DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Owsijczuk, Wołodimir: "Upadek pod krzyżem" Marcina Altomontego z Lwowskiej Galerii Obrazów
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48735#0111
Biuletyn Historii Sztuki
R. LIII, 1991, Nr 1—2
PL ISSN 0006-3967
WOŁODIMIR OWSIJCZUK
Lwów, Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego
"UPADEK POD KRZYŻEM" MARCINA ALTOMONTEGO
W LWOWSKIEJ GALERII OBRAZÓW
Marcin Altomonte pozostawił wyraźny ślad
w sztuce Rzeczpospolitej, przede wszystkim jako
batalista. Dwa jego olbrzymie obrazy — Bitwa
pod Wiedniem i Bitwa pod Parkanami — stanowią
wspaniałe zamknięcie siedemnastowiecznej batalis-
tyki europejskiej. Ucieleśniły się w nich wieloletnie
doświadczenia rozwoju tego gatunku w Europie
i poziom współczesnego Altomontemu malarstwa
batalistycznego. Altomonte, który przybył do Pol-
ski na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego w celu
Wykonania wspomnianych płócien, podjął szerszą
twórczą działalność w różnych dziedzinach sztuki.
Nasuwa się ważne spostrzeżenie, że jego dojrze-
wanie jako artysty odbywało się właśnie w Rzecz-
pospolitej. Około dwudziestoletni okres młodości
i lat dojrzałych, spędzony w Żółkwi i w Warszawie,
był wypełniony realizacją różnorodnych zamówień.
Jedynie w ciągu pierwszych lat pobytu w Austrii,
dokąd artysta się przeniósł, śmiało podejmował się
ambitnych realizacji (malowidła monumentalno-
-dekoracyjne, sceny mitologiczne i religijne, port-
rety, grafika). Z czasem jednak nastąpiło zawężenie
jego sztuki do tematyki religijnej. Malował przede
wszystkim wiele obrazów ołtarzowych do kościołów
katolickich zarówno w Austrii, jak i poza jej gra-
nicami. Do końca życia podtrzymywał kontakty
z Polską, m.in. ze Lwowem. O nieprzerwanych
kontaktacli świadczy odnaleziony niedawno obraz
Upadek pod Krzyżem, ze zbiorów Lwowskiej Galerii
Obrazów (sygnaturę: M. Altom... pinxit odkryto
podczas restauracji obrazu, w prawej dolnej części)1.
Kompozycja nie jest datowana, ale trzeba ją od-
nieść do ostatniego okresu twórczości Altomontego,
słabo zbadanego z braku wystarczającej liczby
zachowanych dzieł artysty w Polsce i na Ukrainie.
Dopiero praca H. Aurenhammera2 wyczerpująco
naświetliła okres austriacki, poświęcając wiele
uwagi latom życia i twórczości malarza (od roku
1720 Altomonte mieszkał w Linzu, ostatnie lata
spędził w klasztorze cystersów w tym mieście,
a zmarł w 1745 roku). Powołując się na Aurenham-
mera i bogaty materiał ilustracyjny zawarty w je-
go książce, można uściślić czas powstania Upadku
pod Krzyżem. Rozwiązanie kompozycyjno-plas-
tyczne, charakter malarstwa, pewne motywy, zbli-
żają to dzieło do prac artysty z lat trzydziestych
i czterdziestych XVIII wieku. W późnych obra-
zach kolor, pociągnięcia pędzla stają się lżejsze,
tracą gęstość i soczystość, materialną konkretność,
aczkolwiek nabierają rozmachu i wyrazistości.
W okresie tym Altomonte nadal czerpał natchnie-
nie ze sztuki włoskiej, odchodząc jednak od wiel-
kich, monumentalnych form, zwracał się teraz nie
do takich artystów jak Giovanni Battista Gaulli
(Baccicia) i Maratta, lecz ku artystom szkoły we-
neckiej, do młodego Tiepola, urzeczony dekoracyj-
nym blaskiem i wytwornym kolorytem ich dzieł.
Rzeczywiście, w kolorycie dominuje triada barw
podstawowych — czerwona, niebieska i żółta, ale
przygaszona wskutek zmieszania. Żaden z tych
kolorów nie jest użyty w czystej postaci, na przy-
kład żółty — to ochra, w jaśniejszych miejscach
rozbiełona, w ciemnych — brunatna, czerwień
o wielu odcieniach, błękit wykorzystano przeważnie
jako kolor lokalny. Nota bene, najważniejsze ze-
stawienie kolorystyczne — czerwień i błękit —
skrystalizowało się u Altomontego już w Bitwie
pod Parkanami, gdzie daje się zauważyć poszuki-
wanie uproszczonego rozwiązania tonalnego. Waż-
ne novum w malarstwie Altomontego widoczne
w Upadku pod krzyżem to rozwiązanie drugiego
planu, utrzymanego w srebrzystej tonacji, jakby
przesiąkniętej powietrzem, powodującej łagodne
roztapianie się konturów i wrażenie chłodu rozbie-
lonych barw. Są one pełne światła, podobnie jak
cała kompozycja, co wiąże ją z jaśniejącym błęki-
tem nieba. Niebo przede wszystkim jest namalo-
wane z uwzględnieniem przestrzeni powietrznej
103
R. LIII, 1991, Nr 1—2
PL ISSN 0006-3967
WOŁODIMIR OWSIJCZUK
Lwów, Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego
"UPADEK POD KRZYŻEM" MARCINA ALTOMONTEGO
W LWOWSKIEJ GALERII OBRAZÓW
Marcin Altomonte pozostawił wyraźny ślad
w sztuce Rzeczpospolitej, przede wszystkim jako
batalista. Dwa jego olbrzymie obrazy — Bitwa
pod Wiedniem i Bitwa pod Parkanami — stanowią
wspaniałe zamknięcie siedemnastowiecznej batalis-
tyki europejskiej. Ucieleśniły się w nich wieloletnie
doświadczenia rozwoju tego gatunku w Europie
i poziom współczesnego Altomontemu malarstwa
batalistycznego. Altomonte, który przybył do Pol-
ski na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego w celu
Wykonania wspomnianych płócien, podjął szerszą
twórczą działalność w różnych dziedzinach sztuki.
Nasuwa się ważne spostrzeżenie, że jego dojrze-
wanie jako artysty odbywało się właśnie w Rzecz-
pospolitej. Około dwudziestoletni okres młodości
i lat dojrzałych, spędzony w Żółkwi i w Warszawie,
był wypełniony realizacją różnorodnych zamówień.
Jedynie w ciągu pierwszych lat pobytu w Austrii,
dokąd artysta się przeniósł, śmiało podejmował się
ambitnych realizacji (malowidła monumentalno-
-dekoracyjne, sceny mitologiczne i religijne, port-
rety, grafika). Z czasem jednak nastąpiło zawężenie
jego sztuki do tematyki religijnej. Malował przede
wszystkim wiele obrazów ołtarzowych do kościołów
katolickich zarówno w Austrii, jak i poza jej gra-
nicami. Do końca życia podtrzymywał kontakty
z Polską, m.in. ze Lwowem. O nieprzerwanych
kontaktacli świadczy odnaleziony niedawno obraz
Upadek pod Krzyżem, ze zbiorów Lwowskiej Galerii
Obrazów (sygnaturę: M. Altom... pinxit odkryto
podczas restauracji obrazu, w prawej dolnej części)1.
Kompozycja nie jest datowana, ale trzeba ją od-
nieść do ostatniego okresu twórczości Altomontego,
słabo zbadanego z braku wystarczającej liczby
zachowanych dzieł artysty w Polsce i na Ukrainie.
Dopiero praca H. Aurenhammera2 wyczerpująco
naświetliła okres austriacki, poświęcając wiele
uwagi latom życia i twórczości malarza (od roku
1720 Altomonte mieszkał w Linzu, ostatnie lata
spędził w klasztorze cystersów w tym mieście,
a zmarł w 1745 roku). Powołując się na Aurenham-
mera i bogaty materiał ilustracyjny zawarty w je-
go książce, można uściślić czas powstania Upadku
pod Krzyżem. Rozwiązanie kompozycyjno-plas-
tyczne, charakter malarstwa, pewne motywy, zbli-
żają to dzieło do prac artysty z lat trzydziestych
i czterdziestych XVIII wieku. W późnych obra-
zach kolor, pociągnięcia pędzla stają się lżejsze,
tracą gęstość i soczystość, materialną konkretność,
aczkolwiek nabierają rozmachu i wyrazistości.
W okresie tym Altomonte nadal czerpał natchnie-
nie ze sztuki włoskiej, odchodząc jednak od wiel-
kich, monumentalnych form, zwracał się teraz nie
do takich artystów jak Giovanni Battista Gaulli
(Baccicia) i Maratta, lecz ku artystom szkoły we-
neckiej, do młodego Tiepola, urzeczony dekoracyj-
nym blaskiem i wytwornym kolorytem ich dzieł.
Rzeczywiście, w kolorycie dominuje triada barw
podstawowych — czerwona, niebieska i żółta, ale
przygaszona wskutek zmieszania. Żaden z tych
kolorów nie jest użyty w czystej postaci, na przy-
kład żółty — to ochra, w jaśniejszych miejscach
rozbiełona, w ciemnych — brunatna, czerwień
o wielu odcieniach, błękit wykorzystano przeważnie
jako kolor lokalny. Nota bene, najważniejsze ze-
stawienie kolorystyczne — czerwień i błękit —
skrystalizowało się u Altomontego już w Bitwie
pod Parkanami, gdzie daje się zauważyć poszuki-
wanie uproszczonego rozwiązania tonalnego. Waż-
ne novum w malarstwie Altomontego widoczne
w Upadku pod krzyżem to rozwiązanie drugiego
planu, utrzymanego w srebrzystej tonacji, jakby
przesiąkniętej powietrzem, powodującej łagodne
roztapianie się konturów i wrażenie chłodu rozbie-
lonych barw. Są one pełne światła, podobnie jak
cała kompozycja, co wiąże ją z jaśniejącym błęki-
tem nieba. Niebo przede wszystkim jest namalo-
wane z uwzględnieniem przestrzeni powietrznej
103