Problem więźby storczykowej w Rytwianach był mi od dawna znany, ale dopiero opu-
blikowanie monografii eremu Monte Rua w Torreglia, zawierającej pomiar inwentaryza-
cyjny kościoła z konstrukcją ciesielską dostosowaną do niższych spadków dachu,
pozwoliło na wyprowadzenie szerszych wniosków dla obu tych grup więźb dachowych15.
Z tekstu Andrea Palladia opartego na Witruwiuszu wynika, że dachy są „z kalenicą po-
środku. Kalenice należy robić wyższe lub niższe, stosownie do klimatu kraju, w którym

13 Adam MAŁKIEWICZ, „Twórczość malarza-kameduły o. Wenantego z Subiaco w świetle najnowszych badań", Folia
Historica Cracoviensia, vol. 11, 2005, s. 118-120, 124, 125; Krótka nauka budownicza dworów, pałaców, zamków
podług nieba i zwyczaju polskiego, opr. Adam MIŁOBĘDZKI, Wrocław 1957, s. XIX (o autorze tego dzieła Łukaszu
Opalińskim), s. XXXIII-XXXVI (na temat dwóch metod projektowania), s. 28, 99.

14 Radom, WAP, Rząd Gub. Radomski, Wydział Skarbu, Sek. Dóbr, 1864-66, sygn. 651. Zajęcia klasztoru XX Reforma-
tów w Rytwianach, s. 25; Jan WIŚNIEWSKI, ks., Dekanat Sandomierski, Radom 1915, s. 230-238; Archiwum
w Rytwianach, „Inwentarz fundi instructi kościoła poklasztornego 00 Kamedułów w Rytwianach [...]", mps, 1932,
s. 2 [bez sygn.].

15 Giuseppe M. CROCE, Matthias MULITZER, Eremo Camaldolese di Monte Rua. Die Kamaldulenser Einsiedelei von
Monte Rua, Salzburg 2011. Panu dr. arch. Matthiasowi Mulitzerowi serdecznie dziękuję za dyskusję i fotografie.