DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Morka, Mieczysław: Tematyka batalistyczna w sztuce dworu Jana III
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48735#0012
Mieczysław MORKA
II. 2. A. Tempesta, Bitwa, akwaforta 1601. Fot. S. Stępniewski.
zawsze odgrywała bardzo istotną rolę, gdyż glo-
ryfikacja zwycięstw panującego była jednym z ele-
mentów składowych systemu politycznego mo-
narchii. Głównym zadaniem monarchicznej pro-
pagandy politycznej było przekonywanie społe-
czeństwa, że wszystko co czyni władca, czyni dla
dobra poddanych3. Najważniejszą, podstawową
wartością, jaką miał im zapewnić, była obfitość
dóbr i możliwość korzystania z nich. Możliwość
taka istniała jednak tylko wówczas, gdy król
potrafił zagwarantować pokój czyli obronić pod-
danych, odnosząc zwycięstwa nad nieprzyjaciółmi
zagrażającymi ludowi, którym władał. Dlatego też,
sięgająca swymi początkami kilku tysięcy lat przed
naszą erą doktryna monarchiczna zakładała, że
królem powinien być najlepszy, co znaczyło także
najsilniejszy, a uosabiane przez niego tajemnicze
potężne siły, dzięki którym odnosił zwycięstwa,
zbliżały go do bóstwa4. Uzyskanie przez Jana
Sobieskiego królewskiej korony stało się możliwe
właśnie dzięki jego militarnym sukcesom, przede
wszystkim błyskotliwemu zwycięstwu nad armią
turecką pod Chocimiem w 1673 roku. Zwycięstwo
to rodziło bowiem nadzieję społeczeństwa na
zmycie hańby traktatu buczackiego i zmianę
trudnej sytuacji politycznej, w jakiej znalazła się
Polska5.
Militarne sukcesy, które utorowały hetmanowi
drogę do królewskiego tronu, wymagały wyekspo-
nowania i propagandowego spopularyzowania, gdyż
stanowiły one wizualną legitimizację zdobytej
władzy. Należy bowiem pamiętać, że niemal całe
panowanie Jana III było ciągłą walką z opozycyjnie
nastawioną do jego osoby znaczną częścią magnaterii
i szlachty. Natychmiast po elekcji został on nie-
niezmiernie ostro zaatakowany przez swych po-
litycznych przeciwników z kręgów magnaterii,
w pierwszym rzędzie Paców. Z nieukrywaną
złością i pogardą odnosili się oni w paszkwilanckich
pismach do szerokich rzesz szlacheckich, które
wyniosły Sobieskiego na tron. Nawet zwycięstwo
pod Chocimiem usiłowano przypisać zasługom
hetmana wielkiego litewskiego Michała Paca. Na
sejmie konwokacyjnym w 1674 roku on właśnie
składał relację z bitwy i za zwycięstwo dziękowano
przede wszystkim jemu, a potem dopiero hetmanom
koronnym i wszystkim żołnierzom biorącym w niej
udział6. Zaniepokojeni polityką bałtycką Sobieskie-
go i zbliżeniem z Francją Habsburgowie, wsparci
przez elektora brandenburskiego, zaktywizowali
4
II. 2. A. Tempesta, Bitwa, akwaforta 1601. Fot. S. Stępniewski.
zawsze odgrywała bardzo istotną rolę, gdyż glo-
ryfikacja zwycięstw panującego była jednym z ele-
mentów składowych systemu politycznego mo-
narchii. Głównym zadaniem monarchicznej pro-
pagandy politycznej było przekonywanie społe-
czeństwa, że wszystko co czyni władca, czyni dla
dobra poddanych3. Najważniejszą, podstawową
wartością, jaką miał im zapewnić, była obfitość
dóbr i możliwość korzystania z nich. Możliwość
taka istniała jednak tylko wówczas, gdy król
potrafił zagwarantować pokój czyli obronić pod-
danych, odnosząc zwycięstwa nad nieprzyjaciółmi
zagrażającymi ludowi, którym władał. Dlatego też,
sięgająca swymi początkami kilku tysięcy lat przed
naszą erą doktryna monarchiczna zakładała, że
królem powinien być najlepszy, co znaczyło także
najsilniejszy, a uosabiane przez niego tajemnicze
potężne siły, dzięki którym odnosił zwycięstwa,
zbliżały go do bóstwa4. Uzyskanie przez Jana
Sobieskiego królewskiej korony stało się możliwe
właśnie dzięki jego militarnym sukcesom, przede
wszystkim błyskotliwemu zwycięstwu nad armią
turecką pod Chocimiem w 1673 roku. Zwycięstwo
to rodziło bowiem nadzieję społeczeństwa na
zmycie hańby traktatu buczackiego i zmianę
trudnej sytuacji politycznej, w jakiej znalazła się
Polska5.
Militarne sukcesy, które utorowały hetmanowi
drogę do królewskiego tronu, wymagały wyekspo-
nowania i propagandowego spopularyzowania, gdyż
stanowiły one wizualną legitimizację zdobytej
władzy. Należy bowiem pamiętać, że niemal całe
panowanie Jana III było ciągłą walką z opozycyjnie
nastawioną do jego osoby znaczną częścią magnaterii
i szlachty. Natychmiast po elekcji został on nie-
niezmiernie ostro zaatakowany przez swych po-
litycznych przeciwników z kręgów magnaterii,
w pierwszym rzędzie Paców. Z nieukrywaną
złością i pogardą odnosili się oni w paszkwilanckich
pismach do szerokich rzesz szlacheckich, które
wyniosły Sobieskiego na tron. Nawet zwycięstwo
pod Chocimiem usiłowano przypisać zasługom
hetmana wielkiego litewskiego Michała Paca. Na
sejmie konwokacyjnym w 1674 roku on właśnie
składał relację z bitwy i za zwycięstwo dziękowano
przede wszystkim jemu, a potem dopiero hetmanom
koronnym i wszystkim żołnierzom biorącym w niej
udział6. Zaniepokojeni polityką bałtycką Sobieskie-
go i zbliżeniem z Francją Habsburgowie, wsparci
przez elektora brandenburskiego, zaktywizowali
4