Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (53.1991)

Biuletyn Historii Sztuki
R. LIII, 1991, Nr 1—2
PL ISSN 0006-3967

PRZEMYSŁAW MROZOWSKI
Warszawa, Zamek Królewski

Krystyna Turska, Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów, Wro-
cław 1987, ss. 282, ił. 152, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Instytut
Historii Kultury Materialnej PAN

Monografia Krystyny Turskiej zasługuje na
uwagę historyków sztuki z dwóch powodów zasad-
niczych. Jest po pierwsze precyzyjnym narzędziem
badawczym, które poprzez rozpoznanie i sklasyfi-
kowanie ubiorów pozwala wzbogacić i uściślić
terminologię analiz ikonograficznych zabytków
malarstwa i rzeźby schyłku średniowiecza. Praca
ta ma jednak duże walory poznawcze także ze
względu na interdyscyplinarne ujęciu zagadnienia.
Turska prezentuje ubiory noszone na dworze
pierwszycli Jagiellonów nic tylko jako przed-
miot kultury materialnej, ale również, jako nośnik
znaczeń symbolicznych i prestiżu, a więc w swoich
funkcjach społecznych i ideowych. Szeroki zakres
problematyki badawczej zmusza tu Autorkę do
wielostronnej analizy, interpretacji i konfrontacji
różnego rodzaju źródeł. Niekonwencjonalny dla
historyka sztuki zestaw pytań stawianych za-
bytkom ikonograficznym, przełamujący przyzwy-
czajenia, może wzbogacić jego własną metodę
badawczą.
Tego rodzaju ujęcie problematyki kostiumo-
logicznej jest w naszej literaturze naukowej no-
wością, chociaż ubioroznawstwo ma w Polsce długą
i dobrą tradycję — od wydania ciągłe jeszcze
użytecznego słownika Łukasza Gołębiowskiego mi-
nęło przecież przeszło sto trzydzieści łat. Nie
brakowało od tego czasu ani celnych opracowań
ogólnych, jak choćby barwna charakterystyka
mody polskiej XVI — XVIII w. pióra Walerego
Łozińskiego, ani też szczegółowych przyczynków.
Nie łatwo byłoby jednak znaleźć opracowanie
traktujące ubiór problemowo — wnikliwie i jed-
nocześnie wieloaspektowo, jako ważny element
dawnej kultury materialnej, ale także obyczajo-
wości i duchowości.
Tę lukę wypełnia omawiana monografia. Turska

ograniczyła swe pole badawcze, chronologicznie —
do epoki pierwszych Jagiellonów, stulecia awansu
politycznego i cywilizacyjnego Polski, a także
wybierając określony krąg społeczny. Ma to zna-
czenie, przede wszystkim ze względu na obfitość
źródeł, których w środowisku dworskim powsta-
wało najwięcej. Jest to jednocześnie grupa o tyle
reprezentatywna, że bardzo opiniotwórcza — ubio-
ry noszone na dworze miały wpływ na upodobania
innych warstw społecznych, oczywiście sytuowa-
nych powyżej niezbędnego progu zamożności.
Tok prezentacji opiera się na klasyfikacji
ubiorów podług funkcji, jaką spełniały w zależności
od rangi uroczystości i świąt, w trakcie których
dokonywał się spektakl prezentacji majestatu
władcy i jego otoczenia. W pierwszym rozdziale
omówiono stroje ceremonialne, w których wystę-
powano do chrztu, zaślubin, koronacji i homagiów,
a także przyoblekano ciało pomazańca składane
do grobu. Sakralny charakter wielu spośród tych
uroczystości ograniczał tu wpływy aktualnej mody,
toteż szaty ceremonialne rzadziej odzwierciedlały
gusta i upodobania w takim stopniu, jak ubiory
reprezentacyjne i odświętne, którym poświęcono
dwa kolejne rozdziały. To właśnie one uzewnętrzniać
miały bogactwo i luksus, służąc budowaniu prestiżu
władzy monarszej. W Polsce jednak, jak podkreśla
Turska, praktyka zwyczajowa i ustawodawstwo
nie krępowały poddanych w naśladowaniu ubiorów
dworskich. Tylko niektóre typy obuwia oraz ga-
tunki futer zastrzegano dla konkretnych repre-
zentantów elity politycznej. Szczególnym natomiast
wyróżnikiem szat dworskich była ich jednolita
barwa, przywdziewana na najbardziej uroczyste
okazje. Otoczenie Jagiełły wyróżniała czerń, za
Warneńczyka wzięciem cieszyła się także czerwień,
zaś Kazimierz Jagiellończyk znajdował upodoba-

165