DOI article:
Sadurska, Anna: Program dekoracji figuralnej starego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0268
Anna Sadurska
Program dekoracji figuralnej starego gmachu Biblioteki
Uniwersytetu Warszawskiego
Gmach BUW na dziedzińcu uniwersyteckim
byl użytkowany prawie 100 lat. Toczyły się na
jego temat żywe dyskusje i polemiki, które
trwają nadal. Nigdy jednak nie wzbudziła zaintereso-
wania jego dekoracja figuralna. A jeśli już jakiś autor
jest po prostu zmuszony do poświęcenia kilku słów
zdobiącym gmach rzeźbom, to niestety, powtarza błęd-
ne określenia i sformułowania pokutujące w literatu-
rze przedmiotu od początków XX wieku. Przed kilku
laty na moim seminarium magisterskim powstała na
ten temat rozprawa, którą poniżej, za zgodą autora,
częściowo wykorzystuję1. Pragnę też podkreślić, że in-
teresują mnie przede wszystkim problemy ikonogra-
ficzne. Ponieważ dekoracja, o której mowa, jest moim
zdaniem uwarunkowana okolicznościami historycz-
nymi, przeto zaczynam od przedstawienia wydarzeń
związanych z powstaniem budynku2.
1869 rok: po zlikwidowaniu uczelni polskiej, jaką
była Szkoła Główna, dekretem Aleksandra II zostaje
powołany Cesarski Uniwersytet Warszawski, czyli
uczelnia rosyjska. Do jej zadań należy rusyfikacja pol-
skiego społeczeństwa.
1871 rok: ostatnia samodzielna jednostka Szkoły
Głównej — Biblioteka Główna — zostaje przyłączona
do Uniwersytetu, a wraz z nią Gabinet Numizmatycz-
ny i Muzeum Starożytności. Siedzibą Biblioteki UW
zostaje Pałac Kazimierzowski. Kierownikiem miano-
wano docenta Uniwersytetu Petersburskiego — Niko-
łaja Barsowa. Piastował tę funkcję do śmierci w 1889
roku, ze szkodą dla biblioteki, gdyż był alkoholikiem
i nie radził sobie z powierzonym mu zbiorem, który
liczył wówczas ok. 400 000 tomów.
1882 rok: pracę na Uniwersytecie rozpoczyna Ser-
giusz Nikołajewicz Wiechow, filolog klasyczny i historyk
starożytnego Rzymu, urodzony w 1857 roku. Przybył
do Warszawy po studiach na Uniwersytecie Moskiew-
skim, ale jeszcze bez magisterium i po trzech miesiącach
praktyki bibliotekarskiej na tejże uczelni. W Warszawie
został p.o. docenta, kierownikiem Katedry Literatury
Rzymskiej, sekretarzem Wydziału I Filologiczno-His-
torycznego, a od 1886 roku kierownikiem Gabinetu
Gipsowych Figur i Posągów. W 1887 roku, czyli pięć
lat po przyjeździe, w 30. roku życia, uzyskuje magiste-
rium na podstawie dysertacji opartej na tekście Sweto-
niuszaż Zostaje wówczas profesorem nadzwyczajnym.
1889 rok: po śmierci Barsowa Wiechow zostaje
dyrektorem BUW Rektorem Uniwersytetu był wów-
czas Nikołaj Ławrowski, także filolog klasyczny, żyjący
w dobrej zgodzie ze słynnym rusyfikatorem szkolnic-
twa, wizytatorem okręgu warszawskiego — Apuchtinem.
Teraz sprawy toczą się szybko, żeby nie powiedzieć
błyskawicznie.
1890 rok: Apuchtin przyznaje 400 000 rubli na
budowę nowego gmachu BUW Już jednak w 1888
roku rozpisany został konkurs na projekt, w którym
zwycięża polski architekt Antoni Jasieńczyk-Jabłoński.
Zaprasza on do współpracy architekta Stefana Szyllera4.
Równocześnie, w latach 1889—1890, Wiechow odby-
wa dwie podróże zagraniczne dla zwiedzenia ana-
logicznych bibliotek europejskich (m.in. w Halle).
W tym też czasie zostaje oficjalnie powołany do Ko-
misji Budowy BUW
1891 rok: położenie kamienia węgielnego.
1893 rok: wyposażenie wnętrz i awans Wiechowa
na profesora zwyczajnego.
1894 rok: ustawienie rzeźb i płaskorzeźby dłuta
Hipolita Kasjana Marczewskiego i Jana Woydygi
(patrz niżej). Przeprowadzanie księgozbioru.
1895 rok: Komisja przyjmuje gmach. Wiechow
otrzymuje nagrodę 500 rubli.
1906 rok: po strajku szkolnym 1905 roku Wiechow
wydaje anonimowo broszurę, w której postuluje prze-
niesienie Uniwersytetu Warszawskiego w głąb Rosjif
1907 rok: Wiechow otrzymuje tytuł zasłużonego
profesora.
1910—1911: Wiechow zostaje dziekanem Wydzia-
łu I, a w roku 1914 — rektorem Uniwersytetu. Wtedy
opuszcza BUW Pisał niewiele i niezbyt ważne pozy-
cje, głównie na temat historii Rzymu na podstawie
autorów starożytnych. Napisał też dwie rozprawki
0 bibliotekach: jedną o bibliotekach w starożytności
1 jedną o BUW6.
W świetle powyższych informacji staje się oczywi-
ste, że figuralna dekoracja gmachu BUW złożona
z antykizujących wyobrażeń oraz z kopii rzeźb antycz-
nych, powstała z inspiracji, a może też pod dyktando
Wiechowa.
Kilka słów trzeba jednak poświęcić bezpośrednim
realizatorom, czyli dwóm rzeźbiarzom o interesują-
cych życiorysach, charakterystycznych dla epoki i dla
Dekoracja figuralna starego gmachu BUW
265
Program dekoracji figuralnej starego gmachu Biblioteki
Uniwersytetu Warszawskiego
Gmach BUW na dziedzińcu uniwersyteckim
byl użytkowany prawie 100 lat. Toczyły się na
jego temat żywe dyskusje i polemiki, które
trwają nadal. Nigdy jednak nie wzbudziła zaintereso-
wania jego dekoracja figuralna. A jeśli już jakiś autor
jest po prostu zmuszony do poświęcenia kilku słów
zdobiącym gmach rzeźbom, to niestety, powtarza błęd-
ne określenia i sformułowania pokutujące w literatu-
rze przedmiotu od początków XX wieku. Przed kilku
laty na moim seminarium magisterskim powstała na
ten temat rozprawa, którą poniżej, za zgodą autora,
częściowo wykorzystuję1. Pragnę też podkreślić, że in-
teresują mnie przede wszystkim problemy ikonogra-
ficzne. Ponieważ dekoracja, o której mowa, jest moim
zdaniem uwarunkowana okolicznościami historycz-
nymi, przeto zaczynam od przedstawienia wydarzeń
związanych z powstaniem budynku2.
1869 rok: po zlikwidowaniu uczelni polskiej, jaką
była Szkoła Główna, dekretem Aleksandra II zostaje
powołany Cesarski Uniwersytet Warszawski, czyli
uczelnia rosyjska. Do jej zadań należy rusyfikacja pol-
skiego społeczeństwa.
1871 rok: ostatnia samodzielna jednostka Szkoły
Głównej — Biblioteka Główna — zostaje przyłączona
do Uniwersytetu, a wraz z nią Gabinet Numizmatycz-
ny i Muzeum Starożytności. Siedzibą Biblioteki UW
zostaje Pałac Kazimierzowski. Kierownikiem miano-
wano docenta Uniwersytetu Petersburskiego — Niko-
łaja Barsowa. Piastował tę funkcję do śmierci w 1889
roku, ze szkodą dla biblioteki, gdyż był alkoholikiem
i nie radził sobie z powierzonym mu zbiorem, który
liczył wówczas ok. 400 000 tomów.
1882 rok: pracę na Uniwersytecie rozpoczyna Ser-
giusz Nikołajewicz Wiechow, filolog klasyczny i historyk
starożytnego Rzymu, urodzony w 1857 roku. Przybył
do Warszawy po studiach na Uniwersytecie Moskiew-
skim, ale jeszcze bez magisterium i po trzech miesiącach
praktyki bibliotekarskiej na tejże uczelni. W Warszawie
został p.o. docenta, kierownikiem Katedry Literatury
Rzymskiej, sekretarzem Wydziału I Filologiczno-His-
torycznego, a od 1886 roku kierownikiem Gabinetu
Gipsowych Figur i Posągów. W 1887 roku, czyli pięć
lat po przyjeździe, w 30. roku życia, uzyskuje magiste-
rium na podstawie dysertacji opartej na tekście Sweto-
niuszaż Zostaje wówczas profesorem nadzwyczajnym.
1889 rok: po śmierci Barsowa Wiechow zostaje
dyrektorem BUW Rektorem Uniwersytetu był wów-
czas Nikołaj Ławrowski, także filolog klasyczny, żyjący
w dobrej zgodzie ze słynnym rusyfikatorem szkolnic-
twa, wizytatorem okręgu warszawskiego — Apuchtinem.
Teraz sprawy toczą się szybko, żeby nie powiedzieć
błyskawicznie.
1890 rok: Apuchtin przyznaje 400 000 rubli na
budowę nowego gmachu BUW Już jednak w 1888
roku rozpisany został konkurs na projekt, w którym
zwycięża polski architekt Antoni Jasieńczyk-Jabłoński.
Zaprasza on do współpracy architekta Stefana Szyllera4.
Równocześnie, w latach 1889—1890, Wiechow odby-
wa dwie podróże zagraniczne dla zwiedzenia ana-
logicznych bibliotek europejskich (m.in. w Halle).
W tym też czasie zostaje oficjalnie powołany do Ko-
misji Budowy BUW
1891 rok: położenie kamienia węgielnego.
1893 rok: wyposażenie wnętrz i awans Wiechowa
na profesora zwyczajnego.
1894 rok: ustawienie rzeźb i płaskorzeźby dłuta
Hipolita Kasjana Marczewskiego i Jana Woydygi
(patrz niżej). Przeprowadzanie księgozbioru.
1895 rok: Komisja przyjmuje gmach. Wiechow
otrzymuje nagrodę 500 rubli.
1906 rok: po strajku szkolnym 1905 roku Wiechow
wydaje anonimowo broszurę, w której postuluje prze-
niesienie Uniwersytetu Warszawskiego w głąb Rosjif
1907 rok: Wiechow otrzymuje tytuł zasłużonego
profesora.
1910—1911: Wiechow zostaje dziekanem Wydzia-
łu I, a w roku 1914 — rektorem Uniwersytetu. Wtedy
opuszcza BUW Pisał niewiele i niezbyt ważne pozy-
cje, głównie na temat historii Rzymu na podstawie
autorów starożytnych. Napisał też dwie rozprawki
0 bibliotekach: jedną o bibliotekach w starożytności
1 jedną o BUW6.
W świetle powyższych informacji staje się oczywi-
ste, że figuralna dekoracja gmachu BUW złożona
z antykizujących wyobrażeń oraz z kopii rzeźb antycz-
nych, powstała z inspiracji, a może też pod dyktando
Wiechowa.
Kilka słów trzeba jednak poświęcić bezpośrednim
realizatorom, czyli dwóm rzeźbiarzom o interesują-
cych życiorysach, charakterystycznych dla epoki i dla
Dekoracja figuralna starego gmachu BUW
265