DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0248
244
Krzysztof J. Czyżewski
wą kardynala Jerzego Radziwiila (biskupa krakowskiego 1591-1600), jednego z najwy-
bitniejszych hierarchów polskich realizujących wskazania Tridentinum, kapitula przyjęła
na posiedzeniu 8 lutego 1594 jako obowiązujący w katedrze ryt zwany rzymskim 4. Byla
to kluczowa decyzja otwierająca drogę do działań modernizacyjnych, adaptujących koś-
ciół do sprawowania odnowionej liturgii. Działania te trzeba zestawiać ze stanem budowli
przed pierwszymi inwestycjami, podjętymi w r. 1601 przez biskupa Bernarda Maciejow-
slciego (1600-1608) 5. Rekonstrukcja owego stanu wyjściowego pozostaje wciąż ważnym
postulatem badawczym. Jego realizacjanie należy do zadań łatwych ze względu na specy-
fikę dostępnych źródeł pisanych (tylko częściowo dotąd wykorzystanych), rzadko wprost
opisujących budowlę i jej wystrój. Nadto, brakuje wiarygodnych przekazów ikonogra-
ficznych dotyczących wyglądu wnętrza w interesującym nas okresie (najstarsze zacho-
wane rysunki pomiarowe wykonał Giovanni Battista Gisleni w r. 1648) 6.
Udostępnienie opisu katedry sporządzonego przez Martina Grunewega w październi-
ku roku 1583 7, uzupełnionego i zredagowanego w późniejszym czasie 8, otwiera nowe
perspektywy badawcze. Zawiera on wiele informacji nieznanych skądinąd lub wzmacnia
wymowę źródeł już wykorzystywanych (przede wszystkim akt wizytacji biskupiej z roku
1602). Dzięki temu łatwiejsze wydaje się odtworzenie układu funkcjonalnego katedry
z tak zasadniczymi elementami, jak lektorium, krzyż triumfalny i ołtarz św. Stanisława,
które zniesiono lub przekształcono gruntownie w 1. ćwierci w. XVII.
Zasadniczą rolę w programach potrydenckich reform kościelnych odgrywało burze-
nie przegród chórowych, uniemożliwiających laikom pełne uczestnictwo w mszy świętej.
W większości krajów katolickich wnętrza świątyń ujednolicono, znosząc ścianę zamyka-
jącą dostęp do chóru i zasłaniającą widok na ołtarz główny. Na Wawelu dokonało się to
najpewniej w r. 1619 9. Zdawkowe, przypadkowe wzmianki o katedralnym lektorium unie-
możliwiają wiążącą rekonstrukcję jego kształtu. W aktach kapitulnych nazwano je chórem
(„chorus”), co sugeruje, że bylo ono rodzajem empory służącej zespołowi śpiewaków
towarzyszących liturgii 10. Gruneweg to potwierdza pisząc, że za oitarzem św. Stanisława
znajduje się ganek śpiewaczy, a po jego bokach bramki dające przystęp do chóru kanonic-
kiego 11. Nic jednak nie wspomina o jego konstrukcji. Nadal więc nie wiadomo, czy wspierał
się na arkadach dostawionych do ściany, czy może tylko na odpowiednio szerokim mu-
rze. Nie wchodząc w dalsze rozważania, poszukując analogii dla lektorium krakowskiego
można wskazać na przykład znaną z ikonografii przegrodę w chórze zachodnim katedry
w Augsburgu 12. Warto również zwrócić uwagę na lektorium (nie zachowane, udokumen-
towane fotograficznie) w katedrze w Zagrzebiu, oddzielające od korpusu cały trójnawo-
4 Czyżewski, op. cit., s. 45.
5 Ibidem, s. 46-47.
6 S. Mossakowski, Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 aprojekty Giovanniego Battisty Gisleniego,
„Studia Waweliana”, 9-10, 2000-2001, s. 43-46, il. 1-4.
7 W kilku miejscach na marginesie tekstu glossy: „1583. October”.
8 Martin Gruneweg przebywal w Krakowie od kwietnia 1603 do kwietnia 1605.
7 Czyżewski, op. cit., s. 61-62.
10 AKK, Acta Actorum, XI, k. 445v (13 IX 1619); Czyżewski, op. cit., s. 61-62.
11 Gruneweg, s. 819: „Hinder diezer Heiligen Kapele ist das Kuer hoch mitt eiser vergittert bis untter den
gank der senger [podkr. K. J. C.] zu welchem von beiden seitten der kapelle thueren sein”.
12 M. Schmelzer, Der mitteialterüche Lettner im deutschsprachigen Raum. Typologie undFunktion, Petersberg
2004, s. 167, il. 11.
Krzysztof J. Czyżewski
wą kardynala Jerzego Radziwiila (biskupa krakowskiego 1591-1600), jednego z najwy-
bitniejszych hierarchów polskich realizujących wskazania Tridentinum, kapitula przyjęła
na posiedzeniu 8 lutego 1594 jako obowiązujący w katedrze ryt zwany rzymskim 4. Byla
to kluczowa decyzja otwierająca drogę do działań modernizacyjnych, adaptujących koś-
ciół do sprawowania odnowionej liturgii. Działania te trzeba zestawiać ze stanem budowli
przed pierwszymi inwestycjami, podjętymi w r. 1601 przez biskupa Bernarda Maciejow-
slciego (1600-1608) 5. Rekonstrukcja owego stanu wyjściowego pozostaje wciąż ważnym
postulatem badawczym. Jego realizacjanie należy do zadań łatwych ze względu na specy-
fikę dostępnych źródeł pisanych (tylko częściowo dotąd wykorzystanych), rzadko wprost
opisujących budowlę i jej wystrój. Nadto, brakuje wiarygodnych przekazów ikonogra-
ficznych dotyczących wyglądu wnętrza w interesującym nas okresie (najstarsze zacho-
wane rysunki pomiarowe wykonał Giovanni Battista Gisleni w r. 1648) 6.
Udostępnienie opisu katedry sporządzonego przez Martina Grunewega w październi-
ku roku 1583 7, uzupełnionego i zredagowanego w późniejszym czasie 8, otwiera nowe
perspektywy badawcze. Zawiera on wiele informacji nieznanych skądinąd lub wzmacnia
wymowę źródeł już wykorzystywanych (przede wszystkim akt wizytacji biskupiej z roku
1602). Dzięki temu łatwiejsze wydaje się odtworzenie układu funkcjonalnego katedry
z tak zasadniczymi elementami, jak lektorium, krzyż triumfalny i ołtarz św. Stanisława,
które zniesiono lub przekształcono gruntownie w 1. ćwierci w. XVII.
Zasadniczą rolę w programach potrydenckich reform kościelnych odgrywało burze-
nie przegród chórowych, uniemożliwiających laikom pełne uczestnictwo w mszy świętej.
W większości krajów katolickich wnętrza świątyń ujednolicono, znosząc ścianę zamyka-
jącą dostęp do chóru i zasłaniającą widok na ołtarz główny. Na Wawelu dokonało się to
najpewniej w r. 1619 9. Zdawkowe, przypadkowe wzmianki o katedralnym lektorium unie-
możliwiają wiążącą rekonstrukcję jego kształtu. W aktach kapitulnych nazwano je chórem
(„chorus”), co sugeruje, że bylo ono rodzajem empory służącej zespołowi śpiewaków
towarzyszących liturgii 10. Gruneweg to potwierdza pisząc, że za oitarzem św. Stanisława
znajduje się ganek śpiewaczy, a po jego bokach bramki dające przystęp do chóru kanonic-
kiego 11. Nic jednak nie wspomina o jego konstrukcji. Nadal więc nie wiadomo, czy wspierał
się na arkadach dostawionych do ściany, czy może tylko na odpowiednio szerokim mu-
rze. Nie wchodząc w dalsze rozważania, poszukując analogii dla lektorium krakowskiego
można wskazać na przykład znaną z ikonografii przegrodę w chórze zachodnim katedry
w Augsburgu 12. Warto również zwrócić uwagę na lektorium (nie zachowane, udokumen-
towane fotograficznie) w katedrze w Zagrzebiu, oddzielające od korpusu cały trójnawo-
4 Czyżewski, op. cit., s. 45.
5 Ibidem, s. 46-47.
6 S. Mossakowski, Uroczystości wawelskie w styczniu roku 1649 aprojekty Giovanniego Battisty Gisleniego,
„Studia Waweliana”, 9-10, 2000-2001, s. 43-46, il. 1-4.
7 W kilku miejscach na marginesie tekstu glossy: „1583. October”.
8 Martin Gruneweg przebywal w Krakowie od kwietnia 1603 do kwietnia 1605.
7 Czyżewski, op. cit., s. 61-62.
10 AKK, Acta Actorum, XI, k. 445v (13 IX 1619); Czyżewski, op. cit., s. 61-62.
11 Gruneweg, s. 819: „Hinder diezer Heiligen Kapele ist das Kuer hoch mitt eiser vergittert bis untter den
gank der senger [podkr. K. J. C.] zu welchem von beiden seitten der kapelle thueren sein”.
12 M. Schmelzer, Der mitteialterüche Lettner im deutschsprachigen Raum. Typologie undFunktion, Petersberg
2004, s. 167, il. 11.