DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0085
Adam S. Labuda
Zaginione, nieodnalezione. 0 obrazi zMatki Boskiej Pokornej
z Malborka oraz o predelli ołtarza św. św. Piotra i Pawła
z kościoła Mariackiego w Gdańsku
Koniec II wojny światowej i pierwsze lata powojenne spowodowaly ogromne spusto-
szenia w zasobach sztuki gdańskiej i pomorskiej, tak w dziedzinie architektury, jak
i malarstwa i rzeźby. U schylku wojny, gdy klęska Niemiec zbliżala się nieuchronnie, gdań-
skie obiekty ruchome byly demontowane i wywożone poza obręb miasta. O dzialaniach
tych i o miejscach zdeponowania zabytków w krytycznym okresie, zapewne na przelomie
r. 1944/1945, wiemy niewiele. Brakuje też opisówtego, co konkretnie dzialo się z zabezpie-
czonymi obiektami bezpośrednio po zalamaniu się obrony niemieckiej i wkroczeniu armii
sowieckiej na Pomorze Wschodnie i do Gdańska. Znane są tylko późniejsze dzieje niektó-
rych z nich; wiele dziel trafilo do Muzeum Narodowego w Warszawie, inne zaś pojawily
się w Niemczech, jak np. skrzydlo z przedstawieniem św. Konstantyna z tzw. dużego
ołtarza Ferberów. W szczególny sposób potoczyły się losy antwerpskiego tryptyku z gdań-
skiego kościoła św. Brygidy; jego powojenna wędrówka z Gdańska zakończyła się u pew-
nego młynarza w Bolszewie koło Wejherowa - w r. 1973 dzieło przekazano do kościoła
św. Brygidy * 1. Dopiero w r. 2000 ujawnione zostało istnienie Trójcy Swiętej bractwa św.
Jerzego z kościoła Mariackiego - obraz przechowywany był w magazynie Gemaldegale-
rie w Berlinie, jako depozyt Kościoła Ewangelicko-Unijnego (Evangelische Kirche der
Union), a ściślej konsystorza w Berlinie, który uważa się za prawowitego spadkobiercę
gdańskiej gminy Mariackiej. Obecnie obraz uświetnia salę rzeźby francuskiej w nowo
otwartym Bode-Museum - choć jego właściwymmiejscembyłby odpowiedni ołtarz w koś-
ciele Mariackim w Gdańsku 2.
Mgr. Arturowi Dobremu, kierownikowi Dzialu Historycznego Muzeum Zamkowego w Malborku, serdecz-
nie dziękuje za wszechstronną pomoc przy opracowaniu części artykutu poświęconej obrazowi z Malborka. Jestem
też gorąco wdzięczny dr Krystynie Secomskiej za cenne uwagi, które wykorzystatem w ostatecznej redakcji tekstu.
Skiadam również podziękowanie na ręce dr. Dietmara Poppa, kierownika Archiwum Fotograficznego w Instytucie
Herdera w Marburgu, za umożliwienie mi publikacji fotografii przechowywanych w zbiorach archiwum.
1 O losach tryptyku pisze A. Klejzerowicz, Tryptykz Oliwy, „Spotkania z Zabytkami”, 1992, nr 12 (70), s. 16-
17. Zob. teżAurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska odpołowy XVdo końca XTTII wieku, Gdańsk 1997, t. 2:
Katalog, nr 11.11, s. 54-55 (B. Sztyber); M. Piwocka, Tryptykz kościoła Św. Brygidy w Gdańska. Kilka uwagpo
wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej ” [w:] Materiały konferencjipoświęconej wystawie „Aureaporta Rzeczypo-
spolitej", Gdańsk 1999 („Porta Aurea”, 6, 1999), s. 35-43.
1 Zob. A. S. Labuda,DiePitié-de-Nostre-Seigneur der St.-Georgsbruderschaft in derDanziger Marienkirche.
Untersuchungen zu den Qùellen des Bildtypus und der Herkunft des Malers [w:] Kiinstlerische Wechselwlrkungen in
Mitteleuropa, red. J. Fajt, M. Horsch, Ostfildern 2006 (Studia Jagellonica Lipsiensia, 1), s. 161-181.
Zaginione, nieodnalezione. 0 obrazi zMatki Boskiej Pokornej
z Malborka oraz o predelli ołtarza św. św. Piotra i Pawła
z kościoła Mariackiego w Gdańsku
Koniec II wojny światowej i pierwsze lata powojenne spowodowaly ogromne spusto-
szenia w zasobach sztuki gdańskiej i pomorskiej, tak w dziedzinie architektury, jak
i malarstwa i rzeźby. U schylku wojny, gdy klęska Niemiec zbliżala się nieuchronnie, gdań-
skie obiekty ruchome byly demontowane i wywożone poza obręb miasta. O dzialaniach
tych i o miejscach zdeponowania zabytków w krytycznym okresie, zapewne na przelomie
r. 1944/1945, wiemy niewiele. Brakuje też opisówtego, co konkretnie dzialo się z zabezpie-
czonymi obiektami bezpośrednio po zalamaniu się obrony niemieckiej i wkroczeniu armii
sowieckiej na Pomorze Wschodnie i do Gdańska. Znane są tylko późniejsze dzieje niektó-
rych z nich; wiele dziel trafilo do Muzeum Narodowego w Warszawie, inne zaś pojawily
się w Niemczech, jak np. skrzydlo z przedstawieniem św. Konstantyna z tzw. dużego
ołtarza Ferberów. W szczególny sposób potoczyły się losy antwerpskiego tryptyku z gdań-
skiego kościoła św. Brygidy; jego powojenna wędrówka z Gdańska zakończyła się u pew-
nego młynarza w Bolszewie koło Wejherowa - w r. 1973 dzieło przekazano do kościoła
św. Brygidy * 1. Dopiero w r. 2000 ujawnione zostało istnienie Trójcy Swiętej bractwa św.
Jerzego z kościoła Mariackiego - obraz przechowywany był w magazynie Gemaldegale-
rie w Berlinie, jako depozyt Kościoła Ewangelicko-Unijnego (Evangelische Kirche der
Union), a ściślej konsystorza w Berlinie, który uważa się za prawowitego spadkobiercę
gdańskiej gminy Mariackiej. Obecnie obraz uświetnia salę rzeźby francuskiej w nowo
otwartym Bode-Museum - choć jego właściwymmiejscembyłby odpowiedni ołtarz w koś-
ciele Mariackim w Gdańsku 2.
Mgr. Arturowi Dobremu, kierownikowi Dzialu Historycznego Muzeum Zamkowego w Malborku, serdecz-
nie dziękuje za wszechstronną pomoc przy opracowaniu części artykutu poświęconej obrazowi z Malborka. Jestem
też gorąco wdzięczny dr Krystynie Secomskiej za cenne uwagi, które wykorzystatem w ostatecznej redakcji tekstu.
Skiadam również podziękowanie na ręce dr. Dietmara Poppa, kierownika Archiwum Fotograficznego w Instytucie
Herdera w Marburgu, za umożliwienie mi publikacji fotografii przechowywanych w zbiorach archiwum.
1 O losach tryptyku pisze A. Klejzerowicz, Tryptykz Oliwy, „Spotkania z Zabytkami”, 1992, nr 12 (70), s. 16-
17. Zob. teżAurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska odpołowy XVdo końca XTTII wieku, Gdańsk 1997, t. 2:
Katalog, nr 11.11, s. 54-55 (B. Sztyber); M. Piwocka, Tryptykz kościoła Św. Brygidy w Gdańska. Kilka uwagpo
wystawie „Aurea Porta Rzeczypospolitej ” [w:] Materiały konferencjipoświęconej wystawie „Aureaporta Rzeczypo-
spolitej", Gdańsk 1999 („Porta Aurea”, 6, 1999), s. 35-43.
1 Zob. A. S. Labuda,DiePitié-de-Nostre-Seigneur der St.-Georgsbruderschaft in derDanziger Marienkirche.
Untersuchungen zu den Qùellen des Bildtypus und der Herkunft des Malers [w:] Kiinstlerische Wechselwlrkungen in
Mitteleuropa, red. J. Fajt, M. Horsch, Ostfildern 2006 (Studia Jagellonica Lipsiensia, 1), s. 161-181.