DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0179
Małgorzata Kierkus-Prus
Portret, typ czy typ portretowy?
Uwagi o sposobach uobecniania w rzeźbie nastawy
ołtarza głównego w kościele N. P. Marii w Gdańsku
Każda próba podjęcia rozważań nad funkcją uobecniania w sztukach wizualnych
z konieczności wikla dyskurs w problematykę mimesisTo podstawowe pojęcie
filozoficzne byio wielokrotnie analizowane na gruncie literaturoznawstwa oraz szeroko
rozumianych nauk estetycznych, jednak trudno jednoznacznie określić jego znaczenie dla
historii sztuki. Nasza dyscyplina w sposób niemal naturalny odwołuje się do podobieństwa,
analogii, wzoru, zapożyczenia, naśladownictwa, repetycji, powtórzenia, czy w końcu kopii,
często pomijając wskazanie zakresu znaczeniowego stosowanych pojęć lub też stosując
je wymiennie. Jednocześnie naukowa historia sztuki zrodzona z projektu nowoczesności
i liniowej drogi interpretacji przyczynowo-skutkowej stworzyia sieć hierarchicznych opo-
zycji, w których swoistym probierzem doskonałości stała się nowość i oryginalność, a więc
niepowtarzalność dziela czy też ujęcia kompozycyjnego lub formalnego. Zawarte w takim
tropie myślowym presupozycje prowadzą do wyróżnienia szeregu binarnych opozycji,
oczywiście zhierarchizowanych, np. wzór - powtórzenie, oryginał - naśladownictwo, czy
portret - typ. W tym ostatnim przypadku portret oznacza oczywiście zinterpretowany
platonizm, niemal pełną przystawalność obrazu do pierwowzoru, zaś typ - sprowadzenie
cech swoistych, charakterystycznych, do uproszczonego, możliwego do powtórzenia sche-
matu.
W myśl tez głoszonych we współczesnych badaniach przedstawicieli nauk historycz-
nych, dyskurs historii sztuki, jak każdą konstrukcję narracyjną, należy poddać swoistej
re-wizji terminologicznej: „inwentarz semantyczny z konieczności określa granicę mię-
dzy tym co może i co nie może być powiedziane, dyskutowane czy badane w ramach
danego dyskursu” 1 2. Pojęciami, które w sposób podstawowy dążą do określania miejsca
i funkcji wizerunku postaci ludzkiej w ramach struktur wizualnych są: przedstawienie,
prezentacja, re-prezentacja, obraz oraz oczywiście towarzyszące im formy czasownikowe
1 Problematyka mimesis podejmowana byia w końcu wieku XX i na początku XXI wielokrotnie, tak przez
literaturoznawców, jak i estetyków, niestety rozważania historii sztuki wydają się na tym tle niepeine. Zob. Z. Mito-
sek, Mimesis. Zjawisko iproblem, Warszawa 1997; A. Melberg, Teorie mimesis. Repetycja, tium. .1. Balbierz, Kraków
2002; A. Danto, Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki, tium. L. Sosnowski, Kraków 2006.
2 F. Ankersmit, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii, Kraków 2004, s. 132.
Portret, typ czy typ portretowy?
Uwagi o sposobach uobecniania w rzeźbie nastawy
ołtarza głównego w kościele N. P. Marii w Gdańsku
Każda próba podjęcia rozważań nad funkcją uobecniania w sztukach wizualnych
z konieczności wikla dyskurs w problematykę mimesisTo podstawowe pojęcie
filozoficzne byio wielokrotnie analizowane na gruncie literaturoznawstwa oraz szeroko
rozumianych nauk estetycznych, jednak trudno jednoznacznie określić jego znaczenie dla
historii sztuki. Nasza dyscyplina w sposób niemal naturalny odwołuje się do podobieństwa,
analogii, wzoru, zapożyczenia, naśladownictwa, repetycji, powtórzenia, czy w końcu kopii,
często pomijając wskazanie zakresu znaczeniowego stosowanych pojęć lub też stosując
je wymiennie. Jednocześnie naukowa historia sztuki zrodzona z projektu nowoczesności
i liniowej drogi interpretacji przyczynowo-skutkowej stworzyia sieć hierarchicznych opo-
zycji, w których swoistym probierzem doskonałości stała się nowość i oryginalność, a więc
niepowtarzalność dziela czy też ujęcia kompozycyjnego lub formalnego. Zawarte w takim
tropie myślowym presupozycje prowadzą do wyróżnienia szeregu binarnych opozycji,
oczywiście zhierarchizowanych, np. wzór - powtórzenie, oryginał - naśladownictwo, czy
portret - typ. W tym ostatnim przypadku portret oznacza oczywiście zinterpretowany
platonizm, niemal pełną przystawalność obrazu do pierwowzoru, zaś typ - sprowadzenie
cech swoistych, charakterystycznych, do uproszczonego, możliwego do powtórzenia sche-
matu.
W myśl tez głoszonych we współczesnych badaniach przedstawicieli nauk historycz-
nych, dyskurs historii sztuki, jak każdą konstrukcję narracyjną, należy poddać swoistej
re-wizji terminologicznej: „inwentarz semantyczny z konieczności określa granicę mię-
dzy tym co może i co nie może być powiedziane, dyskutowane czy badane w ramach
danego dyskursu” 1 2. Pojęciami, które w sposób podstawowy dążą do określania miejsca
i funkcji wizerunku postaci ludzkiej w ramach struktur wizualnych są: przedstawienie,
prezentacja, re-prezentacja, obraz oraz oczywiście towarzyszące im formy czasownikowe
1 Problematyka mimesis podejmowana byia w końcu wieku XX i na początku XXI wielokrotnie, tak przez
literaturoznawców, jak i estetyków, niestety rozważania historii sztuki wydają się na tym tle niepeine. Zob. Z. Mito-
sek, Mimesis. Zjawisko iproblem, Warszawa 1997; A. Melberg, Teorie mimesis. Repetycja, tium. .1. Balbierz, Kraków
2002; A. Danto, Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki, tium. L. Sosnowski, Kraków 2006.
2 F. Ankersmit, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii, Kraków 2004, s. 132.