832

Dariusz Konstantynów

Po roku 1936 WTNASP właściwie przestało działać. Nie odbyła się już żadna samo-
dzielna wystawa Towarzystwa, nie zwoływano zebrań, nastąpiła całkowita dezintegracja
więzi grupowej. Formalnie jednak ugrupowanie nadal istniało. Z chwilą wybuchu wojny
zawiesiło swą działalność, a jego oficjalna likwidacja nastąpiła 26 kwietnia 1940 r.13
Z końcem lat 20. ugrupowania zaczęli tworzyć także studenci Wydziału Sztuk Pięk-
nych. W grudniu 1927 r. powstało Stowarzyszenie Młodzieży Akademickiej USB „Cech
św. Łukasza". Z deklaracji jego przywódców, a zwłaszcza prezesa Józefa Bodzińskiego
i głównego „ideologa" Zygmunta Kowalskiego, wynika, że miało ono charakter „grupy
programowej", połączonej przekonaniem o konieczności tworzenia „polskiej formy pla-
stycznej", czyli - jak ją definiował Kowalski - „wyrastającej bezpośrednio z ziemi jak
kwiat lud drzewo, czerpiącej swoje soki z religii i rasy, zgodnej z naszym położeniem
geograficznym i nie naśladowanej na zagranicznych wzorach wątpliwej wartości"14. Ide-
ologia „Cechu", pozostająca w wyraźnej zależności od politycznych postulatów wysuwa-
nych w tym samym czasie przez Obóz Wielkiej Polski15, wywołała sprzeciw studentów
(w tym również niektórych członków „Cechu") niepodzielających nacjonalistycznie na-
cechowanych haseł i niechcących brać udziału zarówno w politycznych, jak i personal-
nych rozgrywkach, toczących się wówczas w wileńskim środowisku akademickim.
W grudniu 1929 r. utworzyli oni własne ugrupowanie, nazwane Bractwem Artystycz-
nym16. Inicjatorami byli słuchacze IV kursu malarstwa, do których w ciągu kilku miesięcy
dołączyło ok. 40 studentów z innych kursów. Przewodniczącą została Janina Oświęcim-
ska, a kuratorem Ludomir Sleńdziński17. Celem Bractwa miała być po prostu „szczera
i rzetelna praca nad pogłębieniem kultury artystycznej [...]i wydoskonaleniem chlubnie
pojętego rzemiosła, z drugiej strony samopomoc i szerzenie jej zasad". Od członków wy-
magano jedynie „sumiennego przygotowania i rzetelnej pracy"18.
Rok 1930 był czasem ideowej polemiki między „Cechem" a Bractwem. W czerwcu
doszło do ostrej wymiany zdań między reprezentującą Bractwo Artystyczne Zofią Pru-
szyńską a Zygmuntem Kowalskim. Reagując na jego wystąpienie na zebraniu zarządów
Kół Naukowych USB19, opublikowane następnie na łamach „Słowa" (w kolumnie Aka-
demicka Wolna Trybuna)20, Pruszyńska przesłała do redakcji dziennika list, wyjaśniający,
że zasadniczą przyczyną rozłamu wśród studentów WSP była „niechęć większości do
metod pracy i sposobów postępowania Cechu i potrzeba stworzenia takiego środowiska,
które by umożliwiło sumienne studia akademickie". „Ogół młodzieży - przekonywała -
odróżnić potrafi rzetelną pracę od górnolotnych szumnych frazesów, tak jak odróżnia szo-
winizm od patriotyzmu - w życiu i sztuce. [...] chce tworzyć swobodnie, ufając w pol-

13 STANKEVIC, op. cit., s. 36.

14 Redaktor [Zygmunt KOWALSKI], „Nasza Forma", Nasza Forma 1930, nr 1, s. 6.

15 Zob. Dariusz KONSTANTYNÓW, „Wileński «Cech św. Łukasza» (1927-1933) ijego ideologia", [w:] Nacjonalizm
w sztuce i historii sztuki 1 789-1950, red. Dariusz KONSTANTYNÓW, Robert PASIECZNY, Piotr PASZKIEWICZ,
Warszawa 1998, s. 199-209.

16 Stanisław PIGOŃ, „Koła naukowe studentów U.S.B. w latach 1919-1929", [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu
CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, t. II: Dziesięciolecie 1919-1929, Wilno 1929,
s. 597.

17 W dniu 9 XI 1930 r. Sleńdziński z inicjatywy Bractwa wygłosił na WSP wykład „Szkoła i jej znaczenie w sztukach
plastycznych"; zob. „Z kół naukowych", Słowo 1930, nr 255 (6 XI), s. 3 (kolumna Akademicka Wolna Trybuna).

18 „Z «Bractwa Artystycznego»", Słowo 1930, nr 100 (1 V), s. 3 (kolumna Akademicka Wolna Trybuna).

19 Ett., „Zrzeszenie Kół Naukowych działa...", Słowo 1930, nr 123 (31 V), s. 3 (kolumna Akademicka Wolna Trybuna).

20 Zygmunt KOWALSKI, „Z Cechu Św. Łukasza", Słowo 1930, nr 132 (12 VI), s. 3 (kolumna Akademicka Wolna
Trybuna).