DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Zachwatowicz, Jan: Katedra gnieźnieńska. Gotycki system konstrukcyjny
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37720#0192
zaznaczają się samodzielne twórcze rozwiązania problemów archi-
tektonicznych oraz utrwalają się formy gotyckiej architektury.
Ruch ten przechodzi wówczas wzmożoną falą przez środkowe
i północne Niemcy, Polskę, Śląsk, Czechy i Węgry, przynosząc
z Francji i Nadrenji nowe sposoby przestrzennego ukształtowania
i formy architektoniczne dojrzałego, „promienistego” (rayonnant)
gotyku ').
Wspaniałe, wielonawowe, z ambitem i kaplicami katedry fran-
cuskie i nadreńskie stają się wzorem, często niedoścignionym,
przy wznoszeniu nowych i przebudowie dawnych kościołów. W myśl
nowych poglądów przekształcane są przedewszys^kiem prezbiterja.
Dawne prezbiterja stają się zbyt małe i skromne dla liczniejszego
kleru i uświetnionego ceremonjału kościelnego, stąd w aktach tych
czasów znajdujemy często decyzje władz kościelnych o zburzeniu
do fundamentów dawnego prezbiterjum i budowie nowego, oparte-
go na odmiennym programie architektonicznym. Padają w gruzy ro-
mańskie chóry i absydy, ustępując miejsca skomplikowanym bryłom
prezbiterjów gotyckich, dominujących niekiedy przestrzennie nad
częścią nawową. W drugim dopiero etapie następuje przebudowa naw
lub dociągnięcie ich charakteru architektonicznego do nowej części
prezbiterjalnej.
Skomplikowane układy planowe i dążenie do osiągnięcia znacz-
nej wysokości budowli, fascynującej w katedrach Zachodu, posta-
wiły miejscowe organizacje budowlane przed wielkiemi trudnościa-
mi. Pomimo zasiłku wiedzy i doświadczenia ze strony „mistrzów”
i „parlerzy” przybyłych z Zachodu, nie wszędzie było możliwe sto-
sowanie doprowadzonych do kanonów metod konstrukcyjnych ar-
chitektury francuskiej. Tam gdzie nie można było budować z ka-
mienia, wyłącznego prawie tworzywa w budownictwie francuskiem,
gdzie trzeba było posługiwać się kamieniem i cegłą lub samą cegłą,
materjał budowlany narzucał inne metody konstrukcyjne, inne pro-
porcje i odmienne formy dekoracyjne. I tu właśnie zadokumento-
wany został udział miejscowych budowniczych, mających za sobą
wiekową tradycję budownictwa ceglanego (Niemcy, Polska) i cegla-
no-kamiennego (Polska zachodnia, Śląsk).
Konstrukcje więc i formy francuskie przepuszczone zostały
przez filtr tradycji i technicznych możliwości lokalnych. W pier-
wszym okresie przytem, od końca XIII wieku i przez wiek XIV znaj-
dujemy liczne próby wykonania w cegle kościołów bazylikowych,
przyczem w rozwiązaniu tego zadania zaznaczyła się pomysłowość
konstrukcyjna miejscowych budowniczych. W wieku XV wzrasta zde-
cydowanie ilość kościołów o systemie halowym — łatwiejszym
konstrukcyjnie.
181
tektonicznych oraz utrwalają się formy gotyckiej architektury.
Ruch ten przechodzi wówczas wzmożoną falą przez środkowe
i północne Niemcy, Polskę, Śląsk, Czechy i Węgry, przynosząc
z Francji i Nadrenji nowe sposoby przestrzennego ukształtowania
i formy architektoniczne dojrzałego, „promienistego” (rayonnant)
gotyku ').
Wspaniałe, wielonawowe, z ambitem i kaplicami katedry fran-
cuskie i nadreńskie stają się wzorem, często niedoścignionym,
przy wznoszeniu nowych i przebudowie dawnych kościołów. W myśl
nowych poglądów przekształcane są przedewszys^kiem prezbiterja.
Dawne prezbiterja stają się zbyt małe i skromne dla liczniejszego
kleru i uświetnionego ceremonjału kościelnego, stąd w aktach tych
czasów znajdujemy często decyzje władz kościelnych o zburzeniu
do fundamentów dawnego prezbiterjum i budowie nowego, oparte-
go na odmiennym programie architektonicznym. Padają w gruzy ro-
mańskie chóry i absydy, ustępując miejsca skomplikowanym bryłom
prezbiterjów gotyckich, dominujących niekiedy przestrzennie nad
częścią nawową. W drugim dopiero etapie następuje przebudowa naw
lub dociągnięcie ich charakteru architektonicznego do nowej części
prezbiterjalnej.
Skomplikowane układy planowe i dążenie do osiągnięcia znacz-
nej wysokości budowli, fascynującej w katedrach Zachodu, posta-
wiły miejscowe organizacje budowlane przed wielkiemi trudnościa-
mi. Pomimo zasiłku wiedzy i doświadczenia ze strony „mistrzów”
i „parlerzy” przybyłych z Zachodu, nie wszędzie było możliwe sto-
sowanie doprowadzonych do kanonów metod konstrukcyjnych ar-
chitektury francuskiej. Tam gdzie nie można było budować z ka-
mienia, wyłącznego prawie tworzywa w budownictwie francuskiem,
gdzie trzeba było posługiwać się kamieniem i cegłą lub samą cegłą,
materjał budowlany narzucał inne metody konstrukcyjne, inne pro-
porcje i odmienne formy dekoracyjne. I tu właśnie zadokumento-
wany został udział miejscowych budowniczych, mających za sobą
wiekową tradycję budownictwa ceglanego (Niemcy, Polska) i cegla-
no-kamiennego (Polska zachodnia, Śląsk).
Konstrukcje więc i formy francuskie przepuszczone zostały
przez filtr tradycji i technicznych możliwości lokalnych. W pier-
wszym okresie przytem, od końca XIII wieku i przez wiek XIV znaj-
dujemy liczne próby wykonania w cegle kościołów bazylikowych,
przyczem w rozwiązaniu tego zadania zaznaczyła się pomysłowość
konstrukcyjna miejscowych budowniczych. W wieku XV wzrasta zde-
cydowanie ilość kościołów o systemie halowym — łatwiejszym
konstrukcyjnie.
181