DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0053
Ewa Herniczek.
Malowidła fryzu nad emporą zakonną
dawnego kościoła cystersek w Chehnnie.
Próba uściślenia problematyki
Kiedy pierwszy raz natknęlam się na niewielkie i niezbyt wyraźne reprodukcje, uka-
zujące niektóre ze scen tworzących okazały cykl malarskiej dekoracji empory zakon-
nej dawnego kościola cystersek w Chelmnie, wiedziałam, że dzielo to zatrzyma moją
uwagę na dlużej. Nie przypuszczaiam co prawda, iż konfrontacja skąpego stanu badah
i jeszcze skromniejszych źródel do średniowiecznej historii zespołu z moją narastającą
ciekawością doprowadzi w efekcie do poświęcenia malowidlu przeszło pięciu lat pracy'.
Jednak patrząc dziś na efekty wiasnych poszukiwań odczuwam niedosyt. Wiele pytari
pozostaje nadal bez odpowiedzi. Tym bardziej chciaiabym więc wskazać te elementy,
które w skromnym choćby stopniu przyczynić się mogą do dalszego rozpoznania chei-
miriskiego cyklu.
Jedną z ważniejszych kwestii, z jaką spotkaiam się, podejmując przed laty próbę
omówienia tego niezwykiego w moim przekonaniu dzieia, byi probiem rekonstrukcji jego
programu ikonograficznego. Chodzi tu przede wszystkim o znieksztaicenie pierwotnej
formy i idące w ślad za tym przekłamania dotyczące treści poszczególnych scen, a w kon-
sekwencji - caiego zespoiu. Następstwa owych przekiamari, utrwalonych w kolejnych
publikacjach, pokutują nadal w literaturze poświęconej chetmiriskim malowidlom. Warto
więc pokusić się o przywrócenie perspektywy, która pozwoli dostrzec w dekoracji mni-
szej empory pierwotny zamysi jej twórców.
Malowidła zdobiące emporę zakonną dawnego kościoła cystersek zostały odsłonięte
w roku 1932 1 2. Pierwsza wzmianka o nich pojawiła się w roku 1934 3. Do literatury naukowej
wprowadził je Georg Brutzer, poświęcając cyklowi nieco miejsca w swej pracy, opubli-
kowanej w roku 1936 4. W okresie powojennym malowidłom chełmińskim poświęcano
1 Wyniki badań ujęte zostały przeze mnie w rozprawie doktorskiej przygotowanej pod kierunkiem prof. Jerze-
go Gadomskiego w Instytucie Historii Sztuki UJ, obronionej w r. 2001.
2 T. Dobrowolski, Gotyckie malowidła ścienne w kościeleparafialnym w Chełmnie na Pomorzu, BHSK, 2,
1933-34, s. 42; E. Wlodarz,Fryzgotycki klasztoru chełmińskiego, Chełmno [1957?], rkps w Archiwum Sióstr Miło-
sierdzia w Chełmnie, s. 1.
3 Dobrowolski, op. cit., s. 42. Autor przytacza jedynie skrótową informację, wspominając iż „ostatnio donie-
siono [...] o odkryciu w kościele benedyktynek malowań ściennych o treści, jak się zdaje, świeckiej [...]”.
4 G. Brutzer, Mittełałterliche Małerei irn Ordenslande Preussen, t. 1 : Westpreussen, Danzig 1936 (Danziger
kunstgeschichtliche Forschungen, 2), s. 21-24. Autor datował malowidła na początek wieku XV i jako pierwszy
próbował określić tematykę poszczególnych scen.
Malowidła fryzu nad emporą zakonną
dawnego kościoła cystersek w Chehnnie.
Próba uściślenia problematyki
Kiedy pierwszy raz natknęlam się na niewielkie i niezbyt wyraźne reprodukcje, uka-
zujące niektóre ze scen tworzących okazały cykl malarskiej dekoracji empory zakon-
nej dawnego kościola cystersek w Chelmnie, wiedziałam, że dzielo to zatrzyma moją
uwagę na dlużej. Nie przypuszczaiam co prawda, iż konfrontacja skąpego stanu badah
i jeszcze skromniejszych źródel do średniowiecznej historii zespołu z moją narastającą
ciekawością doprowadzi w efekcie do poświęcenia malowidlu przeszło pięciu lat pracy'.
Jednak patrząc dziś na efekty wiasnych poszukiwań odczuwam niedosyt. Wiele pytari
pozostaje nadal bez odpowiedzi. Tym bardziej chciaiabym więc wskazać te elementy,
które w skromnym choćby stopniu przyczynić się mogą do dalszego rozpoznania chei-
miriskiego cyklu.
Jedną z ważniejszych kwestii, z jaką spotkaiam się, podejmując przed laty próbę
omówienia tego niezwykiego w moim przekonaniu dzieia, byi probiem rekonstrukcji jego
programu ikonograficznego. Chodzi tu przede wszystkim o znieksztaicenie pierwotnej
formy i idące w ślad za tym przekłamania dotyczące treści poszczególnych scen, a w kon-
sekwencji - caiego zespoiu. Następstwa owych przekiamari, utrwalonych w kolejnych
publikacjach, pokutują nadal w literaturze poświęconej chetmiriskim malowidlom. Warto
więc pokusić się o przywrócenie perspektywy, która pozwoli dostrzec w dekoracji mni-
szej empory pierwotny zamysi jej twórców.
Malowidła zdobiące emporę zakonną dawnego kościoła cystersek zostały odsłonięte
w roku 1932 1 2. Pierwsza wzmianka o nich pojawiła się w roku 1934 3. Do literatury naukowej
wprowadził je Georg Brutzer, poświęcając cyklowi nieco miejsca w swej pracy, opubli-
kowanej w roku 1936 4. W okresie powojennym malowidłom chełmińskim poświęcano
1 Wyniki badań ujęte zostały przeze mnie w rozprawie doktorskiej przygotowanej pod kierunkiem prof. Jerze-
go Gadomskiego w Instytucie Historii Sztuki UJ, obronionej w r. 2001.
2 T. Dobrowolski, Gotyckie malowidła ścienne w kościeleparafialnym w Chełmnie na Pomorzu, BHSK, 2,
1933-34, s. 42; E. Wlodarz,Fryzgotycki klasztoru chełmińskiego, Chełmno [1957?], rkps w Archiwum Sióstr Miło-
sierdzia w Chełmnie, s. 1.
3 Dobrowolski, op. cit., s. 42. Autor przytacza jedynie skrótową informację, wspominając iż „ostatnio donie-
siono [...] o odkryciu w kościele benedyktynek malowań ściennych o treści, jak się zdaje, świeckiej [...]”.
4 G. Brutzer, Mittełałterliche Małerei irn Ordenslande Preussen, t. 1 : Westpreussen, Danzig 1936 (Danziger
kunstgeschichtliche Forschungen, 2), s. 21-24. Autor datował malowidła na początek wieku XV i jako pierwszy
próbował określić tematykę poszczególnych scen.