In Memoriam

729

icznych, aby pozyskać materiał budowlany i opało-
wy10. Tak zaczął się udział Profesora w batalii o ra-
towanie cerkwi prowadzonej z władzami politycz-
no-administracyjnymi przez nieliczne grono osób
związanych ze środowiskiem muzealnym i konser-
watorskim, m.in. Aleksandrem Rybickim, kusto-
szem działu etnograficznego Muzeum w Sanoku
i twórcą Muzeum Budownictwa Ludowego, oraz Je-
rzym Turem, wówczas wojewódzkim konserwato-
rem zabytków w Rzeszowie11. Profesor protestował
przeciwko rozbiórkom cerkwi, postulował wykony-
wanie dokumentacji pomiarowych, fotograficznych
i opisowych, przygotowywał pisma, notatki i rapor-
ty w sprawie stanu ich zachowania12. Podczas wy-
jazdów terenowych, przy okazji inwentaryzacji,
typował obiekty wymagające szybkiego zabezpiecze-
nia bądź przeniesienia do skansenu13, opracowywał
dokumentacje historyczno-konserwatorskie, opinio-
wał prace remontowo-konserwatorskie. Większość
tych materiałów pozostała w maszynopisach złożo-
nych w różnego szczebla urzędach administracji
państwowej, Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabyt-
ków, Wojewódzkim Urzędzie Konserwatorskim
w Rzeszowie czy Muzeum Budownictwa Ludowego
w Sanoku, a tylko część opublikowana, przede
wszystkim na łamach „Ochrony Zabytków"14 i „Ma-
teriałów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sano-
ku"15. Profesor uczestniczył też w wielu gremiach
mających na celu przeciwdziałanie rozbiórkom,
a także wypracowanie innych sposobów ratowania
i zagospodarowania cerkwi niż zabezpieczanie ich

10 Ryszard BRYKOWSKI, „W sprawie architektury cer-
kiewnej województwa rzeszowskiego", Ochrona Zabyt-
ków X: 1957, nr 2, s. 105-109.

11 W 1956 r. Jerzy Tur objął stanowisko konserwatora
wojewódzkiego, a w 1967 r. zrezygnował z niego nie mo-
gąc pełnić funkcji w zgodzie z własnym sumieniem.

12 M.in. brał udział w opracowaniu Raportu o stanie za-
bytków dla Ministerstwa Kultury i Sztuki (1972, maszy-
nopis)

13 M.in. cerkwie w Rosolinie i Grąziowej przeniesione do
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

14 M.in. Ryszard BRYKOWSKI, „W sprawie architektury
cerkiewnej..."; id., „Drewniana cerkiew z Rosolina",

Ochrona Zabytków XI: 1958, nr 1-2, s. 58-68; id., „Drew-
niana cerkiew łemkowska z Nieznajowej", Ochrona
Zabytków XIX: 1966, nr 1, s. 81-85; Ryszard BRYKOW-

SKI, Tadeusz CHRZANOWSKI, „Drewniana cerkiew
połemkowska w Stawiszy", Ochrona Zabytków XX:

1967, nr 3, s. 59-66; Ryszard BRYKOWSKI, „W sprawie
zabytkowej drewnianej architektury cerkiewnej powiatu
Tomaszów Lubelski", Ochrona Zabytków XXV: 1972, nr
4, s. 276-285; id., „Spalona cerkiew z Hulcza i grupa cer-
kwi tomaszowsko-hrubieszowskich", Ochrona Zabytków
XXVII: 1974, nr 1, s. 38-44; id., „Drewniana cerkiew

in situ. Zaproponował utworzenie skansenu w roz-
proszeniu, czyli skansenu rozciągającego się wzdłuż
wielkiej i małej obwodnicy bieszczadzkiej, który
miałby objąć wszystkie zachowane jeszcze cerkwie
oraz przeniesione z innych miejsc16. Jednak ani ten,
ani inne projekty służące ochronie cerkwi biesz-
czadzkich nie zostały zrealizowane ze względu na
niechęć władz, a w konsekwencji brak funduszy.
Wraz z pewną liberalizacją stanowiska admini-
stracji państwowej w stosunku do zachodniego
i wschodniego Kościoła, jaka nastąpiła w latach 80.
XX w., otworzyły się nowe możliwości ochrony cer-
kwi. W 1982 r. powołana została Społeczna Komi-
sja Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej przy
Towarzystwie Opieki nad Zabytkami Przeszłości
działająca do 1999 r. Profesor znalazł się w jej Za-
rządzie, współorganizował zespół ds. budownictwa
drewnianego i służył pomocą merytoryczną. Środki
pozyskane z Ministerstwa Kultury pozwoliły Komi-
sji przeprowadzić remont 15 cerkwi oraz wykonać
konserwacje polichromii i wyposażenia w wielu za-
bytkach, a także przyczynić się do spopularyzowa-
nia wiedzy o cerkwiach i konieczności ich ochrony,
poprzez organizację konkursów, plenerów, wystaw
rysunków i fotografii17.
Tragedia cerkwi zdominowała problematykę
ochrony drewnianej architektury, chociaż nie tylko
one wymagały ratunku. Jakże często był on i nadal jest
potrzebny kościołom, rozbieranym w związku z budo-
wą nowych świątyń murowanych, niszczonym podczas
pożarów, remontów, a nawet prac konserwatorskich,
w Kulasznem", Ochrona Zabytków XXVIII: 1975, nr 2,
s. 132-136; id., „Malowane cerkwie", Ochrona Zabytków
XXXII: 1979, nr 3, s. 228-238; id., „Podzwonne dla nie-
których drewnianych cerkwi", Ochrona Zabytków XIX:
1986, nr 3, s. 208-218.
15 Ryszard BRYKOWSKI, Michał CZAJNIK, „Drewnia-
na cerkiew w Hyrowej, pow. krośnieński (uwagi do prac
konserwatorskich)", Materiały Muzeum Budownictwa
Ludowego w Sanoku 1973, nr 17-18, s. 74-79; Ryszard
BRYKOWSKI, „Drewniana cerkiew w Ustianowej Gór-
nej, pow. bieszczadzki", Materiały Muzeum Budownictwa
Ludowego w Sanoku 1973, nr 17-18, s. 80-84.
16 Ryszard BRYKOWSKI, „O cerkwiach bieszczadz-
kich", Tygodnik Powszechny XXII: 1968, nr 3, s. 4; id.,
„Bieszczadzki skansen cerkiewny", Ochrona Zabytków
XXII: 1969, nr 2, s. 134-143; Ryszard BRYKOWSKI,
Jacek WILCZUR, „Wzdłuż wielkiej i małej obwodnicy",
Polityka XV: 1971, nr 42, s. 6.
17 Ryszard BRYKOWSKI, Bogdan MARTYNIUK,
„Dziesięć lat działalności Społecznej Komisji Opieki nad
Zabytkami Sztuki Cerkiewnej TONZ", [w:] Ochrona
wspólnego dziedzictwa kulturowego, red. Jerzy KOWAL-
CZYK, Warszawa 1993, s. 269-288.