DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Polemiki - recenzje
DOI Artikel:Michałowski, Janusz Maciej: Książka o sztuce polskiego Oświecenia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47896#0078
JANUSZ MACIEJ MICHAŁOWSKI
KSIĄŻKA O SZTUCE POLSKIEGO OŚWIECENIA
L(arisa) I(vanovna) Tananaeva, PoFskoe izobrazitel’noe isskusstvo epochi prosveśćenija. Żivopis’,
risunok, Moskva 1968, Wydawnictwo ,,Nauka“, ss. 145, 3 nlb., 57 il.
W ostatnich miesiącach 1968 n. ukazała się w
Móskwie książka Łarisy I. Tananajewy o sztuce
polskiego Oświecenia. Niewielka, skromnie wydana
publikacja, trudno dostępna na naszym rynku księ-
garskim, przeszła niemalże bez echa nie budząc więk-
szego zainteresowania. Tymczasem jednak warto po-
święcić jej więcej uwagi choćby z tego względu, że
jest to pierwsza radziecka książka o sztuce polskiej,
w której podjęta została próba syntetycznego omó-
wienia jednego z ważnych odcinków naszej kultury
artystycznej.
Autorka pracy jest radziecką historyczką sztuki
specjalizującą się w zagadnieniach sztuki polskiej.
Wcześniej przygotowała szereg opracowań z tego za-
kresu dla wydawanych w ZSRR prac zbiorowych.
Jest więc Tananajewa współautorką rozdziałów o kul-
turze polskiej w okresie od końca w. XV do r. 1914
w ogłoszonej przez Instytut Słowianoznawstwa Aka-
demii Nauk ZSRR historii Polski napisała rozdział
o sztuce polskiej XIX stulecia w 6-tomowej historii
sztuki światowej wydanej pod auspicjami Instytutu
Teorii i Historii Sztuk Plastycznych Akademii Sztuki
ZSRR1 2 i wreszcie jest też autorką tekstu o polskich
sztukach plastycznych w encyklopedii o sztuce Sztuka
krajów i narodów świata 3.
Opierając się na materiałach Albumu Winnickiego
Tananajewa zajmowała się J. P. Norblinem4, a re-
zultatem prac w Zbiorach Pawlikowskich nad rysun-
kami K. Wojniakowskiego był artykuł o rysunkach
artysty5. Napisała też rozprawę o Niektórych właści-
wościach rozwoju tematyki ruchu narodowowyzwo-
leńczego w sztuce polskiej XVIII wieku6.
1 Istorija Pol’śi, t. I, Moskva 1954; — t. II, Moskva 1955.
2 L. TANANAEYA, Iskusstuo Pol’śi (w:) Vseobśćaja isto-
rija iskusstn, t. V, Iskusstvo 19 veka, Moskva 1963, Akademi-
ja Chudoźestv SSSR, Institut Teorii i Istorii IzobraziteTnych
Iskusstv, s. 359—369.
3 Kratkaja chudożestvennaja enciklopedija, Iskusstuo stran
i narodon mira, t. III (w druku).
4 L. TANANAEYA, Materiały k tworieskoj biografii Z.P.
Norblina, „Iskusstvo” XXII, 1959, nr 11, s. 67—71, il. 55—61; —
Hec.: J.M. MICHAŁOWSKI, Na marginesie radzieckich pu-
blikacji o J.P. Norblinie, „Biul. Hist. Sztuki” XXIII, 1961,
nr 2, s. 172—181, 13 ilustr.
5 L. TANANAEYA, Risunki K. Vojnjakovskogo iz l’vo-
vskogo sobranija, ,,Iskusstvo” XXIV, 1961, nr 5, s. 59—62,
6 ilustr.; — niektóre omyłki sprostowałem: J.M. MICHA-
ŁOWSKI, Z poloniców Leningradu i Moskwy (... K. Wojnia-
Do innego zakresu zainteresowań należą niewielkie
popularnonaukowe książki o Aleksandrze Gierym-
skim 7 i Tadeuszu Kulisiewiczu8, artykuł o polskiej
grafice książkowej napisany z okazji wystawy i inne
okolicznościowe recenzje z wystaw polskich w
ZSRR9.
Ostatnia książka Tananajewy o sztuce polskiego
Oświecenia jest rezultatem prac przeprowadzonych w
zbiorach muzealnych Polski i ZSRR. Książka, mimo
szerzej w tytule zarysowanego tematu, nie ma cha-
rakteru pełnej monografii okresu, jej zakres ogra-
niczony został do malarstwa i rysunku. Jest to zbiór
studiów — pierwsze poświęcono portretowi okresu
Oświecenia (s. 23—72), w drugim autorka zajmuje
się tematyką historyczną w sztuce tego okresu (s. 73—
109), trzecie (s. 110—143) jest przeredagowaną wersją
wcześniejszego artykułu o Niektórych właściwościach
rozwoju tematyki ruchu narodowowyzwoleńczego...
Tekst książki uzupełnia nader z konieczności szczupła
Bibliografia (s. 144), która jednak dla czytelnika obce-
go może być użytecznym przewodnikiem w nie znanej
mu literaturze. Informadje bibliograficzne uzupełniają
przypisy, rzadko jednak stosowane10.
Wprowadzeniem do tekstu książki jest obszerny
wstęp (s. 5—22). Stara się w nim autorka zamknąć
wiadomości ogólne o Polsce okresu Oświecenia, jej
historii politycznej i kulturze. Jak na książkę prze-
znaczoną dla czytelnika obcego, bliżej w zagadnie-
niach tych nie zorientowanego, odczuwa się tu jed-
nak pewien niedostatek informacji. Można zrozumieć
autorkę, że chciała uniknąć balastu szczegółów nie
związanych z zasadniczym tematem rozważań, tu
jednak było to potrzebne.
kowski), „Biul. Hist. Sztuki” XXVII, 1965, nr- 1, s. 65—66 —
przyp. 57 i s. 66—67 — przyp. 59.
6 L.I. TANANAEVA, Nekotorye osobennosti raznitija te-
my nacional’no-osvoboditel’nogo duiźenija v pol’skom iskus-
stve końca XVIII v„ „Kratkie Soobśćenija Instituta Slavja-
novedenija” 1964, vyp. 42, s. 18—40, 9 ilustr.
’ Ł. TANANAEVA, A. Gerymskij, Moskva 1962, Wyd.
,,Isku3Stvo”.
8 Ł. TANANAEVA, Tadeus Kulisenić, Moskva 1965, Wyd.
,,Iskusstvo”.
» L. TANANAEVA, Pofskaja kniźnaja grafika, „Tvor-
ćestvo” 1959, nr 8, s. 9—11, 5 ilustr.; — ' Skufpturnyj portret
Al’fonsa Karny, tamże 1964, nr 12/96, s. 12—13, 4 ilustr.
10 W bibliografii i przypisach wiele jest błędów w przy-
taczaniu pozycji w języku polskim — korekta zawiodła. W
tekście, przypisach i bibliografii omyłk. „Wileński” zamiast
„Wiliński”.
70
KSIĄŻKA O SZTUCE POLSKIEGO OŚWIECENIA
L(arisa) I(vanovna) Tananaeva, PoFskoe izobrazitel’noe isskusstvo epochi prosveśćenija. Żivopis’,
risunok, Moskva 1968, Wydawnictwo ,,Nauka“, ss. 145, 3 nlb., 57 il.
W ostatnich miesiącach 1968 n. ukazała się w
Móskwie książka Łarisy I. Tananajewy o sztuce
polskiego Oświecenia. Niewielka, skromnie wydana
publikacja, trudno dostępna na naszym rynku księ-
garskim, przeszła niemalże bez echa nie budząc więk-
szego zainteresowania. Tymczasem jednak warto po-
święcić jej więcej uwagi choćby z tego względu, że
jest to pierwsza radziecka książka o sztuce polskiej,
w której podjęta została próba syntetycznego omó-
wienia jednego z ważnych odcinków naszej kultury
artystycznej.
Autorka pracy jest radziecką historyczką sztuki
specjalizującą się w zagadnieniach sztuki polskiej.
Wcześniej przygotowała szereg opracowań z tego za-
kresu dla wydawanych w ZSRR prac zbiorowych.
Jest więc Tananajewa współautorką rozdziałów o kul-
turze polskiej w okresie od końca w. XV do r. 1914
w ogłoszonej przez Instytut Słowianoznawstwa Aka-
demii Nauk ZSRR historii Polski napisała rozdział
o sztuce polskiej XIX stulecia w 6-tomowej historii
sztuki światowej wydanej pod auspicjami Instytutu
Teorii i Historii Sztuk Plastycznych Akademii Sztuki
ZSRR1 2 i wreszcie jest też autorką tekstu o polskich
sztukach plastycznych w encyklopedii o sztuce Sztuka
krajów i narodów świata 3.
Opierając się na materiałach Albumu Winnickiego
Tananajewa zajmowała się J. P. Norblinem4, a re-
zultatem prac w Zbiorach Pawlikowskich nad rysun-
kami K. Wojniakowskiego był artykuł o rysunkach
artysty5. Napisała też rozprawę o Niektórych właści-
wościach rozwoju tematyki ruchu narodowowyzwo-
leńczego w sztuce polskiej XVIII wieku6.
1 Istorija Pol’śi, t. I, Moskva 1954; — t. II, Moskva 1955.
2 L. TANANAEYA, Iskusstuo Pol’śi (w:) Vseobśćaja isto-
rija iskusstn, t. V, Iskusstvo 19 veka, Moskva 1963, Akademi-
ja Chudoźestv SSSR, Institut Teorii i Istorii IzobraziteTnych
Iskusstv, s. 359—369.
3 Kratkaja chudożestvennaja enciklopedija, Iskusstuo stran
i narodon mira, t. III (w druku).
4 L. TANANAEYA, Materiały k tworieskoj biografii Z.P.
Norblina, „Iskusstvo” XXII, 1959, nr 11, s. 67—71, il. 55—61; —
Hec.: J.M. MICHAŁOWSKI, Na marginesie radzieckich pu-
blikacji o J.P. Norblinie, „Biul. Hist. Sztuki” XXIII, 1961,
nr 2, s. 172—181, 13 ilustr.
5 L. TANANAEYA, Risunki K. Vojnjakovskogo iz l’vo-
vskogo sobranija, ,,Iskusstvo” XXIV, 1961, nr 5, s. 59—62,
6 ilustr.; — niektóre omyłki sprostowałem: J.M. MICHA-
ŁOWSKI, Z poloniców Leningradu i Moskwy (... K. Wojnia-
Do innego zakresu zainteresowań należą niewielkie
popularnonaukowe książki o Aleksandrze Gierym-
skim 7 i Tadeuszu Kulisiewiczu8, artykuł o polskiej
grafice książkowej napisany z okazji wystawy i inne
okolicznościowe recenzje z wystaw polskich w
ZSRR9.
Ostatnia książka Tananajewy o sztuce polskiego
Oświecenia jest rezultatem prac przeprowadzonych w
zbiorach muzealnych Polski i ZSRR. Książka, mimo
szerzej w tytule zarysowanego tematu, nie ma cha-
rakteru pełnej monografii okresu, jej zakres ogra-
niczony został do malarstwa i rysunku. Jest to zbiór
studiów — pierwsze poświęcono portretowi okresu
Oświecenia (s. 23—72), w drugim autorka zajmuje
się tematyką historyczną w sztuce tego okresu (s. 73—
109), trzecie (s. 110—143) jest przeredagowaną wersją
wcześniejszego artykułu o Niektórych właściwościach
rozwoju tematyki ruchu narodowowyzwoleńczego...
Tekst książki uzupełnia nader z konieczności szczupła
Bibliografia (s. 144), która jednak dla czytelnika obce-
go może być użytecznym przewodnikiem w nie znanej
mu literaturze. Informadje bibliograficzne uzupełniają
przypisy, rzadko jednak stosowane10.
Wprowadzeniem do tekstu książki jest obszerny
wstęp (s. 5—22). Stara się w nim autorka zamknąć
wiadomości ogólne o Polsce okresu Oświecenia, jej
historii politycznej i kulturze. Jak na książkę prze-
znaczoną dla czytelnika obcego, bliżej w zagadnie-
niach tych nie zorientowanego, odczuwa się tu jed-
nak pewien niedostatek informacji. Można zrozumieć
autorkę, że chciała uniknąć balastu szczegółów nie
związanych z zasadniczym tematem rozważań, tu
jednak było to potrzebne.
kowski), „Biul. Hist. Sztuki” XXVII, 1965, nr- 1, s. 65—66 —
przyp. 57 i s. 66—67 — przyp. 59.
6 L.I. TANANAEVA, Nekotorye osobennosti raznitija te-
my nacional’no-osvoboditel’nogo duiźenija v pol’skom iskus-
stve końca XVIII v„ „Kratkie Soobśćenija Instituta Slavja-
novedenija” 1964, vyp. 42, s. 18—40, 9 ilustr.
’ Ł. TANANAEVA, A. Gerymskij, Moskva 1962, Wyd.
,,Isku3Stvo”.
8 Ł. TANANAEVA, Tadeus Kulisenić, Moskva 1965, Wyd.
,,Iskusstvo”.
» L. TANANAEVA, Pofskaja kniźnaja grafika, „Tvor-
ćestvo” 1959, nr 8, s. 9—11, 5 ilustr.; — ' Skufpturnyj portret
Al’fonsa Karny, tamże 1964, nr 12/96, s. 12—13, 4 ilustr.
10 W bibliografii i przypisach wiele jest błędów w przy-
taczaniu pozycji w języku polskim — korekta zawiodła. W
tekście, przypisach i bibliografii omyłk. „Wileński” zamiast
„Wiliński”.
70