Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (53.1991)

Biuletyn Historii Sztuki
R. LIII, 1991, Nr 3-4
PL ISSN 0006-3967

WOJCIECH BOBERSKI
Instytut Sztuki PAN Warszawa

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA „KULTURA ARTYSTYCZNA
WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO W EPOCE BAROKU"
3—5 X 1989 WARSZAWA

Wspólne dziedzictwo kulturowe narodów za-
mieszkujących ongiś ziemie Wielkiego Księstwa
Litewskiego nie było do niedawna przedmiotem
wspólnych badań naukowych. Polscy historycy
sztuki, odcięci od źródeł materialnych i części
źródeł archiwalnych, korzystali przede wszystkim
z prac wydanych przed wojną i z wykonanych
wówczas dokumentacji. Historycy sztuki Biało-
rusi, Litwy i Łotwy napotykali polityczne ogra-
niczenia i ideologiczne dyrektywy nakazujące
dostrzegać w barokowej sztuce Księstwa przejawy
obcego narodowi „jezuityzmu", feudalnego ucisku,
polskiej i katolickiej okupacji, a w najlepszym razie
pozwalające szukać etnograficznych śladów kul-
tury radzieckich republik.
Konferencja zorganizowana przez Instytut Sztu-
ki PAN we współpracy z Instytutem Nauk o Sztuce,
Etnografii i Folklorze Białoruskiej Akademii Nauk
w Mińsku zgromadziła po raz pierwszy uczonycli
czterech krajów badających zjawiska artystyczne,
których miejscem w XVII i XVIII wieku był
rozległy obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Zapoczątkowała szerszą wymianę poglądów i do-
świadczeń, stała się okazją do nawiązania indy-
widualnych kontaktów.
Obrady zainaugurowało odczytanie listu prof.
Stanisława Lorentza. Autor, przed wojną konser-
wator zabytków w Wilnie, ofiarował uczestnikom
sesji wydane staraniem Instytutu Sztuki Materiały
do dziejów wileńskiej architektury barokowej. Ze-
branych przywitał dyrektor Instytutu prof. Sta-
nisław Mossakowski oraz stojący na czele 8-osobo-
wej delegacji pracowników Instytutu w Mińsku
prof. Leonid N. Drobow. Organizatorzy podzielili
zgłoszone referaty na 3 bloki tematyczne, wy-

pełniające kolejne dni obrad, a w ich obrębie
starali się o zachowanie kolejności chronologicznej
poruszanych zagadnień. Wygłoszono 27 referatów.
Wystąpienia dnia pierwszego dotyczyły zjawisk
ogólnych w kulturze umysłowej i artystycznej
Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz problemu
mecenatu. Dzień drugi poświęcony został sprawom
malarstwa i rzeźby oraz ideowym funkcjom dzieła
sztuki, wreszcie trzeci dzień zdominowała tema-
tyka architektury i urbanistyki.
Maria Barbara Topolska (Poznań) wskazała
na synkretyezny charakter kultury umysłowej
Wielkiego Księstwa w dobie wczesnego baroku
odnosząc się przy tym do kwestii ewolucji świa-
domości narodowej i państwowej mieszkańców
tych obszarów. Zarysował się już na wstępie,
powracający w wielu referatach, problem kulturowej
i artystycznej odrębności Księstwa, z drugiej strony
związków z innymi obszarami Rzeczypospolitej
i Europy. Nadieżda E. Vysockaja (Mińsk ) usiło-
wała wyróżnić zasadnicze elementy owej „specy-
fiki białoruskiego baroku", wskazując jednocześnie
na prekursorskie wobec Korony przykłady re-
cepcji ówczesnej sztuki europejskiej (Nieśwież,
kościół jezuitów). Anatoli M. Kułagin uznając
„barok wileński" za lokalną odmianę rokoka
dokonał szeregu specyfikacji stylowych zilustrowa-
nych przykładami dzieł architektury 2 i 3 ćwierci
XVIII stulecia. Obok nacisku położonego na
potwierdzenie odrębności „białoruskiego baroku ",
utożsamianego z wielkimi dziełami tworzonymi
wówczas w granicach Księstwa, zaprezentowano
również węższe ujęcie sztuki narodowej, poparte
przykładami dzieł powstałych w kręgu cerkwi
prawosławnej, opatrzonych cyrylicą bądź uformo-

329