DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Małkiewicz, Adam: Wenanty da Subiaco - Andrea Spezza - Walenty von Säbisch: z problematyki historycznej kościoła na Bielanach pod Krakowem
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47896#0214
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 3. Rytwiany. Elewacja wsch. koś-
cioła pokamedulskiego. (Fot. M. Gro-
chal)
choć nie można wykluczyć, że na-
malowany został dopiero po prze-
niesieniu się Wenantego do Rytwian.
Przy przyjęciu pierwszej — bardziej
zresztą prawdopodobnej —i daty,
atrybut św. Romualda ukazuje stan
kościoła bielańskiego w r. 1625; w
drugim wypadku — w r. 1627, kie-
dy to najpóźniej artysta mógł wy-
konać rysunki, służące mu potem
przy malowaniu obrazu.
W odniesieniu do dziejów budo-
wy kościoła bielańskiego dysponu-
jemy kilkoma zaledwie datami. Mi-
kołaj Wolski ufundował klasztor bie-
lański w r. 1604. W latach 1605—1609
wznoszono domki pustelnicze. 4 ma-
ja 160'9 położono kamień węgielny
pod budowę kościoła. Niemal ukoń-
czony kościół zawalił się późną je-
sienią r. 1617 (Zarewicz, j.w.), bądź
— co wydaje się bardziej prawdo-
podobne — r. 16:16 (notatki Zarewi-
cza). 6 marca 1618 architekt Andrea
Speaza zawarł z kamieniarzami Je-
rzym Balarinem i Janem Kinkow-
skim kontrakt na nie określone bli-
żej „wszystkie kamieniarskie roboty
i na wykładanie facjaty kościoła
itd.” zgodnie z jego projektami (Pa-
gaczewski, j.w.). Jak świadczy oma-
wiany obraz, jeszcze w r. 1625 (a
może nawet 1627) kościół nadal nie
miał fasady. W r. 1630 budowa była
w zasadzie ukończona: fasadę wyło-
żył kamieniem lapicyda Jakub (te-
stament Wolskiego), wykonano też
wyposażenie wnętrza (data na stal-
-
9 -loo
I !-■ I I T- l | t
U. 4. Bielany, Plan klasztoru kame-
dułów, rekonstrukcja stanu z w.
XVII (oprać, autor). Skala 1 : 2000
lach). Prace wykończeniowe (głów-
nie przy dekoracji kaplic) trwały
nadal a dopiero w r. 1642 nastąpiło
poświęcenie kościoła.
Zestawione powyżej dane pozwa-
lają stwierdzić, że budowa kościoła
bielańskiego przebiegała nie w dwu,
a w trzech fazach. Pierwsza faza,
obejmująca lata 1609—1616 (1617) za-
koyczyła się runięciem niemal ukoń-
czonej budowli. Sprawa autorstwa
projektów tego kościoła pozostaje
nadal niejasna, nie można również
Określić rozmiarów katastrofy bu-
dowlanej. Druga faza, około r. 1618,
wiąże się z nazwiskiem Spezzy, któ-
remu przypisać należy odbudowę
kościoła i wykonanie projektów fa-
sady. Nie wiadomo, czy architekt
ograniczył się do rekonstrukcji pier-
wotnej bryły świątyni, czy też wpro-
wadził jakieś dalej idące zmiany w
jej wyglądzie. Trzecią wreszcie fazę
wyznaczają w przybliżeniu daty 1625
(ewentualnie 11627) i 1630. W tym
czasie wzniesiono obecną dwuwieżo-
wą fasadę, przejmującą zresztą nie-
które elementy pochodzące z wcześ-
niejszych faz budowy.
Trudny do rozstrzygnięcia jest
problem autorstwa zrealizowanej fa-
sady. Za przypisaniem jej Spezzy
przemawia wiadomość o wykonaniu
przezeń rysunków (projektów) w r.
1618, a także podobieństwo niektó-
rych form detalu fasady do wystę-
pujących w innych budowlach, w
których .powstaniu uczestniczył. Jed-
nak więcej jest przeciwnych argu-
mentów. Budowę obecnej fasady
rozpoczęto w 7—8 lat po powstaniu
projektów Spezzy, gdy architekt
przebywał już od paru lat w Cze-
chach; okładzinę kamienną wykonał
lapicyda Jakub, a nie zaangażowani
U. 5. Bielany. Elewacja wsch. koś-
cioła kamedułów. (Fot. P. Mali-
szewski)
204
II. 3. Rytwiany. Elewacja wsch. koś-
cioła pokamedulskiego. (Fot. M. Gro-
chal)
choć nie można wykluczyć, że na-
malowany został dopiero po prze-
niesieniu się Wenantego do Rytwian.
Przy przyjęciu pierwszej — bardziej
zresztą prawdopodobnej —i daty,
atrybut św. Romualda ukazuje stan
kościoła bielańskiego w r. 1625; w
drugim wypadku — w r. 1627, kie-
dy to najpóźniej artysta mógł wy-
konać rysunki, służące mu potem
przy malowaniu obrazu.
W odniesieniu do dziejów budo-
wy kościoła bielańskiego dysponu-
jemy kilkoma zaledwie datami. Mi-
kołaj Wolski ufundował klasztor bie-
lański w r. 1604. W latach 1605—1609
wznoszono domki pustelnicze. 4 ma-
ja 160'9 położono kamień węgielny
pod budowę kościoła. Niemal ukoń-
czony kościół zawalił się późną je-
sienią r. 1617 (Zarewicz, j.w.), bądź
— co wydaje się bardziej prawdo-
podobne — r. 16:16 (notatki Zarewi-
cza). 6 marca 1618 architekt Andrea
Speaza zawarł z kamieniarzami Je-
rzym Balarinem i Janem Kinkow-
skim kontrakt na nie określone bli-
żej „wszystkie kamieniarskie roboty
i na wykładanie facjaty kościoła
itd.” zgodnie z jego projektami (Pa-
gaczewski, j.w.). Jak świadczy oma-
wiany obraz, jeszcze w r. 1625 (a
może nawet 1627) kościół nadal nie
miał fasady. W r. 1630 budowa była
w zasadzie ukończona: fasadę wyło-
żył kamieniem lapicyda Jakub (te-
stament Wolskiego), wykonano też
wyposażenie wnętrza (data na stal-
-
9 -loo
I !-■ I I T- l | t
U. 4. Bielany, Plan klasztoru kame-
dułów, rekonstrukcja stanu z w.
XVII (oprać, autor). Skala 1 : 2000
lach). Prace wykończeniowe (głów-
nie przy dekoracji kaplic) trwały
nadal a dopiero w r. 1642 nastąpiło
poświęcenie kościoła.
Zestawione powyżej dane pozwa-
lają stwierdzić, że budowa kościoła
bielańskiego przebiegała nie w dwu,
a w trzech fazach. Pierwsza faza,
obejmująca lata 1609—1616 (1617) za-
koyczyła się runięciem niemal ukoń-
czonej budowli. Sprawa autorstwa
projektów tego kościoła pozostaje
nadal niejasna, nie można również
Określić rozmiarów katastrofy bu-
dowlanej. Druga faza, około r. 1618,
wiąże się z nazwiskiem Spezzy, któ-
remu przypisać należy odbudowę
kościoła i wykonanie projektów fa-
sady. Nie wiadomo, czy architekt
ograniczył się do rekonstrukcji pier-
wotnej bryły świątyni, czy też wpro-
wadził jakieś dalej idące zmiany w
jej wyglądzie. Trzecią wreszcie fazę
wyznaczają w przybliżeniu daty 1625
(ewentualnie 11627) i 1630. W tym
czasie wzniesiono obecną dwuwieżo-
wą fasadę, przejmującą zresztą nie-
które elementy pochodzące z wcześ-
niejszych faz budowy.
Trudny do rozstrzygnięcia jest
problem autorstwa zrealizowanej fa-
sady. Za przypisaniem jej Spezzy
przemawia wiadomość o wykonaniu
przezeń rysunków (projektów) w r.
1618, a także podobieństwo niektó-
rych form detalu fasady do wystę-
pujących w innych budowlach, w
których .powstaniu uczestniczył. Jed-
nak więcej jest przeciwnych argu-
mentów. Budowę obecnej fasady
rozpoczęto w 7—8 lat po powstaniu
projektów Spezzy, gdy architekt
przebywał już od paru lat w Cze-
chach; okładzinę kamienną wykonał
lapicyda Jakub, a nie zaangażowani
U. 5. Bielany. Elewacja wsch. koś-
cioła kamedułów. (Fot. P. Mali-
szewski)
204