932

Mikołaj Getka-Kenig

więc w swojej radykalnej wersji światem pozbawio-
nym pomników.
Niejako odpowiedzią na ten postulat są dwa na-
stępne rozdziały, dotyczące efemerycznych przed-
sięwzięć komemoracyjnych, a więc nieingerujących
trwale w przyrodę, zarazem takich, które podważają
samą istotę pomnikowości, czyli trwałość (a nawet
niewzruszoność) przekazu. Autorką pierwszego pt.
Wędrująca Boja w dobie antropocenu jest kuratorka
Anne Peschken, która opisuje w nim swój autorski
projekt pomnika ruchomego, zwłaszcza pod kątem
reakcji widzów. Drugi autorstwa Jarosława Jaworka
pt. Pomniki dźwiękowe, poświęcony jest przykła-
dom takich „form upamiętnienia, w której wyjątko-
wą bądź jedyną rolę w pracy pamięci odgrywa wy-
wołany w różny sposób dźwięk"15, i stanowiących
tylko jeden z przykładów pomników określanych
przez tego badacza mianem „zmysłowych".
Recenzowany tom zamyka tekst Agaty Stolarz
pt. Musee du quai Branlyjako przykład architektury
pomnikowej. Porusza on kwestię instytucji muzeum
jako formy pomnikowej, nawiązując zresztą do zna-
nej rozprawy Ewy Domańskiej o symbolice Mu-
zeum Żydowskiego w Berlinie projektu Daniela Li-
beskinda16. W tym przypadku chodzi o budynek
muzeum sztuk i kultur pozaeuropejskich w Paryżu,
projektu Jeana Nouvela (ukończony w 2006 r.), któ-
rego architektura stanowi (zapewne intencjonalne)
narzędzie dowartościowania pozaeuropejskiego
dziedzictwa przy równoczesnym wybielaniu kolo-
nialnej przeszłości Francuzów. Jest to przykład ta-
kiego konstruowania wizji przeszłości poprzez in-

stytucję publiczną (taką jak muzeum), które pozwala
pogodzić - zdaniem autorki zdecydowanie niespra-
wiedliwie dla skolonizowanych - dwie przeciwstaw-
ne optyki. Jest to więc również przykład pozornej no-
woczesności, o ile tą nowoczesność rozumiemy
zgodnie z antropocenicznym paradygmatem.
Podsumowując, poza rozczarowującym (z histo-
rycznego i „pomnikologicznego" punktu widzenia,
pod względem teoretycznym trudno mu bowiem coś
zarzucić) wstępem, zaprezentowane w recenzowa-
nym tomie rozprawy analityczne są solidnymi wy-
powiedziami naukowymi, które łącznie zasługują na
pozytywną notę (choć można by zadbać o lepsze zi-
lustrowanie tekstów, zwłaszcza tych autorstwa Emi-
lii Kledzik, Małgorzaty Wosińskiej oraz Agaty Sto-
larz). Historyk sztuki może oczywiście ubolewać
nad słabo zaznaczającą się w tych wszystkich roz-
prawach refleksją nad historyczną zmianą i zdomi-
nowaniem wykładu przez rozważania teoretyczne
i w gruncie rzeczy antropologiczne (bardziej niż np.
społeczno-kulturowe, nie mówiąc o artystycznych).
Równocześnie jednak mamy tutaj do czynienia z bez
wątpienia wartościową pozycją, znacznie poszerza-
jącą nasze rozumienie pomników jako zjawiska
i mogącą inspirować do szerzej zakrojonych badań
nad alternatywnymi formami pomnikowymi w bar-
dziej odległej przeszłości. Wbrew temu, co sugeruje
redaktorka, w tej ostatniej nie brakowało pomysłów
oryginalnych i opierających się „klasycznemu" nur-
towi, choć kontekst (który dla Małgorzaty Praczyk
jest chyba najbardziej interesujący) był oczywiście
inny.

15 Jarosław JAWOREK, „Pomniki dźwiękowe", [w:] Po-
mniki w epoce antropocenu..., s. 187.

16 Zob. Ewa DOMAŃSKA, „Niech umarli grzebią ży-

wych. Monumentalna przeciw-Historia Daniela Libeskin-
da", Teksty Drugie, 2014, nr 1-2 (85/86), s. 78-102.