Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (53.1991)

Biuletyn Historii Sztuki
R. LIII 1991 Nr 1—2
PL ISSN 0006-3967

JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

PROJEKTY LEOPOLDA SZLEGLELA REZYDENCJI CHODKIEWICZÓW
W MŁYNOWIE Z KOŃCA XVIII WIEKU

Stan badań
Klasycystyczny pałac z angielskim ogrodem
Chodkiewiczów w Młynowie niedaleko Dubna na
Wołyniu powstał w końcu XVIII w. z fundacji
energicznej Ludwiki z Rzewuskich, wdowy po
Janie Mikołaju Chodkiewiczu, staroście żmudzkim.
Pałac ukończył ich syn, generał Aleksander hr.
Chodkiewicz, wybitny kolekcjoner i uczony. Re-
zydencja została utrwalona na kartach pamiętni-
ków1 oraz w akwarelach i litografiach Napoleona
Ordy (1862 — 74)2. Nie była też pomijana przez fa-
chowych badaczy. Ogród pomierzył, fotografował
i krótko opisał w 1938 r. Gerard Ciołek3. Po wojnie
o pałacu w Młynowie pisał Stanisław Lorentz, się-
gając do Archiwum Młynowskiego Chodkiewiczów
w Muzeum Narodowym w Krakowie4. Wreszcie
Roman Aftanazy w dziele Materiały do dziejów
rezydencji poświęcił siedzibie Chodkiewiczów w Mły-
nowie aż 44 strony tekstu. Jest to mała monografia
rezydencji i jej kolekcji zgromadzonej przez Alek-
sandra Chodkiewicza. Monograficzny artykuł Afta-
nazego został oparty na skrupulatnych badaniach
źródłowych. Na podstawie inwentarzy z lat 1798
i 1830 r. autor odtworzył nie tylko bogate wyposa-
żenie wnętrza pałacu, ale także parku młynow-
skiego5.
Jeśli chodzi o twórcę projektów rezydencji, to
nastąpiło wśród badaczy pewne zamieszanie. Jedni
bowiem uważali, że był nim architekt warszawski
Szreger, inni zaś, że arch. Szlegiel. Podobne brzmie-
nie nazwiska było zapewne przyczyną tego niepo-
rozumienia. Nazwisko Szregera przytoczył przy
Młynowie Mieczysław Orłowicz w przewodniku po
Wołyniu6. Gerard Ciolek także napisał, że pałac
w Młynowie jest „dziełem Schrógera"7. Również
z nazwiskiem Efraima Schrógera łączył pałac mły-
nowski Stanisław Łoza, zastrzegając jednak, że

jest to atrybucja niepewna8. Do atrybucji tej na-
wiązał jednak Stanisław Lorentz, omawiając rezy-
dencję w niedawno wydanej monografii Szregera.
Powołał się zresztą na bliżej nieokreślony artykuł
wybitnego rosyjskiego historyka sztuki Grabara,
a także na przedwojenną wypowiedź listową Zbig-
niewa Rewskiego, konserwatora zabytków woje-
wództwa wołyńskiego (1936) i na powojenny (1962)
list Romana Aftanazego9.
Nie jest łatwo dociec, kto pierwszy podał pra-
widłowe nazwisko twórcy zespołu — Szlegiela. W
komentarzu do wydawnictwa źródłowego Franci-
szek German napisał w 1964 r., że „architektem
działającym w Młynowie za życia matki (Aleksan-
dra) Chodkiewicza był Leopold Szlegiell (Schle-
gel)"10. Informację tę przyjął Tadeusz S. Jaro-
szewski w referacie „Początki architektury klasy-
cystycznej na Ukrainie" i jako autora projektu
pałacu w Młynowie podał arch. Leopolda Szlegela,
datując powstanie projektu — co prawda zbyt
wcześnie — na rok 178111. Wreszcie Roman Afta-
nazy utwierdził powyższą atrybucję i przytoczył
słusznie rok 1785 jako początek robót przy rezy-
dencji młynowskiej, kiedy to zaczęto prace od
założenia ogrodu. „Zadania tego — napisał on —
jak też późniejszego wzniesienia pałacu podjął się
ogrodnik i zarazem architekt nadworny Chodkie-
wiczów, Leopold Szlegiell (Schlegell)"12.
Późnobarokowa rezydencja w Młynowie i projekt
jej modernizacji
Na podstawie źródeł pisanych, badacze wie-
dzieli, że w Archiwum Chodkiewiczów, przewiezio-
nym po I wojnie światowej z Młynowa do Krakowa,
winny znajdować się także plany i rysunki archi-
tektoniczne, Nie można było ich znaleźć dlatego,

53