DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0039
JOANNA ZIĘTKIEWICZ-KOTZ
Maria suscepit fllium mortuum de cruce.
0 przedstawieniu Zdjęcia z krzyia w XIII-wiecznym
psałterzu flamandzkim Getty 14
Flamandzkie warsztaty miniatorskie XIII stulecia stanowily jedno z najbardziej dyna-
micznych, a zarazem najbardziej oryginalnych środowisk zachodnioeuropejskiego
malarstwa książkowego. Głównym odbiorcą ich dzieł była zamożna świecka klientela,
dla której sporządzały obficie zdobione kodeksy, wprzeważającej mierze służące prywat-
nej dewocji. Ikonografia owych ksiąg daleka jest od schematyzmu typowego dla maso-
wych produkcji późnośredniowiecznych; zastosowane w niej koncepcje i programy ideo-
we cechuje nadzwyczajna różnorodność rozwiązań, których nowatorstwo i indywiduałizm
częstokroć ujawniają wpływ duchownych pomysłodawców.
Najciekawszą bodaj grupę dzieł pochodzących z tego kręgu stanowi zespół luksuso-
wych psałterzy, powstałych w 3. ćwierci XIII stułecia w warsztatach Gandawy i Brugii.
Niewyszukaną strukturę tekstową składających się nań kodeksów, w większości powta-
rzającą ten sam prosty schemat 1, w pełni rekompensuje bogata dekoracja figuralna, za-
wierająca szeroki repertuar przedstawieri o unikatowym, nierzadko prekursorskim cha-
rakterze. Należy do nich nietypowe wyobrażenie pasyjne, zdobiące inicjał psałmu 68
psałterza Getty 14 (Los Angeles, J. Paul Getty Museum, ms. 14, k. 77; il. 1 ) 2. Ukazuje ono
1 Zawartość tekstowa kodeksów ogranicza się z reguiy do tekstu psalmów i kantyków biblijnych, uzupeinio-
nych kalendarzem i litanią do wszystkich świętych.
2 Kodeks ten, do r. 1985 pozostający w rękach prywatnych, dotąd nie wzbudzii większego zainteresowania
badaczy. Do obiegu naukowego wprowadzony zostai dzięki notom w katalogu aukcyjnym Hótel Drouot, Manuscrits
etliwes, 21.06.1985, nr kat. 1 oraz w wykazie nabytków muzealnych zar. 1985 (Acquisitions, nr 104), „J. Paul Getty
Museum Journal”, 14, 1986, s. 206-207. Wzmianki na jego temat pojawiiy się w publikacjach: R. Mellinkoff, Out-
casts: Signs of Otherness in Northern European Art of the Late Middle Ages, Berkeley 1993, t. 1, s. 93-94, t. 2, il.
127-131; C. Griffith Mann, Picturing the Bible in the Thirtęenth Century [w:j The Book ofKings: Art, War, and the
Morgan Library ’s Medieval Picture Bible, red. W. Noel, D. Weiss, Baltimore 2002, s. 39-59; D. Higgs Strickland,
Saracens, Demons andJews: Making Monsters in MedievalArt, Princeton 2003, s. 102, przyp. 40 oraz A. D. Hedeman,
Gothic Manuscript Ilhistration The Case ofFrance [w:] A companion to medieval art: Romanesque and Gothic in
northern Europe, red. C. Rudolph, Oxford 2006, s. 421—442. Zagadnienie proweniencji rękopisu, jego dekoracji
i programu ikonograficznego (w tym także omawianego wyobrażenia) poruszam w mojej rozprawie doktorskiej,Ikono-
grafia wczesnogotyckich modlitewników franko-flamandzkich 1240-1320. Od psalterza do godzinek, Uniwersytet
Jagielloński, Kraków2008, s. 105-106, 109-112 ipassim. Księga powstala w latach 50. w. XIII, ajej ewidencja litur-
giczna wykazuje związki z Gandawą oraz diecezją Thérouanne. Jej dekoracja figuralna obejmuje cykl przedstawień cltrys-
tologicznych, ukazanych w siedmiu całostronicowych miniaturach prefatoryjnych oraz dziesięciu inicjałachpsałterza.
Maria suscepit fllium mortuum de cruce.
0 przedstawieniu Zdjęcia z krzyia w XIII-wiecznym
psałterzu flamandzkim Getty 14
Flamandzkie warsztaty miniatorskie XIII stulecia stanowily jedno z najbardziej dyna-
micznych, a zarazem najbardziej oryginalnych środowisk zachodnioeuropejskiego
malarstwa książkowego. Głównym odbiorcą ich dzieł była zamożna świecka klientela,
dla której sporządzały obficie zdobione kodeksy, wprzeważającej mierze służące prywat-
nej dewocji. Ikonografia owych ksiąg daleka jest od schematyzmu typowego dla maso-
wych produkcji późnośredniowiecznych; zastosowane w niej koncepcje i programy ideo-
we cechuje nadzwyczajna różnorodność rozwiązań, których nowatorstwo i indywiduałizm
częstokroć ujawniają wpływ duchownych pomysłodawców.
Najciekawszą bodaj grupę dzieł pochodzących z tego kręgu stanowi zespół luksuso-
wych psałterzy, powstałych w 3. ćwierci XIII stułecia w warsztatach Gandawy i Brugii.
Niewyszukaną strukturę tekstową składających się nań kodeksów, w większości powta-
rzającą ten sam prosty schemat 1, w pełni rekompensuje bogata dekoracja figuralna, za-
wierająca szeroki repertuar przedstawieri o unikatowym, nierzadko prekursorskim cha-
rakterze. Należy do nich nietypowe wyobrażenie pasyjne, zdobiące inicjał psałmu 68
psałterza Getty 14 (Los Angeles, J. Paul Getty Museum, ms. 14, k. 77; il. 1 ) 2. Ukazuje ono
1 Zawartość tekstowa kodeksów ogranicza się z reguiy do tekstu psalmów i kantyków biblijnych, uzupeinio-
nych kalendarzem i litanią do wszystkich świętych.
2 Kodeks ten, do r. 1985 pozostający w rękach prywatnych, dotąd nie wzbudzii większego zainteresowania
badaczy. Do obiegu naukowego wprowadzony zostai dzięki notom w katalogu aukcyjnym Hótel Drouot, Manuscrits
etliwes, 21.06.1985, nr kat. 1 oraz w wykazie nabytków muzealnych zar. 1985 (Acquisitions, nr 104), „J. Paul Getty
Museum Journal”, 14, 1986, s. 206-207. Wzmianki na jego temat pojawiiy się w publikacjach: R. Mellinkoff, Out-
casts: Signs of Otherness in Northern European Art of the Late Middle Ages, Berkeley 1993, t. 1, s. 93-94, t. 2, il.
127-131; C. Griffith Mann, Picturing the Bible in the Thirtęenth Century [w:j The Book ofKings: Art, War, and the
Morgan Library ’s Medieval Picture Bible, red. W. Noel, D. Weiss, Baltimore 2002, s. 39-59; D. Higgs Strickland,
Saracens, Demons andJews: Making Monsters in MedievalArt, Princeton 2003, s. 102, przyp. 40 oraz A. D. Hedeman,
Gothic Manuscript Ilhistration The Case ofFrance [w:] A companion to medieval art: Romanesque and Gothic in
northern Europe, red. C. Rudolph, Oxford 2006, s. 421—442. Zagadnienie proweniencji rękopisu, jego dekoracji
i programu ikonograficznego (w tym także omawianego wyobrażenia) poruszam w mojej rozprawie doktorskiej,Ikono-
grafia wczesnogotyckich modlitewników franko-flamandzkich 1240-1320. Od psalterza do godzinek, Uniwersytet
Jagielloński, Kraków2008, s. 105-106, 109-112 ipassim. Księga powstala w latach 50. w. XIII, ajej ewidencja litur-
giczna wykazuje związki z Gandawą oraz diecezją Thérouanne. Jej dekoracja figuralna obejmuje cykl przedstawień cltrys-
tologicznych, ukazanych w siedmiu całostronicowych miniaturach prefatoryjnych oraz dziesięciu inicjałachpsałterza.