DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Kornecki, Marian: Wyniki objazdu inwentaryzacyjnego zabytków powiatu brzozowskiego w woj. rzeszowskim (budownictwo drewniane, malarstwo i rzeźba)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0241
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
stawia on Chrystusa ukazującego
rany, między śś. Stanisławem i
Wojciechem, z postacią klęczącego
fundatora u stóp. Vir Dolorum we
wszelkich odmianach występuje
często w temacie intercesji, jednak-
że kompozycja Chrystusa Bolesnego
w „Sacra Conversazione” nie nale-
ży w Polsce do licznych i zwęża
krąg wiążący się z obrazem trześ-
niowskim. Najbliższe omawianemu
wydaje się tzw. Epitafium dra Ada-
ma z Kasiny Wielkiej oraz obraz
wotywny w Paczółtowicach; jako
czas powstania określić wypadnie
początek XVI w. Odkrycie obrazu
w Trześniowie pomnaża stan na-
szego malarstwa cechowego o waż-
ny obiekt dużej wartości artystycz-
nej.
W dalszym ciągu zwrócić należy
uwagę na obraz Zaśnięcia Matki
Boskiej w Starej Wsi, zwany daw-
niej „Matką Boską Węgierską”, a
będący przedmiotem żywego kul-
tu (koronowany 1877). Obraz po-
siada kompozycję dwustrefową: u
dołu grupa apostołów otaczających
omdlewającą Marię, u góry przy-
jęcie Marii otoczonej chórem anio-
łów w niebie. Przedstawienie to
stanowi typ przeciwstawny kom-
pozycji „Zaśnięcia z łożem”, a jego
szczytowe osiągnięcie na polu ma-
larstwa reprezentuje środek tryp-
tyku z Bodzentyna, przypisywany
Marcinowi Czarnemu. Analizując
znane obrazy inspirowane niewąt-
pliwie przez Zaśnięcie z Bodzenty-
na i widząc w omawianym zabytku
wyraźne wpływy tego samego
warsztatu, wydaje się, że obraz w
Starej Wsi stanowi niemal końcowe
ogniwo rozwojowe omawianego ty-
pu, wzbogacone kompozycyjnie i
przetworzone stylowo już w daleko
zaawansowanym renesansie.
W późnorenesansowym ołtarzu
bocznym w Przysietnicy zachowały
się dwa interesujące skrzydła daw-
nego tryptyku, dwustronnie malo-
wane, obecnie unieruchomione. Na
awersach znajdują się przedstawie-
nia: Wniebowzięcie Matki Boskiej,
Nawrócenie św. Pawła, św. Waw-
rzyniec i św. Marcin; na rewersach
Chrystus i Matka Boska Bolesna.
Szczególnie interesujące wydają się
obrazy na awersach, o bogatej
kompozycji z rozbudowanym tłem
krajobrazowym, bujną roślinnością,
fantastycznymi skałami i architek-
turą; ich charakter przywodzi na
myśl renesansowe malarstwo po-
łudiniowo-niemieckie. Obrazy te,
trudno obecnie dostępne i znajdu-
jące się w złym stanie, zasługują
niewątpliwie na bliższe zbadanie i
pilną konserwację.
Z szeregu dalszych obrazów wy-
różnić należy, wymagający również
U. 9. Haczów, stary kościół. Rzeźba
Pieta. (Fot. M. Kornecki)
II. 10. Haczów, stary kościół. Rzeź-
ba Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
(Fot. M. Kornecki)
zbadania obraz tzw. „Matki Boskiej
Ognistej” w Brzozowie, św. Rodzi-
ny z r. 1624 w Przysietnicy, kilka
malowideł barokowych w Brzozo-
wie, Starej Wsi i Bliznem, wreszcie
kilka barokowych portretów.
Ważniejsze zabytki luźnej rzeź-
by nie są reprezentowane licznie.
Wypadnie tu jednak wymienić rzeź-
by gotyckie, jako usytuowane na
wschodnich peryferiach ich zasięgu
występowania. Duże znaczenie po-
siada tu przede wszystkim Pieta w
Haczowie, datowana na lata ok.
1400. Pieta ta reprezentuje odmia-
nę typu „macierzyńskiego”, której
koncepcja ideowa podkreśla Marię-
Matkę, opłakującą swoje Dziecko.
Stąd postać Chrystusa przesadnie
pomniejszona, co trudno byłoby u-
zasadnić niedołężnym wykonaniem;
pozostałe partie rzeźby zaprzeczają
temu całkowicie. Rzeźba ta stanowi
prawdopodobnie ogniwo pośrednie
między najwcześniejszymi zabytka-
mi małopolskimi (Pieta z Wojnicza
i Biecza), a typem już piętnasto-
wiecznym, rozpowszechnionym w
wielu zabytkach na rozległych te-
renach.
Na strychu kościoła w Haczowie
znajduje się niezbadana dotychczas
rzeźba Matki Boskiej z Dzieciąt-
kiem, której czas powstania wypad-
nie posunąć wgłąb XVI wieku.
Rzeźba ta (posiadająca zresztą uzu-
pełnienia barokowe) stanowi inte-
resujący przykład zanikających
cech gotyku. Dalszą rzeźbę późno-
gotycką z pocz. XVI w. odnaleziono
na strychu kościoła w Golcowej;
jest to posąg Chrystusa Zmartwych-
wstałego, należący do dość licznego
grona współczesnych analogicznych
zabytków w Małopolsce. Wreszcie
zwrócono uwagę na duży krucyfiks
na plebanii w Domaradzu, pocho-
dzący zapewne z tęczy kościoła. Mi-
mo, iż miejscowa tradycja przypi-
suje mu daleko wcześniejsze pow-
stanie — wydaje się, iż wykonanie
tego zabytku przypadnie na wiek
XVI, przy czym pewne cechy wcześ-
niejsze należałoby przypisać raczej
ludowemu wykonaniu. Pewną o-
sobliwość przedstawia niewielka fi-
gurka Matki Boskiej Loretańskiej
w kaplicy nowicjackiej klasztoru
jezuitów w Starej Wsi, wg miejsco-
wej kroniki przywieziona z Francji
w 1657 r. Figurka jest obita trybo-
waną srebrną sukienką.
Wśród ok. 40 zabytków złotnic-
twa nie stwierdzono obiektów
wcześniejszych od pocz. XVIII wie-
ku; przeważają zabytki regencyjne
i rokokowe. Podobnie, wśród 110
zabytkowych paramentów brak o-
biektów wcześniejszych.
223
stawia on Chrystusa ukazującego
rany, między śś. Stanisławem i
Wojciechem, z postacią klęczącego
fundatora u stóp. Vir Dolorum we
wszelkich odmianach występuje
często w temacie intercesji, jednak-
że kompozycja Chrystusa Bolesnego
w „Sacra Conversazione” nie nale-
ży w Polsce do licznych i zwęża
krąg wiążący się z obrazem trześ-
niowskim. Najbliższe omawianemu
wydaje się tzw. Epitafium dra Ada-
ma z Kasiny Wielkiej oraz obraz
wotywny w Paczółtowicach; jako
czas powstania określić wypadnie
początek XVI w. Odkrycie obrazu
w Trześniowie pomnaża stan na-
szego malarstwa cechowego o waż-
ny obiekt dużej wartości artystycz-
nej.
W dalszym ciągu zwrócić należy
uwagę na obraz Zaśnięcia Matki
Boskiej w Starej Wsi, zwany daw-
niej „Matką Boską Węgierską”, a
będący przedmiotem żywego kul-
tu (koronowany 1877). Obraz po-
siada kompozycję dwustrefową: u
dołu grupa apostołów otaczających
omdlewającą Marię, u góry przy-
jęcie Marii otoczonej chórem anio-
łów w niebie. Przedstawienie to
stanowi typ przeciwstawny kom-
pozycji „Zaśnięcia z łożem”, a jego
szczytowe osiągnięcie na polu ma-
larstwa reprezentuje środek tryp-
tyku z Bodzentyna, przypisywany
Marcinowi Czarnemu. Analizując
znane obrazy inspirowane niewąt-
pliwie przez Zaśnięcie z Bodzenty-
na i widząc w omawianym zabytku
wyraźne wpływy tego samego
warsztatu, wydaje się, że obraz w
Starej Wsi stanowi niemal końcowe
ogniwo rozwojowe omawianego ty-
pu, wzbogacone kompozycyjnie i
przetworzone stylowo już w daleko
zaawansowanym renesansie.
W późnorenesansowym ołtarzu
bocznym w Przysietnicy zachowały
się dwa interesujące skrzydła daw-
nego tryptyku, dwustronnie malo-
wane, obecnie unieruchomione. Na
awersach znajdują się przedstawie-
nia: Wniebowzięcie Matki Boskiej,
Nawrócenie św. Pawła, św. Waw-
rzyniec i św. Marcin; na rewersach
Chrystus i Matka Boska Bolesna.
Szczególnie interesujące wydają się
obrazy na awersach, o bogatej
kompozycji z rozbudowanym tłem
krajobrazowym, bujną roślinnością,
fantastycznymi skałami i architek-
turą; ich charakter przywodzi na
myśl renesansowe malarstwo po-
łudiniowo-niemieckie. Obrazy te,
trudno obecnie dostępne i znajdu-
jące się w złym stanie, zasługują
niewątpliwie na bliższe zbadanie i
pilną konserwację.
Z szeregu dalszych obrazów wy-
różnić należy, wymagający również
U. 9. Haczów, stary kościół. Rzeźba
Pieta. (Fot. M. Kornecki)
II. 10. Haczów, stary kościół. Rzeź-
ba Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
(Fot. M. Kornecki)
zbadania obraz tzw. „Matki Boskiej
Ognistej” w Brzozowie, św. Rodzi-
ny z r. 1624 w Przysietnicy, kilka
malowideł barokowych w Brzozo-
wie, Starej Wsi i Bliznem, wreszcie
kilka barokowych portretów.
Ważniejsze zabytki luźnej rzeź-
by nie są reprezentowane licznie.
Wypadnie tu jednak wymienić rzeź-
by gotyckie, jako usytuowane na
wschodnich peryferiach ich zasięgu
występowania. Duże znaczenie po-
siada tu przede wszystkim Pieta w
Haczowie, datowana na lata ok.
1400. Pieta ta reprezentuje odmia-
nę typu „macierzyńskiego”, której
koncepcja ideowa podkreśla Marię-
Matkę, opłakującą swoje Dziecko.
Stąd postać Chrystusa przesadnie
pomniejszona, co trudno byłoby u-
zasadnić niedołężnym wykonaniem;
pozostałe partie rzeźby zaprzeczają
temu całkowicie. Rzeźba ta stanowi
prawdopodobnie ogniwo pośrednie
między najwcześniejszymi zabytka-
mi małopolskimi (Pieta z Wojnicza
i Biecza), a typem już piętnasto-
wiecznym, rozpowszechnionym w
wielu zabytkach na rozległych te-
renach.
Na strychu kościoła w Haczowie
znajduje się niezbadana dotychczas
rzeźba Matki Boskiej z Dzieciąt-
kiem, której czas powstania wypad-
nie posunąć wgłąb XVI wieku.
Rzeźba ta (posiadająca zresztą uzu-
pełnienia barokowe) stanowi inte-
resujący przykład zanikających
cech gotyku. Dalszą rzeźbę późno-
gotycką z pocz. XVI w. odnaleziono
na strychu kościoła w Golcowej;
jest to posąg Chrystusa Zmartwych-
wstałego, należący do dość licznego
grona współczesnych analogicznych
zabytków w Małopolsce. Wreszcie
zwrócono uwagę na duży krucyfiks
na plebanii w Domaradzu, pocho-
dzący zapewne z tęczy kościoła. Mi-
mo, iż miejscowa tradycja przypi-
suje mu daleko wcześniejsze pow-
stanie — wydaje się, iż wykonanie
tego zabytku przypadnie na wiek
XVI, przy czym pewne cechy wcześ-
niejsze należałoby przypisać raczej
ludowemu wykonaniu. Pewną o-
sobliwość przedstawia niewielka fi-
gurka Matki Boskiej Loretańskiej
w kaplicy nowicjackiej klasztoru
jezuitów w Starej Wsi, wg miejsco-
wej kroniki przywieziona z Francji
w 1657 r. Figurka jest obita trybo-
waną srebrną sukienką.
Wśród ok. 40 zabytków złotnic-
twa nie stwierdzono obiektów
wcześniejszych od pocz. XVIII wie-
ku; przeważają zabytki regencyjne
i rokokowe. Podobnie, wśród 110
zabytkowych paramentów brak o-
biektów wcześniejszych.
223