DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Zachwatowicz, Jan: Detale architektoniczne kościoła klasztornego w Mogile
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37720#0083
II
JAN ZACHWATOWICZ (Z.a.p.) - DETALE ARCHITEKTONICZNE
KOŚCIOŁA KLASZTORNEGO W MOGILE
Struktura architektoniczna i wynikający z niej układ prze-
strzenny budowli nie wyczerpują istoty jej plastycznego wyrazu
i emocjonalnego oddziaływania na widza. Zarówno detale, będące
wzbogaceniem i podkreśleniem form konstrukcyjnych lub dodat-
kami, wyrażającemi architektoniczny światopogląd epoki, jak i fak-
tura powierzchni oraz jej barwa są niezmiernie ważnemi czynnika-
mi w ukształtowaniu pełnego zrozumienia i właściwej oceny objektu
architektonicznego.
To też w ostatnich latach prace uczonych, szczególnie nie-
mieckich, poszły po linji najbardziej bezpośredniego zbliżenia się
do objektu, drogą pogłębionej analizy nietylko detali, lecz samej
faktury powierzchni, dotknięć kamieniarskiego dłuta1). Metoda ta
wzbogaciła i zwielokrotniła kryterja w ocenie zjawisk plastycz-
nych, umożliwiając zarazem głębsze, intymniejsze wniknięcie
w atmosferę epoki, w której powstawało dzieło.
W naszych warunkach wnikliwe spojrzenie na opracowanie
architektoniczne jest jeszcze i z tego względu ważne, że pominię-
cie lub zniekształcone podanie detali może obniżyć z krzywdą dla
objektu poziom jego architektury, a tern samem i kulturalne jego
znaczenie. W opisach monograficznych kościoła Cystersów w Mo-
gile2) nie znajdujemy pełnego i właściwego obrazu opracowania
detali, nie uwzględniono w nich bowiem szeregu ważnych pozy-
cyj w inwentarzu form architektonicznych kościoła.
Skromność i pewna surowość tych form uwarunkowana była
już samą regułą zakonną, która w sposób zdecydowany występuje
przeciw przerostowi dekoracji oraz użyciu motywów figuralnych
w architekturze kościołów klasztornych. Niemniej jednak i ten
skromny program dekoracyjny wykazuje dość wysoki poziom arty-
styczny i posiada wyraz stylowy, nawiązujący do współczesnych mu
form rozległej rodziny klasztorów cysterskich.
W najbliższych genealogicznie klasztorach 3) spotykamy jednak
dotkliwe luki w materjale porównawczym. Macierzysty klasztor
w Lubiąży uległ zupełnemu architektonicznemu przeobrażeniu; po-
wstający jednocześnie z Mogiłą klasztor w Henrykowie (Heinri-
chau), pierwotnie drewniany, posiada obecnie tylko fragmenty
architektury końca XIII w.4); kościół w Kamieńcu (Kamenz) po-
72
JAN ZACHWATOWICZ (Z.a.p.) - DETALE ARCHITEKTONICZNE
KOŚCIOŁA KLASZTORNEGO W MOGILE
Struktura architektoniczna i wynikający z niej układ prze-
strzenny budowli nie wyczerpują istoty jej plastycznego wyrazu
i emocjonalnego oddziaływania na widza. Zarówno detale, będące
wzbogaceniem i podkreśleniem form konstrukcyjnych lub dodat-
kami, wyrażającemi architektoniczny światopogląd epoki, jak i fak-
tura powierzchni oraz jej barwa są niezmiernie ważnemi czynnika-
mi w ukształtowaniu pełnego zrozumienia i właściwej oceny objektu
architektonicznego.
To też w ostatnich latach prace uczonych, szczególnie nie-
mieckich, poszły po linji najbardziej bezpośredniego zbliżenia się
do objektu, drogą pogłębionej analizy nietylko detali, lecz samej
faktury powierzchni, dotknięć kamieniarskiego dłuta1). Metoda ta
wzbogaciła i zwielokrotniła kryterja w ocenie zjawisk plastycz-
nych, umożliwiając zarazem głębsze, intymniejsze wniknięcie
w atmosferę epoki, w której powstawało dzieło.
W naszych warunkach wnikliwe spojrzenie na opracowanie
architektoniczne jest jeszcze i z tego względu ważne, że pominię-
cie lub zniekształcone podanie detali może obniżyć z krzywdą dla
objektu poziom jego architektury, a tern samem i kulturalne jego
znaczenie. W opisach monograficznych kościoła Cystersów w Mo-
gile2) nie znajdujemy pełnego i właściwego obrazu opracowania
detali, nie uwzględniono w nich bowiem szeregu ważnych pozy-
cyj w inwentarzu form architektonicznych kościoła.
Skromność i pewna surowość tych form uwarunkowana była
już samą regułą zakonną, która w sposób zdecydowany występuje
przeciw przerostowi dekoracji oraz użyciu motywów figuralnych
w architekturze kościołów klasztornych. Niemniej jednak i ten
skromny program dekoracyjny wykazuje dość wysoki poziom arty-
styczny i posiada wyraz stylowy, nawiązujący do współczesnych mu
form rozległej rodziny klasztorów cysterskich.
W najbliższych genealogicznie klasztorach 3) spotykamy jednak
dotkliwe luki w materjale porównawczym. Macierzysty klasztor
w Lubiąży uległ zupełnemu architektonicznemu przeobrażeniu; po-
wstający jednocześnie z Mogiłą klasztor w Henrykowie (Heinri-
chau), pierwotnie drewniany, posiada obecnie tylko fragmenty
architektury końca XIII w.4); kościół w Kamieńcu (Kamenz) po-
72