DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0019
Aneta Bukowska
Katedra w Plocku - romariska czy renesansowa?
Wîasnemi oczyma widziałem, że piorun
mój kościói zniszczył w ten sposób,
iż trzeba go będzie całkiem rozebrać
Andrzej Krzycki 1
Pierwsza katedra w Piocku, która powstaia zapewne po erygowaniu biskupstwa w roku
1075 przez panującego na Mazowszu księcia Wiadysława Hermana, jeszcze zanim
objąi on stolicę krakowską po Bołesławie Śmiałym, pozostaje nieznana 2. Z przekazów
pisanych wiadomo o uroczystościach odbywających się w katedrze i o jej zniszczeniu
podczas najazdu Pomorzan około r. 1127 3. Nieznany jest również ksztalt przestrzenny
drugiej katedry, ufundowanej przez wielkiego biskupa płockiego Aleksandra z Malonne,
konsekrowanej wr. 1144, szczególnie interesujący wobec złożonego charakteru formal-
no-stylowego katedry renesansowej. W niniejszym tekście szczególną uwagę poświęcę
okolicznościom fundacji z lat 30. w. XVI, gdyż, jak się wydaje, wnoszą one sporo ważkich
danych do wyjaśnienia form katedry średniowiecznej.
Obecna katedra (il. 1 c) w swym kształcie jest sporych rozmiarów trójnawową bazyli-
ką o naprzemiennym systemie podpór w obrębie korpusu. W partii wschodniej zakończo-
na jest wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium, poprzedzonym transeptem
o ramionach zakończonych wydłużonymi apsydami. Prostokątne pomieszczenia flanku-
jące prezbiterium pełnią funkcję zakrystii i skarbca. Ośmioboczny tambur podtrzymujący
kopułę na skrzyżowaniu naw i dwuwieżowe zakończenie bazyliki w zachodniej części
korpusu są w całości kreacją restauratorską Stefana Szyllera z początku w. XX, podobnie
jak przemurowanie sklepień i górnych partii ścian 4.
1 Z listu biskupa piockiego Andrzeja Krzyckiego do biskupa krakowskiego, Piotra Tomickiego (3 V 1530),
tium. A. J. Nowowiejski. W oryginale: „Dei incolumnis, sed oculis ecclesiam meam intuens miro modo ictam et adeo
concussam, ut necesse sit totam dirui, magna afficior sollicitudine et molestia”, zob. Acta Tomiciana, t. 12, Poznań
1906, nr 119; A. J. Nowowiejski, Plock. Monografia historyczna, Piock 1930, s. 194.
2 G. Labuda, Kto byl założycielem biskupstwaplockiego?, „Notatki Plockie”, 34, 1989, s. 9-11.
3 Kronika Galla [w:] MPH, t. 1, s. 440, 443; Ebbonis vita Ottonis episcopi babenbergensis [w:] ibidem, t. 2,
s. 63.
4 S. Szyller, O architekturze katedry plockiej [w:] Księga Pamiątkowa Mariańska, t. 1, Lwów, 1905, s. 227-
240. Na temat okoliczności, kontrowersji i efektów restauracji przeprowadzonej pod kierunkiem S. Szyllera zob.
M. Omilanowska, Stefan Szyller 1857—1933. Warszawski architekt doby historyzmu, t. 1, Warszawa 1995, s. 94-97,
170-173; również eadem, Restauracja katediy plockiej w latach 1901-1903, „Rocznik Historii Sztuki”, 20, 1994,
s. 421-444.
Katedra w Plocku - romariska czy renesansowa?
Wîasnemi oczyma widziałem, że piorun
mój kościói zniszczył w ten sposób,
iż trzeba go będzie całkiem rozebrać
Andrzej Krzycki 1
Pierwsza katedra w Piocku, która powstaia zapewne po erygowaniu biskupstwa w roku
1075 przez panującego na Mazowszu księcia Wiadysława Hermana, jeszcze zanim
objąi on stolicę krakowską po Bołesławie Śmiałym, pozostaje nieznana 2. Z przekazów
pisanych wiadomo o uroczystościach odbywających się w katedrze i o jej zniszczeniu
podczas najazdu Pomorzan około r. 1127 3. Nieznany jest również ksztalt przestrzenny
drugiej katedry, ufundowanej przez wielkiego biskupa płockiego Aleksandra z Malonne,
konsekrowanej wr. 1144, szczególnie interesujący wobec złożonego charakteru formal-
no-stylowego katedry renesansowej. W niniejszym tekście szczególną uwagę poświęcę
okolicznościom fundacji z lat 30. w. XVI, gdyż, jak się wydaje, wnoszą one sporo ważkich
danych do wyjaśnienia form katedry średniowiecznej.
Obecna katedra (il. 1 c) w swym kształcie jest sporych rozmiarów trójnawową bazyli-
ką o naprzemiennym systemie podpór w obrębie korpusu. W partii wschodniej zakończo-
na jest wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium, poprzedzonym transeptem
o ramionach zakończonych wydłużonymi apsydami. Prostokątne pomieszczenia flanku-
jące prezbiterium pełnią funkcję zakrystii i skarbca. Ośmioboczny tambur podtrzymujący
kopułę na skrzyżowaniu naw i dwuwieżowe zakończenie bazyliki w zachodniej części
korpusu są w całości kreacją restauratorską Stefana Szyllera z początku w. XX, podobnie
jak przemurowanie sklepień i górnych partii ścian 4.
1 Z listu biskupa piockiego Andrzeja Krzyckiego do biskupa krakowskiego, Piotra Tomickiego (3 V 1530),
tium. A. J. Nowowiejski. W oryginale: „Dei incolumnis, sed oculis ecclesiam meam intuens miro modo ictam et adeo
concussam, ut necesse sit totam dirui, magna afficior sollicitudine et molestia”, zob. Acta Tomiciana, t. 12, Poznań
1906, nr 119; A. J. Nowowiejski, Plock. Monografia historyczna, Piock 1930, s. 194.
2 G. Labuda, Kto byl założycielem biskupstwaplockiego?, „Notatki Plockie”, 34, 1989, s. 9-11.
3 Kronika Galla [w:] MPH, t. 1, s. 440, 443; Ebbonis vita Ottonis episcopi babenbergensis [w:] ibidem, t. 2,
s. 63.
4 S. Szyller, O architekturze katedry plockiej [w:] Księga Pamiątkowa Mariańska, t. 1, Lwów, 1905, s. 227-
240. Na temat okoliczności, kontrowersji i efektów restauracji przeprowadzonej pod kierunkiem S. Szyllera zob.
M. Omilanowska, Stefan Szyller 1857—1933. Warszawski architekt doby historyzmu, t. 1, Warszawa 1995, s. 94-97,
170-173; również eadem, Restauracja katediy plockiej w latach 1901-1903, „Rocznik Historii Sztuki”, 20, 1994,
s. 421-444.