DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Miscellanea
DOI article:Bednarska, Jadwiga: Nieznana odbitka próbna "Avant la lettre" miedziorytu Roberta Nanteuila w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47896#0283
JADWIGA BEDNARSKA
NIEZNANA ODBITKA PRÓBNA „AYANT LA LETTRE” MIEDZIORYTU
ROBERTA NANTEUILA W MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIM W BYTOMIU
Badania związane z opracowaniem rycin znajdu-
jących cię w kolekcji generała dr Józefa Zająca
w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu4, przeprowadzo-
ne w Gabinecie Rycin Bibliotheąue Nationale w Pa-
ryżu, pozwoliły na identyfikację dotychczas nie zna-
nej i nigdy dotąd nie wzmiankowanej przez badaczy
odbitki próbnej ,,avant la lettre”, miedziorytu wybit-
nego francuskiego rysownika i rytownika Roberta
Nanteuila (1623? Reims — 1678 Paryż)1 2'.
Jego dorobek rytowniczy obejmuje w zdecydowanej
większości portrety (wg Petitjeana i Wickerta na 229
rycin 221 stanowią portrety). Zaledwie trzecia ich
część powstała w oparciu o obce wzory, podczas gdy
pozostałe rytowane były według własnej kompozycji
— rysunków przygotowawczych, wykonywanych ad
vivum, w których Nanteuil posługiwał się kredką,
piórem, a przede wszystkim pastelem. Tylko nieliczne
rysunki artysty przetrwały do dziś, stąd o wiele waż-
niejszy jest jego dorobek rytowniczy. Jego oeuwe za-
pewniło mu jedno z czołowych miejsc pośród peżntres-
-graveurs, szczególnie w dziedzinie portretu.
Zidentyfikowany portret przedstawia duchownego
Pierre Payen Deslandes, znanego raczej pod nazwis-
kiem Deslandes Payen, który piastował wysokie sta-
nowisko dziekana w konsylium duchownym Parła
mentu Paryskiego a ponadto był opatcm Saint-Martin-
des Champs.
Porównanie odnalezionej odbitki próbnej z 1° sta-
nem tej ryciny przechowywanym w Gabinet des Es-
tampes Bibliotheąue Nationale, i opisanym w katalogu
Petitjeana i Wickerta 3 rzuca pewne światło na proces
powstania ukończonego portretu tego artysty.
O tym, że mamy do czynienia istotnie z odbitką
próbną portretu Pierre Deslandesa świadczą nie tylko
bardzo zbliżone, niemal identyczne wymiary obydwu
rycin4, ale również liczne szczegóły stroju, np. jedna-
kowy układ fałdów szat na prawym ramieniu czy
identyczne zapięcie odzienia z przodu. Również prze-
studiowanie sumarycznego szkicu twarzy uwidacznia
te same rysy: wykrój ust okolonych delikatnym wą-
sem, nos, oczy umieszczone w bruzdach fałdów, linia
podbródka, z załamującym się dolnym fałdem skóry
1 Kolekcja rycin z daru generała dra Józefa Zająca obej-
mująca ponad 1900 dzieł różnych szkół powstała w latach
1945—57 w Edynburgu. Gromadzona przez ofiarodawcę głównie
dzięki zakupom na aukcjach została przekazana zbiorom
graficznym Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu w lutym
1958.
2 Poza wcześniejszym katalogiem R. DUMESNILA, Le
peintre — graueur franęais ou catalogue raisonne des estam-
pes grauees par les peintres et les dessinateurs de 1’ecole
franęaise, t. IV, Paris 1839, s. 49—189, najpoważniejsze opra-
cowanie oeuure R. Nanteuila stanowi dwutomowa praca:
Ch. PETITJEAN i Ch. WICKERT, Catalogue de l’oeuvre
grane de Robert Nanteuil, Paris 1925. Wiadomości o artyście
podają także: HUGGLER [w:] THIEME-BECKER, Allgemein.es
Lezikon der Bildenden KUnstler, t. XXV, Leipzig 1931,
s. 340—341; — G. K. NAGLER, Neues Allgemeines Kunstler
Lezikon, t. XI, Linz 1908, s. 212-226, oraz J. LARAN, L’Estam-
pe, t. I, Paris 1959, s. 89-92, 366.
3 Bibliotheąue Nationale w Paryżu, Cabinet des Estampes,
Salle de la Reserve, sygn. portretu: Res. Ed. 55 g., pudło 13,
ryc. 11. PETITJEAN i WICKERT, jw., t. I, s. 327-328, poz.
nr 190, repr. t. II, nr 190. Odbitkę 1° stanu opisuje DUMES-
NIL, jw., s. 167, nr 210.
Na tym miejscu pragnę serdecznie podziękować za udo-
stępnienie materiałów kustoszowi Salle de la Reserve Mile
Franęoise Gardey oraz kierownikowi Cabinet des Estampes
prof. drowi Jean Adhemarowi, który wystąpił z propozycją
opublikowania nowych wyników badań w „Gazette des
Beaux Arts”.
4 Podaję wymiar płyty tego miedziorytu wg katalogu
PETITJEANA i WICKERTA, jw., s. 327 poz. nr 190: 324 X 256
mm, oraz wymiar płyty odbitki próbnej ze zbiorów Muzeum
Górnośląskiego, nr inw. Sz 4577: 325 X 259 mm.
Poza opisaną w zbiorach Cabinet des Estampes Bibliotheąue
Nationale odbitką 1° stanu Petitjean i Wickert wymieniają
inne odbitki tego portretu, np. odbitka w Gabinecie Rycin
w Berlinie oraz w Cottonian Library w Plymouth, zawiera-
jąca rytowany pod portretem sonet, opiewający zarówno
twórcę ryciny, jak cnoty portretowanego, lub inna ze zbio-
rów Biblioteki Miejskiej w Dijon, zawierająca dedykację.
Nikt z monografistów nie wspomina o istnieniu jakiejkolwiek
odbitki próbnej tego portretu. Petijean i Wickert jedynie
podkreślają, że istnienie dobrej odbitki wg ryciny z ukoń-
czonej płyty należy do rzadkości.
Autorka artykułu przejrzała również dostępny w Biblio-
thbąue Nationale katalog portretów Nanteuila, wystawionych
do sprzedaży w 1858, w którym pod poz. nr 119 wymieniony
jest po w. portret z uwagą, że jest to doskonała odbitka.
(Catalogue de Portraits de Nanteuil la plupart du premier
etat composant la plus grandę partie de son oeunre du
Cabinet de M.H. de Reims, dont la nente aura lieu Hótel
des Commissaires-priseurs... Ezposition publigue le... 18 avril
1858, Paris 1858, s. 10, poz. nr 119. Bibliothóąue Nationale,
Cab. des Estampes, sygn. Yd 928 a(4).
271
NIEZNANA ODBITKA PRÓBNA „AYANT LA LETTRE” MIEDZIORYTU
ROBERTA NANTEUILA W MUZEUM GÓRNOŚLĄSKIM W BYTOMIU
Badania związane z opracowaniem rycin znajdu-
jących cię w kolekcji generała dr Józefa Zająca
w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu4, przeprowadzo-
ne w Gabinecie Rycin Bibliotheąue Nationale w Pa-
ryżu, pozwoliły na identyfikację dotychczas nie zna-
nej i nigdy dotąd nie wzmiankowanej przez badaczy
odbitki próbnej ,,avant la lettre”, miedziorytu wybit-
nego francuskiego rysownika i rytownika Roberta
Nanteuila (1623? Reims — 1678 Paryż)1 2'.
Jego dorobek rytowniczy obejmuje w zdecydowanej
większości portrety (wg Petitjeana i Wickerta na 229
rycin 221 stanowią portrety). Zaledwie trzecia ich
część powstała w oparciu o obce wzory, podczas gdy
pozostałe rytowane były według własnej kompozycji
— rysunków przygotowawczych, wykonywanych ad
vivum, w których Nanteuil posługiwał się kredką,
piórem, a przede wszystkim pastelem. Tylko nieliczne
rysunki artysty przetrwały do dziś, stąd o wiele waż-
niejszy jest jego dorobek rytowniczy. Jego oeuwe za-
pewniło mu jedno z czołowych miejsc pośród peżntres-
-graveurs, szczególnie w dziedzinie portretu.
Zidentyfikowany portret przedstawia duchownego
Pierre Payen Deslandes, znanego raczej pod nazwis-
kiem Deslandes Payen, który piastował wysokie sta-
nowisko dziekana w konsylium duchownym Parła
mentu Paryskiego a ponadto był opatcm Saint-Martin-
des Champs.
Porównanie odnalezionej odbitki próbnej z 1° sta-
nem tej ryciny przechowywanym w Gabinet des Es-
tampes Bibliotheąue Nationale, i opisanym w katalogu
Petitjeana i Wickerta 3 rzuca pewne światło na proces
powstania ukończonego portretu tego artysty.
O tym, że mamy do czynienia istotnie z odbitką
próbną portretu Pierre Deslandesa świadczą nie tylko
bardzo zbliżone, niemal identyczne wymiary obydwu
rycin4, ale również liczne szczegóły stroju, np. jedna-
kowy układ fałdów szat na prawym ramieniu czy
identyczne zapięcie odzienia z przodu. Również prze-
studiowanie sumarycznego szkicu twarzy uwidacznia
te same rysy: wykrój ust okolonych delikatnym wą-
sem, nos, oczy umieszczone w bruzdach fałdów, linia
podbródka, z załamującym się dolnym fałdem skóry
1 Kolekcja rycin z daru generała dra Józefa Zająca obej-
mująca ponad 1900 dzieł różnych szkół powstała w latach
1945—57 w Edynburgu. Gromadzona przez ofiarodawcę głównie
dzięki zakupom na aukcjach została przekazana zbiorom
graficznym Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu w lutym
1958.
2 Poza wcześniejszym katalogiem R. DUMESNILA, Le
peintre — graueur franęais ou catalogue raisonne des estam-
pes grauees par les peintres et les dessinateurs de 1’ecole
franęaise, t. IV, Paris 1839, s. 49—189, najpoważniejsze opra-
cowanie oeuure R. Nanteuila stanowi dwutomowa praca:
Ch. PETITJEAN i Ch. WICKERT, Catalogue de l’oeuvre
grane de Robert Nanteuil, Paris 1925. Wiadomości o artyście
podają także: HUGGLER [w:] THIEME-BECKER, Allgemein.es
Lezikon der Bildenden KUnstler, t. XXV, Leipzig 1931,
s. 340—341; — G. K. NAGLER, Neues Allgemeines Kunstler
Lezikon, t. XI, Linz 1908, s. 212-226, oraz J. LARAN, L’Estam-
pe, t. I, Paris 1959, s. 89-92, 366.
3 Bibliotheąue Nationale w Paryżu, Cabinet des Estampes,
Salle de la Reserve, sygn. portretu: Res. Ed. 55 g., pudło 13,
ryc. 11. PETITJEAN i WICKERT, jw., t. I, s. 327-328, poz.
nr 190, repr. t. II, nr 190. Odbitkę 1° stanu opisuje DUMES-
NIL, jw., s. 167, nr 210.
Na tym miejscu pragnę serdecznie podziękować za udo-
stępnienie materiałów kustoszowi Salle de la Reserve Mile
Franęoise Gardey oraz kierownikowi Cabinet des Estampes
prof. drowi Jean Adhemarowi, który wystąpił z propozycją
opublikowania nowych wyników badań w „Gazette des
Beaux Arts”.
4 Podaję wymiar płyty tego miedziorytu wg katalogu
PETITJEANA i WICKERTA, jw., s. 327 poz. nr 190: 324 X 256
mm, oraz wymiar płyty odbitki próbnej ze zbiorów Muzeum
Górnośląskiego, nr inw. Sz 4577: 325 X 259 mm.
Poza opisaną w zbiorach Cabinet des Estampes Bibliotheąue
Nationale odbitką 1° stanu Petitjean i Wickert wymieniają
inne odbitki tego portretu, np. odbitka w Gabinecie Rycin
w Berlinie oraz w Cottonian Library w Plymouth, zawiera-
jąca rytowany pod portretem sonet, opiewający zarówno
twórcę ryciny, jak cnoty portretowanego, lub inna ze zbio-
rów Biblioteki Miejskiej w Dijon, zawierająca dedykację.
Nikt z monografistów nie wspomina o istnieniu jakiejkolwiek
odbitki próbnej tego portretu. Petijean i Wickert jedynie
podkreślają, że istnienie dobrej odbitki wg ryciny z ukoń-
czonej płyty należy do rzadkości.
Autorka artykułu przejrzała również dostępny w Biblio-
thbąue Nationale katalog portretów Nanteuila, wystawionych
do sprzedaży w 1858, w którym pod poz. nr 119 wymieniony
jest po w. portret z uwagą, że jest to doskonała odbitka.
(Catalogue de Portraits de Nanteuil la plupart du premier
etat composant la plus grandę partie de son oeunre du
Cabinet de M.H. de Reims, dont la nente aura lieu Hótel
des Commissaires-priseurs... Ezposition publigue le... 18 avril
1858, Paris 1858, s. 10, poz. nr 119. Bibliothóąue Nationale,
Cab. des Estampes, sygn. Yd 928 a(4).
271