Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (3.1934-1935)

15. Cf. le compte-rendu de M. von Falkę de mon ouvrage, cite dans
Panteon 1935 p. 82.
16. J’ai pu voir, dans les tresors des grandes cathedrales de laDalmatie
(celles de Split, de Trogir et de Dubrovnik), plusieurs pieces d’email-
lerie tres interessantes, que j’ai juge etre des oeuvres byzantines,
11 est probable qu’un examen plus serieux et fait dans le sens de la
decouverte de M. von Falkę, eut permi de constater leur provenance
d'un atelier venitien.
JERZY FRANKENSTEIN - DZIAŁALNOŚĆ BUDOWLANA
RODU ŁABĘDZIÓW NA ŚLĄSKU I KUJAWACH W XII W.
Fundacje religijne Duninów w XII stuleciu rozszerzyły w znacz-
nym stopniu zasięg budownictwa monumentalnego w Polsce tego
czasu. Miały one, zdaje się, przedewszystkiem na celu tworzenie
nowych probostw, a przez klasztory uzyskiwanie pomocy dla nie-
licznego, mało wykształconego świeckiego duchowieństwa. Z tego
też powodu zapewne Włostowicze nie zajmują się dawnemi asce-
tycznemu instytucjami religijnemi lecz popierają nowe, znajdujące się
w bliższym kontakcie z duszpasterstwem ]).
Już najbliższe tym czasom pokolenia uświadamiały sobie nie-
zwykle szeroki krąg wpływów i rozmach z jakim zostały zrealizo-
wane pomyślane cele. Trudno dziś określić, dlaczego poczynając od
połowy XII w.2), tradycja podaje więcej niż 70 kościołów wybudo-
wanych przez Piotra. Liczba ta, prawdopodobnie mocno przesa-
dzona, nawet wtedy gdy przyjmiemy, że przeważająca część kościo-
łów była wystawiona z drzewa, wskazuje jednak na bardzo wcześnie
powstały plan, który zapewne, w miarę możności miał zostać stop-
niowo wykonany. Obecnie znamy tylko niewiele budowli, które za-
wdzięczają swe istnienie inicjatywie Piotra i jego następców. Dłu-
gosz, wyliczając 42 kościoły, rozrzucone po wszystkich nieomal
dzielnicach Polski XII wieku, mówi, że choć wystawione według
podania przez jednego Piotra ze Skrzynna, w przeważającej części
później przebudowane, straciły początkową swoją postać. Już więc
za jego czasów prawie żadna z tych fundacyj nie zachowała swej
formy pierwotnej. Czy mogły one jednak wszystkie powstać jako
dzieło jednego człowieka? Wydaje się, że nie. Biorąc pod uwagę
stosunki gospodarcze i pieniężne panujące wówczas w Polsce, mo-
żemy wątpić, czy tak poważny wysiłek finansowy, konieczny przy
gromadzeniu odpowiedniej ilości sprzętów i ksiąg liturgicznych,
mógł być dokonany przez jedną generację. Według mego przeko-
nania, okres działalności kulturalno-religijnej tego rodu należy mocno
rozszerzyć, a powstanie poszczególnych budowli kościelnych umieś-
cić w ramach lat 1090 — 1190. By dojść do wniosków bardziej kon-

345