DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Kaczmarzyk, Jadwiga: Rysunki Jana Jerzego Plerscha - projekty rzeźb do Ogrodu Saskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47896#0287
JADWIGA KACZMARZYK
RYSUNKI JANA JERZEGO PLERSCHA — PROJEKTY RZEŹB
DO OGRODU SASKIEGO
W Bibliotece Narodowej w Warszawie znajduje się
od niedawna sztambuch pierwotnie należący do gene-
rała Jana Joachima Daniela Jaucha1. W albumie
tym, prócz akademickich studiów, prób kompozycyj-
nych i kopii, umieszczone są różnorodne prace arty-
stów — od przerysów rzeźb, scen rodzajowych po
studia przyrody.
Wśród tych prac, na str. 78 albumu znajduje się
wklejona karta z rysunkami w tuszu, które przedsta-
wiają trzy alegoryczne figury na cokołach. Umiesz-
czony pod nimi napis w języku niemieckim „Vom
Bildhauer Plersch gezeichnet und nerferttiget” okreś-
la ich autorstwo. Są to jedyne znane do tej pory ry-
sunki Jana Jerzego Plerscha, wybitnego rzeźbiarza
XVIII w., działającego na terenie Warszawy i jej
okolic.
Rysunki umieszczone na arkuszu szer. 37,4 cm,
wys. 25,5 cm przedstawiają, jak informują umieszczo-
ne na podstawach figur napisy, alegorie Sylena (wys.
fig. 13 cm; rys. 22 X 7 cm), Flory (wys. fig. 13,6;
rys. 23,5 X 7 cm) i Fauna (wys. fig. 13 cm; rys.
22 X 5 cm). Wykonane są one wprawną ręką artysty,
który nadał im nie tylko kształt i kompozycję, ale
również delikatnymi kreskami i grą cieni zawarł
w nich przestrzeń, narzucając formę trójwymiaro-
wych brył. Umieszczona w prawym rogu karty po-
działka, niestety bez podania jednostek długości, su-
geruje, że rysunki te zostały wykonane w skali2.
Fakt ten potwierdza przypuszczenie, że są one pro-
jektami konkretnych rzeźb. Należy uznać je za pier-
wowzory modnych w XVIII w. alegorycznych posą-
gów ogrodowych, których identyfikację ułatwiają
znajdujące się na podstawach napisy.
Sylen, w silnym kontrapoście, przedstawiony jest
jako półnagi brodaty starzec wsparty prawą ręką
o pień drzewa. Lewą ręką podtrzymuje osuwającą się
z ramion szatę. Łysiejąca głowa starca okolona falu-
jącymi włosami jest lekko pochylona. Sylen — wy-
chowawca Dionizosa, rubaszny starzec, ukazany jest
w chwili odpoczynku, w momencie samotnej zadumy.
Na drugim rysunku Flora, młoda kobieta w dłu-
giej, silnie udrapowanej szacie, robiąc krok do przodu,
zeszła już z niewysokiego podwyższenia. Trzyma ona
w prawym ręku wieniec, a lewą, lekko uniesioną,
rozrzuca kwiaty. Z ramion opada jej draperia odsła-
niająca lewą pierś. Młoda twarz ujęta jest w dekora-
1 Bibl. Naród. 1968-K 1267/12 - (A. F. 1645), s. 78. W tym
miejscu składam serdeczne podziękowania mgr Irenie Mali-
nowskiej za udzielenie mi tej informacji.
cyjnie falujące, rozwiane włosy. Z prawej strony po-
sągu umieszczona została palczasta roślina.
Ostatni rysunek wyobraża Fauna — mitologiczne
bóstwo lasów górskich. Jest to nagi młodzieniec gra-
jący na flecie, przedstawiony w kontrapoście z lewą
nogą ugiętą i wysuniętą ku przodowi. Postać wsparta
jest lewym barkiem o pień drzewa, przez który prze-
wieszona jest lwia skóra, niżej umieszczona siringa.
We wszystkich rysunkach wykazał artysta dosko-
nałą znajomość anatomii i umiejętność plastycznego
komponowania. W figurach Sylena i Fauna oddany
został precyzyjnie układ ciała i praca mięśni w mo-
mencie, gdy ciężar spoczywa na jednej nodze. Suknia
Flory silnie sfałdowana nad kolanami nie maskuje
zarysu nóg, a górą przylegając dokładnie do ciała
uwydatnia kobiece kształty posągu.
Omówione figury umieszczone zostały na prosto-
kątnych profilowanych cokołach z płycinami w części
środkowej i zwieńczonych kilkustopniowym gzymsem.
Postumenty Sylena i Fauna różnią się między sobą
szerokością (pierwszy 4 cm; drugi 4,5 cm). Odbiega
od nich zakomponowany bardziej okazale cokół Flo-
ry (szer. 5,3 cm), wzbogacony dodatkowymi profilami
i innym nieco od pozostałych obramowaniem płyciny
środkowej. Różnice te na rysunkach niewielkie, w rze-
czywistości jednak musiały być bardzo wyraźne. Ze
względu na to, że najprawdopodobniej posągi w trak-
cie realizacji otrzymały identyczne podstawy, należy
uznać cokoły rysunków za próbę odnalezienia form
najbardziej odpowiadających temu typowi posągów
ogrodowych.
Opisane wyżej rysunki — jak już wspomniałam —
są jedynymi znanymi do tej pory rysunkami Jana
Jerzego Plerscha. Interesujący jest nie tylko sam fakt
ich odnalezienia ale zwłaszcza to, że są one dowodem
hipotetycznej dotychczas działalności tego artysty na
terenie Ogrodu Saskiego.
W zachowanym po dziś dzień zespole rzeźb Ogrodu
Saskiego znajduje się posąg Flory. Rzeźba ta wys.
180 cm wykonana w piaskowcu przedstawia młodą
kobietę w długiej sukni, trzymającą w prawym ręku
kosz kwiatów. Lekko przechyloną głowę kobiety de-
korują układające się w pukle rozwiane włosy. Cała
postać przedstawiona w tanecznym ruchu zdaje się
wirować wokół własnej osi, co podkreślone jest ukła-
dem fałd szaty i ustawieniem nóg.
2 Długość podziałki wynosi 16 cm. Po porównaniu rysun-
ków z rzeźbami Ogrodu Saskiego wynikło, że skala została
wyrażona w łokciach.
275
RYSUNKI JANA JERZEGO PLERSCHA — PROJEKTY RZEŹB
DO OGRODU SASKIEGO
W Bibliotece Narodowej w Warszawie znajduje się
od niedawna sztambuch pierwotnie należący do gene-
rała Jana Joachima Daniela Jaucha1. W albumie
tym, prócz akademickich studiów, prób kompozycyj-
nych i kopii, umieszczone są różnorodne prace arty-
stów — od przerysów rzeźb, scen rodzajowych po
studia przyrody.
Wśród tych prac, na str. 78 albumu znajduje się
wklejona karta z rysunkami w tuszu, które przedsta-
wiają trzy alegoryczne figury na cokołach. Umiesz-
czony pod nimi napis w języku niemieckim „Vom
Bildhauer Plersch gezeichnet und nerferttiget” okreś-
la ich autorstwo. Są to jedyne znane do tej pory ry-
sunki Jana Jerzego Plerscha, wybitnego rzeźbiarza
XVIII w., działającego na terenie Warszawy i jej
okolic.
Rysunki umieszczone na arkuszu szer. 37,4 cm,
wys. 25,5 cm przedstawiają, jak informują umieszczo-
ne na podstawach figur napisy, alegorie Sylena (wys.
fig. 13 cm; rys. 22 X 7 cm), Flory (wys. fig. 13,6;
rys. 23,5 X 7 cm) i Fauna (wys. fig. 13 cm; rys.
22 X 5 cm). Wykonane są one wprawną ręką artysty,
który nadał im nie tylko kształt i kompozycję, ale
również delikatnymi kreskami i grą cieni zawarł
w nich przestrzeń, narzucając formę trójwymiaro-
wych brył. Umieszczona w prawym rogu karty po-
działka, niestety bez podania jednostek długości, su-
geruje, że rysunki te zostały wykonane w skali2.
Fakt ten potwierdza przypuszczenie, że są one pro-
jektami konkretnych rzeźb. Należy uznać je za pier-
wowzory modnych w XVIII w. alegorycznych posą-
gów ogrodowych, których identyfikację ułatwiają
znajdujące się na podstawach napisy.
Sylen, w silnym kontrapoście, przedstawiony jest
jako półnagi brodaty starzec wsparty prawą ręką
o pień drzewa. Lewą ręką podtrzymuje osuwającą się
z ramion szatę. Łysiejąca głowa starca okolona falu-
jącymi włosami jest lekko pochylona. Sylen — wy-
chowawca Dionizosa, rubaszny starzec, ukazany jest
w chwili odpoczynku, w momencie samotnej zadumy.
Na drugim rysunku Flora, młoda kobieta w dłu-
giej, silnie udrapowanej szacie, robiąc krok do przodu,
zeszła już z niewysokiego podwyższenia. Trzyma ona
w prawym ręku wieniec, a lewą, lekko uniesioną,
rozrzuca kwiaty. Z ramion opada jej draperia odsła-
niająca lewą pierś. Młoda twarz ujęta jest w dekora-
1 Bibl. Naród. 1968-K 1267/12 - (A. F. 1645), s. 78. W tym
miejscu składam serdeczne podziękowania mgr Irenie Mali-
nowskiej za udzielenie mi tej informacji.
cyjnie falujące, rozwiane włosy. Z prawej strony po-
sągu umieszczona została palczasta roślina.
Ostatni rysunek wyobraża Fauna — mitologiczne
bóstwo lasów górskich. Jest to nagi młodzieniec gra-
jący na flecie, przedstawiony w kontrapoście z lewą
nogą ugiętą i wysuniętą ku przodowi. Postać wsparta
jest lewym barkiem o pień drzewa, przez który prze-
wieszona jest lwia skóra, niżej umieszczona siringa.
We wszystkich rysunkach wykazał artysta dosko-
nałą znajomość anatomii i umiejętność plastycznego
komponowania. W figurach Sylena i Fauna oddany
został precyzyjnie układ ciała i praca mięśni w mo-
mencie, gdy ciężar spoczywa na jednej nodze. Suknia
Flory silnie sfałdowana nad kolanami nie maskuje
zarysu nóg, a górą przylegając dokładnie do ciała
uwydatnia kobiece kształty posągu.
Omówione figury umieszczone zostały na prosto-
kątnych profilowanych cokołach z płycinami w części
środkowej i zwieńczonych kilkustopniowym gzymsem.
Postumenty Sylena i Fauna różnią się między sobą
szerokością (pierwszy 4 cm; drugi 4,5 cm). Odbiega
od nich zakomponowany bardziej okazale cokół Flo-
ry (szer. 5,3 cm), wzbogacony dodatkowymi profilami
i innym nieco od pozostałych obramowaniem płyciny
środkowej. Różnice te na rysunkach niewielkie, w rze-
czywistości jednak musiały być bardzo wyraźne. Ze
względu na to, że najprawdopodobniej posągi w trak-
cie realizacji otrzymały identyczne podstawy, należy
uznać cokoły rysunków za próbę odnalezienia form
najbardziej odpowiadających temu typowi posągów
ogrodowych.
Opisane wyżej rysunki — jak już wspomniałam —
są jedynymi znanymi do tej pory rysunkami Jana
Jerzego Plerscha. Interesujący jest nie tylko sam fakt
ich odnalezienia ale zwłaszcza to, że są one dowodem
hipotetycznej dotychczas działalności tego artysty na
terenie Ogrodu Saskiego.
W zachowanym po dziś dzień zespole rzeźb Ogrodu
Saskiego znajduje się posąg Flory. Rzeźba ta wys.
180 cm wykonana w piaskowcu przedstawia młodą
kobietę w długiej sukni, trzymającą w prawym ręku
kosz kwiatów. Lekko przechyloną głowę kobiety de-
korują układające się w pukle rozwiane włosy. Cała
postać przedstawiona w tanecznym ruchu zdaje się
wirować wokół własnej osi, co podkreślone jest ukła-
dem fałd szaty i ustawieniem nóg.
2 Długość podziałki wynosi 16 cm. Po porównaniu rysun-
ków z rzeźbami Ogrodu Saskiego wynikło, że skala została
wyrażona w łokciach.
275