DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Wrabec, Jan: Kościół pobenedyktyński w Legnickim Polu: uwagi o architekturze i programie ideowym
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47896#0359
JAN WRABEC
KOŚCIÓŁ POBENEDYKTYŃSKI W LEGNICKIM POLU
UWAGI O ARCHITEKTURZE I PROGRAMIE IDEOWYM
Dawny kościół benedyktynów w Legnickim Polu
nie doczekał się dotąd wyczerpującej monografii nau-
kowej; nie mogą jej zastąpić ani dwa niemieckie
przewodniki G. Grundmanna i G. Miinchai ani też
obszerny artykuł opublikowany przez Miincha2. Wy-
dawnictwa te i niezbyt liczne artykuły w przedwo-
jennej prowincjonalnej prasie śląskiej3, a także
wzmianki w opracowaniach historii architektury czes-
kiej4, stworzyły już pewne podstawy do syntezy nau-
kowej tego jednego z najokazalszych dzieł sztuki ba-
rokowej na Śląsku.
Dane dotyczące historii budowy liczącego nie-
spełna 250 lat kościoła nie były trudne do ustalenia
i od dawna nie stanowią tajemnicy. Opracowanie
ich na podstawie zachowanych materiałów archiwal-
nych jest głównie zasługą Miincha przy współudziale
benedyktyna z Bfevnova Bedy Menzla5. Kościół wy-
budowano w latach 1727—31 pod kierunkiem Jana
Chrystiana Bobersachera z Legnicy i opieką opata
Othmara Zinke z Brevnova według projektów Kilia-
na Ignacego Dientzenhofera i koncepcji malarskich
sławnego freskanta Kośmy Damiana Asama. Nad
przyozdobieniem kościoła pracowali tu także malarze
Wacław Reiner, Franciszek de Backer i rzeźbiarz Ka-
rol Józef Hiernle. Strona historyczna obiektu oparta
na pewnych podstawach źródłowych i potwierdzona
* Praca niniejsza powstała w związku z rozprawą doktor-
ską przygotowaną przez autora pod kierunkiem prof. dr
Zbigniewa Hornunga. Za cenne uwagi, które przyczyniły się
do sformułowania niektórych jej tez, składam na tym miej-
scu szczere podziękowania. Wyrazy wdzięczności przekazuję
również doc. drowi Mieczysławowi Zlatowi za opinię o pra-
cy zawierającą szereg rad i krytycznych uwag, a także
drowi Marianowi Kutznerowi za pomoc i przyjacielską za-
chętę.
Praca była referowana na zebraniu Sekcji naukowej wro-
cławskiego Oddziału SHS w dn. 6.VI.1968 r.
1 G. MtJNCH, Kloster und Kirche Wahlstatt (Einne Fiih-
rung), Breslau 1936; - G. GRUNDMANN, Das ehemalige Be-
nediktinerkloster Wahlstatt, „Filhrer zu grossen Baudenk-
malem”, [Berlin] 1944, z. 28.
2 G. MtJNCH, Wahlstatt, Schlesiens barockes Ehrenmal,
,,Archiv fur schlesische Kirchengeschichte”, (Hildesheim)
XIV, 1956.
ogólną analizą stylową nie wzbudza poważniejszych
zastrzeżeń; kościół w Legnickim Polu jest pod tym
względem rzadkim wyjątkiem w historii architektury
barokowej na Śląsku.
Wątpliwości nasuwają się natomiast w trakcie
uważniejszego sprawdzania wniosków na temat in-
nych aspektów badawczych. Sprawami architektury
kościoła św. Jadwigi zajął się dotąd gruntowniej
tylko znany badacz czeskiej architektury barokowej
H. G. Franz na marginesie swych dwóch obszernych
prac (por. przyp. 4). Wyszedł on jednak z mylne-
go — w naszym rozumieniu — założenia pojmując
plan podlegnickiego kościoła jako połączenie dwu
podłużnych elips: nawowej i prezbiterialnej6. Jedno-
cześnie genezy śląskiego dzieła Dientzenhofera upa-
trywał w dwóch innych kościołach tego architekta:
w Poćaplach i św. Bartłomieja w Pradze7, nie zważa-
jąc na oddzielające je od niego różnice. Podobieństwa
w porówinaniu z kościołem bendyktynów w Bfevno-
vie dostrzegał Franz tylko w ukształtowaniu detalu
i wnętrza8. Również E. Bachmann9 dostrzega w Leg-
nickim Polu schemat związany z „rdzennie rzymskim
typem przestrzennym” założenia na planie podłużnej
elipsy z kaplicami bocznymi. Jego zdaniem szczególną
cechą kościoła śląskiego jest jednak zastąpienie kap-
lic niszami, które poszerzają eliptyczną nawę oraz ich
3 Tenże, Abt Othmar Zinke von Braunau der Erbauer
von Kloster Wahlstatt, „Schlesische Geschichtsblatter” 1931,
Nr 3; — B. MENZEL OSB, Das Kloster Wahlstatt unter den
Abten von Brevnov — Braunau (1703—1710), „Schlesische Mo-
natshefte” VIII, 1931.
4 H. G. FRANZ, Studien zur Barockarchitektur in Bóh-
men und Mahren, Briinn, Miinchen, Wien 1943: — tenże
Bauten und Baumeister der Barockzeit in Bohmen, Leipzig
1962; — H. TINTELNOT, Barocke Freskomaler in Schlesien,
„Wiener\Jahrbuch fur Kunstgeschichte” XVI/XX (Wien-Miin-
chen) 1954; — C. N. SCHULZ, Kilian Ignaz Dientzenhofer
e il barocco Boemo, Hermankovice, Virnov, Inesotta 1968.
5 MUNCH, jw.; - MENZEL, jw., przyp. 3.
6 FRANZ, Studien zur Barockarchitektur, jw., s. 37.
7 Tamże, s. 37; — tenże, Bauten u. Baumeister, jw.,
s. 147.
8 Tenże, Bauten u. Baumeister, jw., s. 147—148.
345
KOŚCIÓŁ POBENEDYKTYŃSKI W LEGNICKIM POLU
UWAGI O ARCHITEKTURZE I PROGRAMIE IDEOWYM
Dawny kościół benedyktynów w Legnickim Polu
nie doczekał się dotąd wyczerpującej monografii nau-
kowej; nie mogą jej zastąpić ani dwa niemieckie
przewodniki G. Grundmanna i G. Miinchai ani też
obszerny artykuł opublikowany przez Miincha2. Wy-
dawnictwa te i niezbyt liczne artykuły w przedwo-
jennej prowincjonalnej prasie śląskiej3, a także
wzmianki w opracowaniach historii architektury czes-
kiej4, stworzyły już pewne podstawy do syntezy nau-
kowej tego jednego z najokazalszych dzieł sztuki ba-
rokowej na Śląsku.
Dane dotyczące historii budowy liczącego nie-
spełna 250 lat kościoła nie były trudne do ustalenia
i od dawna nie stanowią tajemnicy. Opracowanie
ich na podstawie zachowanych materiałów archiwal-
nych jest głównie zasługą Miincha przy współudziale
benedyktyna z Bfevnova Bedy Menzla5. Kościół wy-
budowano w latach 1727—31 pod kierunkiem Jana
Chrystiana Bobersachera z Legnicy i opieką opata
Othmara Zinke z Brevnova według projektów Kilia-
na Ignacego Dientzenhofera i koncepcji malarskich
sławnego freskanta Kośmy Damiana Asama. Nad
przyozdobieniem kościoła pracowali tu także malarze
Wacław Reiner, Franciszek de Backer i rzeźbiarz Ka-
rol Józef Hiernle. Strona historyczna obiektu oparta
na pewnych podstawach źródłowych i potwierdzona
* Praca niniejsza powstała w związku z rozprawą doktor-
ską przygotowaną przez autora pod kierunkiem prof. dr
Zbigniewa Hornunga. Za cenne uwagi, które przyczyniły się
do sformułowania niektórych jej tez, składam na tym miej-
scu szczere podziękowania. Wyrazy wdzięczności przekazuję
również doc. drowi Mieczysławowi Zlatowi za opinię o pra-
cy zawierającą szereg rad i krytycznych uwag, a także
drowi Marianowi Kutznerowi za pomoc i przyjacielską za-
chętę.
Praca była referowana na zebraniu Sekcji naukowej wro-
cławskiego Oddziału SHS w dn. 6.VI.1968 r.
1 G. MtJNCH, Kloster und Kirche Wahlstatt (Einne Fiih-
rung), Breslau 1936; - G. GRUNDMANN, Das ehemalige Be-
nediktinerkloster Wahlstatt, „Filhrer zu grossen Baudenk-
malem”, [Berlin] 1944, z. 28.
2 G. MtJNCH, Wahlstatt, Schlesiens barockes Ehrenmal,
,,Archiv fur schlesische Kirchengeschichte”, (Hildesheim)
XIV, 1956.
ogólną analizą stylową nie wzbudza poważniejszych
zastrzeżeń; kościół w Legnickim Polu jest pod tym
względem rzadkim wyjątkiem w historii architektury
barokowej na Śląsku.
Wątpliwości nasuwają się natomiast w trakcie
uważniejszego sprawdzania wniosków na temat in-
nych aspektów badawczych. Sprawami architektury
kościoła św. Jadwigi zajął się dotąd gruntowniej
tylko znany badacz czeskiej architektury barokowej
H. G. Franz na marginesie swych dwóch obszernych
prac (por. przyp. 4). Wyszedł on jednak z mylne-
go — w naszym rozumieniu — założenia pojmując
plan podlegnickiego kościoła jako połączenie dwu
podłużnych elips: nawowej i prezbiterialnej6. Jedno-
cześnie genezy śląskiego dzieła Dientzenhofera upa-
trywał w dwóch innych kościołach tego architekta:
w Poćaplach i św. Bartłomieja w Pradze7, nie zważa-
jąc na oddzielające je od niego różnice. Podobieństwa
w porówinaniu z kościołem bendyktynów w Bfevno-
vie dostrzegał Franz tylko w ukształtowaniu detalu
i wnętrza8. Również E. Bachmann9 dostrzega w Leg-
nickim Polu schemat związany z „rdzennie rzymskim
typem przestrzennym” założenia na planie podłużnej
elipsy z kaplicami bocznymi. Jego zdaniem szczególną
cechą kościoła śląskiego jest jednak zastąpienie kap-
lic niszami, które poszerzają eliptyczną nawę oraz ich
3 Tenże, Abt Othmar Zinke von Braunau der Erbauer
von Kloster Wahlstatt, „Schlesische Geschichtsblatter” 1931,
Nr 3; — B. MENZEL OSB, Das Kloster Wahlstatt unter den
Abten von Brevnov — Braunau (1703—1710), „Schlesische Mo-
natshefte” VIII, 1931.
4 H. G. FRANZ, Studien zur Barockarchitektur in Bóh-
men und Mahren, Briinn, Miinchen, Wien 1943: — tenże
Bauten und Baumeister der Barockzeit in Bohmen, Leipzig
1962; — H. TINTELNOT, Barocke Freskomaler in Schlesien,
„Wiener\Jahrbuch fur Kunstgeschichte” XVI/XX (Wien-Miin-
chen) 1954; — C. N. SCHULZ, Kilian Ignaz Dientzenhofer
e il barocco Boemo, Hermankovice, Virnov, Inesotta 1968.
5 MUNCH, jw.; - MENZEL, jw., przyp. 3.
6 FRANZ, Studien zur Barockarchitektur, jw., s. 37.
7 Tamże, s. 37; — tenże, Bauten u. Baumeister, jw.,
s. 147.
8 Tenże, Bauten u. Baumeister, jw., s. 147—148.
345