DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Kwiatkowski, Marek: Nieznane widoki i plany warszawskich odwachów i rogatek celnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0096
MAREK KWIATKOWSKI
NIEZNANE WIDOKI I PLANY WARSZAWSKICH ODWACHÓW
I ROGATEK CELNYCH
W zibisaraicih iNa.uikoiwio-iBadiaiwicizieigo Muzeum Aka-
demii 'Sztuk Pięknych ZSIRR w Leningradzie znajduje
się niezimainy w Polsce zespół widoków & planów wair-
szawiskiiiclh odwachów wojskowych d rogatek celnych
z n. 18211. flNTa zespół składa się 7 luźnych plamisz (biały
kiairitiom o wymianach 43,5 x 54,8 cm), wykonanych tedh-
m!ifcą akwarelową, uzupełnianą gwaszem2. Jednemu ze-
społowi poświęcona jest przeważnie oddzielna plansza.
Tylko iminlięjisze obiekty umieszczone są po dwa na
jednym kartonie. Każdy budynek przedstawiony jest
w dwócih lujęciiaieh: w widoku głównej elewacji ('górna
część planszy) ii w rzucie poziomym (część dolna), od-
dzielonych od siebie poziomą linią, lecz powiązanych
ze sobą itą isiaimą szerokością i kątem ustawienia. Stro-
ną charakterystyczną przekazów (w przeciwieństwie
do innych znanych projektów zdjęć architektonicz-
nych czy wydawnictw albumowych z 1 poł. XIX w.,
gdzie zarówno przekroje jak i elewacje rzucane by-
wały abstrakcyjnie na. neutralne tło) jest związanie
architektury z bezpośrednim otoczeniem, szczególnie
oryginalnie w odniesieniu do rzutów poziomych. War-
tość itycih przedstawień podkreślają wykonane staran-
ną kaligrafią objaśnienia w języku francuskim,, bez-
pośreidlnlio nlainilesiiome ma iry siundk.
Pola z rzutami poziomymi zaciągnięte są równomier-
nie delikatnym kolorem, piaskowym. Przekroje murów
posiadają barwę różową, wyposażenie wnętrz — kolor
zielono-niebieski. Tło górnych partii plansz pozosita-
wióine jesit w neutralnym białym ikoloirze z zaznacze-
niem gdzieniegdzie (błękitu nieba. i iz; drobiazgowym
zaimaiowaniem paisia ziemi — z rozróżnieniem miejsc
pokrytych trawą i! ukłaidem wydeptanych diróig. W nie-
których przielkaizach (rogatki imairymonckiie i mokoitow-
sikie) uwzględniony został pejzaż — za linią przedsita-
1 Szkaf 23; Półka „M“; Portf. 37.
Pragnę tu złożyć podziękowanie Pani Rachlinie Zofii We-
niaminownie z Gabinetu Rycin Akademii Sztuk Pięknych
w Leningradzie za udostępnienie mi materiału i pomoc w uzy-
skaniu zdjęć fotograficznych.
2 Zbiór zawarty jest w tece oprawnej w marmuryzowany
papier ciemnozielony ze skórzanym grzbietem. Na kawałku
skóry doklejonej do wierzchu teki wytłoczony jest złotymi
literami napis: „Plans et Faęades des principaux Corps de
Gardes et Barrieres de la Ville de Varsovie“. Na wewnętrz-
nej stronie teki widnieje nie zidentyfikowany inicjał rosyj-
skich liter „AN“ z mitra książęcą ponad nimi. Zawartość
otwiera karta tytułowa z efektownym pod względem kali-
graficznym napisem: „Plans et Faęades de ąueląues princi-
wianej 'architektury — gdzie występujące kępy zieleni
wzbogacają barwność obrazów.
Upoizmaloeiniiem koilorysltyczneji stromy widoków
i rzutóiw są biało-amarainitowe bariery,, budka strażni-
cze, sizilaibamy, slupy z dzwonami alarmowymi1 i latar-
niami, jak również granatowo-białe mundury istoją-
cych żołnierzy. Całość pod względem malarskim naiw-
na może, niie pozbawiona jest wdzięku li świeżości, co
przy świetności, stanu ziachowahiia stanowi materiał
bezsprzecznie efektowny.
Na dwóch planszach poświęconych lodwachowi
głównemu przy kościele św. Anny i rogiaitikoim wol-
skim widnieje sygnatura autora': „„ideslsiihe par Tho-
mas Łieult. du Genie 1821”. Nazwisko to kojarzy się
z osobą Thomaisa Jania, który w iroiku 1808 Ibył rysow-
nikiem w dyrekcji inżynierów wlojisk francuskich,
w rolkiu 1809 — w dyrekcji wojsk Księstwa Warszaw-
skiego, zaś iod roku 1815 — konduktorem inżynierów
wojsk Królestwa Polskiego. W latach 1817—1818 był
on mianowany kolej ino podporucznikiem i poruczni-
kiem,. Pracą airchiitekitoiniiiczną, jemu przypisywaną był
dom prizy ulicy Ogrodowej or 3/883 w Warszawie3.
ProfS. Z. Baitowskii, omawiając w zbierze graficz-
nym Uniwersytetu Warszawskiego, grupę rysunków
architektonicznych koszar warszawskich wznoszonych
i przebudowywanych zia. czasów Królestwa' Kongre-
sowego, wśród których znajdowały się zdjęcia archi-
tektonicznie iwypracowane w rolku 1817 przez „Direc-
tlion de Genie”, w zespole podpisujących się projekto-
dawców li autorów zdjęć wymienia J. Thomaisa, z po-
minięciem jednak bliższych wyjaśnień4. Zbiór fien
w czasie ostatniej wojny zaginął.
W Archiwum Akt Dawnych w Warszawie zacho-
wały się dwa plany w objaśnieniach swych podające:
w rdku 1824 nazwisko „Thomaisa Inżyniera”5, zaś
paux Corps de Gardes et des Barrieres existantes & Var-
sovie 1821“.
W tece tej znajduje się jeszcze jeden widok domku straż-
niczego, o architekturze zbliżonej do odwachu warsztatów
artylerii w Warszawie. Inny papier, oznaczenia podziałki w ję-
zyku rosyjskim i rosyjskie barwy na barierach wskazują na
inną rękę wykonującego.
3 St. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, War-
szawa 1954, s. 310.
4 Z. Batowski, Zbiór Graficzny w Uniwersytecie War-
szawskim, Warszawa 1928, s. 69.
5 Plan kolonyi na gruncie Gocławskim do JP. Kopa na-
leżąca wymierzono w Roku 1819 tym przez Geometrę Rządo-
wego Józefa Dziewiątkowicza i kopiowana przez Thomasa
Inżyniera, 1824 Roku. AGAD N. 299/371—27.
84
NIEZNANE WIDOKI I PLANY WARSZAWSKICH ODWACHÓW
I ROGATEK CELNYCH
W zibisaraicih iNa.uikoiwio-iBadiaiwicizieigo Muzeum Aka-
demii 'Sztuk Pięknych ZSIRR w Leningradzie znajduje
się niezimainy w Polsce zespół widoków & planów wair-
szawiskiiiclh odwachów wojskowych d rogatek celnych
z n. 18211. flNTa zespół składa się 7 luźnych plamisz (biały
kiairitiom o wymianach 43,5 x 54,8 cm), wykonanych tedh-
m!ifcą akwarelową, uzupełnianą gwaszem2. Jednemu ze-
społowi poświęcona jest przeważnie oddzielna plansza.
Tylko iminlięjisze obiekty umieszczone są po dwa na
jednym kartonie. Każdy budynek przedstawiony jest
w dwócih lujęciiaieh: w widoku głównej elewacji ('górna
część planszy) ii w rzucie poziomym (część dolna), od-
dzielonych od siebie poziomą linią, lecz powiązanych
ze sobą itą isiaimą szerokością i kątem ustawienia. Stro-
ną charakterystyczną przekazów (w przeciwieństwie
do innych znanych projektów zdjęć architektonicz-
nych czy wydawnictw albumowych z 1 poł. XIX w.,
gdzie zarówno przekroje jak i elewacje rzucane by-
wały abstrakcyjnie na. neutralne tło) jest związanie
architektury z bezpośrednim otoczeniem, szczególnie
oryginalnie w odniesieniu do rzutów poziomych. War-
tość itycih przedstawień podkreślają wykonane staran-
ną kaligrafią objaśnienia w języku francuskim,, bez-
pośreidlnlio nlainilesiiome ma iry siundk.
Pola z rzutami poziomymi zaciągnięte są równomier-
nie delikatnym kolorem, piaskowym. Przekroje murów
posiadają barwę różową, wyposażenie wnętrz — kolor
zielono-niebieski. Tło górnych partii plansz pozosita-
wióine jesit w neutralnym białym ikoloirze z zaznacze-
niem gdzieniegdzie (błękitu nieba. i iz; drobiazgowym
zaimaiowaniem paisia ziemi — z rozróżnieniem miejsc
pokrytych trawą i! ukłaidem wydeptanych diróig. W nie-
których przielkaizach (rogatki imairymonckiie i mokoitow-
sikie) uwzględniony został pejzaż — za linią przedsita-
1 Szkaf 23; Półka „M“; Portf. 37.
Pragnę tu złożyć podziękowanie Pani Rachlinie Zofii We-
niaminownie z Gabinetu Rycin Akademii Sztuk Pięknych
w Leningradzie za udostępnienie mi materiału i pomoc w uzy-
skaniu zdjęć fotograficznych.
2 Zbiór zawarty jest w tece oprawnej w marmuryzowany
papier ciemnozielony ze skórzanym grzbietem. Na kawałku
skóry doklejonej do wierzchu teki wytłoczony jest złotymi
literami napis: „Plans et Faęades des principaux Corps de
Gardes et Barrieres de la Ville de Varsovie“. Na wewnętrz-
nej stronie teki widnieje nie zidentyfikowany inicjał rosyj-
skich liter „AN“ z mitra książęcą ponad nimi. Zawartość
otwiera karta tytułowa z efektownym pod względem kali-
graficznym napisem: „Plans et Faęades de ąueląues princi-
wianej 'architektury — gdzie występujące kępy zieleni
wzbogacają barwność obrazów.
Upoizmaloeiniiem koilorysltyczneji stromy widoków
i rzutóiw są biało-amarainitowe bariery,, budka strażni-
cze, sizilaibamy, slupy z dzwonami alarmowymi1 i latar-
niami, jak również granatowo-białe mundury istoją-
cych żołnierzy. Całość pod względem malarskim naiw-
na może, niie pozbawiona jest wdzięku li świeżości, co
przy świetności, stanu ziachowahiia stanowi materiał
bezsprzecznie efektowny.
Na dwóch planszach poświęconych lodwachowi
głównemu przy kościele św. Anny i rogiaitikoim wol-
skim widnieje sygnatura autora': „„ideslsiihe par Tho-
mas Łieult. du Genie 1821”. Nazwisko to kojarzy się
z osobą Thomaisa Jania, który w iroiku 1808 Ibył rysow-
nikiem w dyrekcji inżynierów wlojisk francuskich,
w rolkiu 1809 — w dyrekcji wojsk Księstwa Warszaw-
skiego, zaś iod roku 1815 — konduktorem inżynierów
wojsk Królestwa Polskiego. W latach 1817—1818 był
on mianowany kolej ino podporucznikiem i poruczni-
kiem,. Pracą airchiitekitoiniiiczną, jemu przypisywaną był
dom prizy ulicy Ogrodowej or 3/883 w Warszawie3.
ProfS. Z. Baitowskii, omawiając w zbierze graficz-
nym Uniwersytetu Warszawskiego, grupę rysunków
architektonicznych koszar warszawskich wznoszonych
i przebudowywanych zia. czasów Królestwa' Kongre-
sowego, wśród których znajdowały się zdjęcia archi-
tektonicznie iwypracowane w rolku 1817 przez „Direc-
tlion de Genie”, w zespole podpisujących się projekto-
dawców li autorów zdjęć wymienia J. Thomaisa, z po-
minięciem jednak bliższych wyjaśnień4. Zbiór fien
w czasie ostatniej wojny zaginął.
W Archiwum Akt Dawnych w Warszawie zacho-
wały się dwa plany w objaśnieniach swych podające:
w rdku 1824 nazwisko „Thomaisa Inżyniera”5, zaś
paux Corps de Gardes et des Barrieres existantes & Var-
sovie 1821“.
W tece tej znajduje się jeszcze jeden widok domku straż-
niczego, o architekturze zbliżonej do odwachu warsztatów
artylerii w Warszawie. Inny papier, oznaczenia podziałki w ję-
zyku rosyjskim i rosyjskie barwy na barierach wskazują na
inną rękę wykonującego.
3 St. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, War-
szawa 1954, s. 310.
4 Z. Batowski, Zbiór Graficzny w Uniwersytecie War-
szawskim, Warszawa 1928, s. 69.
5 Plan kolonyi na gruncie Gocławskim do JP. Kopa na-
leżąca wymierzono w Roku 1819 tym przez Geometrę Rządo-
wego Józefa Dziewiątkowicza i kopiowana przez Thomasa
Inżyniera, 1824 Roku. AGAD N. 299/371—27.
84