DOI article:
Tylicki, Jacek: Obraz Strobla w Prado - Misterium Fascinosum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0447
Polemiki
433
w dostępnych mi opracowaniach pisze się właśnie
tak - „Butler”22, a nie „Buttler”, co wytyka nam Au-
torka polemiki (s. 474). A skoro jest to jeden z waż-
niejszych punktów wyjścia do identyfikacji treści
obrazu - butler rzeczywiście oznaczał podczaszego,
jak zaznacza Joanna Szczepińska-Tramer (s. 474),
ale w średniowieczu; z czasem jednak znaczenie to
przeszło także i na inne funkcje dworskie, w tym
wskazanego przez nas marszałka, którego zadaniem
było m.in. wprowadzanie gości na bankiety23. Dora-
dzałbym zatem ponownie ostrożność w formułowa-
niu pryncypialnych opinii. Odnośnie do innej klu-
czowej postaci obrazu, przypuszczalnego admirała
Trompa, zgodzę się z Polemistką^ że trąbka jako
znak emblematyczny może być dwuznaczna
(s. 473), ale w połączeniu z innymi wskazówkami co
do osoby przedstawionego, o których pisaliśmy
(s. 124-125), a czego Joanna Szczepińska-Tramer
nie zauważyła, daje ona znacznie większą szansę
prawdziwości naszej identyfikacji.
Żałuję bardzo raz jeszcze, że Autorka polemicz-
nego artykułu nie zechciała podzielić się z nami całą
swoją wiedzą. Z jednej strony zarzuca nam bowiem
kilkakrotnie, że nie wykorzystaliśmy literatury do
poszczególnych zagadnień (np. s. 471), i tu uzupeł-
nia użyte przez nas publikacje (za co jesteśmy
wdzięczni, nie widzieliśmy jednak potrzeby kompi-
lowania wszystkich dostępnych opracowań, nieraz
bardzo licznych), z drugiej zaś podkreśla —ze szcze-
gólnym naciskiem - iż zmarnowaliśmy sprawę pre-
zentacji postaci kanonika Nikolausa von Troiło und
Lessoth, którego herb udało się zidentyfikować na
obrazie (s. 479, 481)24. Odnosząc się do tego ostat-
niego punktu, zapewniam solennie, że wykorzysta-
łem wszystkie dostępne mi istotne informacje na te-
mat tej niezbyt szeroko znanej osobistości, zarówno
22 Np. GOLO MANN, Wallenstein. Sein Leben erzdhlt
von... Frankfurt/Main 1971, czy C. V. WEDGWOOD,
The Thirty Years’ War. Wyd. IV, London 1968.
23 A New English Dictionary on Historical Principles...,
vol. I, ed. J.A.H. Murray, Oxford 1888, s. 1214, oraz ibid.,
vol. VI, p. 2, ed. H. Bradley, Oxford 1903, s. 186.
24 W tym miejscu pragnę uzupełnić informacje o identyfi-
kacji herbu o istotny szczegół, który przez przeoczenie nie
znalazł się w naszym artykule w Porta Aurea. Otóż wła-
ściwego rozpoznania godeł rodziny von Troiło dokonał na
moją prośbę dr Pavel Pokorny z Pragi, za uprzejmym po-
średnictwem dra Zdenka Hojdy. Obu Kolegom winien jestem
za tę ważną przysługę spóźnioną wdzięczność.
25 Na temat tego niekonwencjonalnego myśliciela, czoło-
wej postaci kręgów intelektualnych Wrocławia i Pragi,
doradcy cesarza Rudolfa II, przyjaciela astronoma Keple-
ra i patrona Giordana Bruna, zob. R. J. W. EVANS,
z literatury, starodruków, jak i archiwów wrocław-
skich, co - jak na razie - nie pozwoliło na jedno-
znaczne określenie roli postaci w obrazie (jednak
von Troiło obraziłby się prawdopodobnie za lekce-
ważący stosunek Polemistki - s. 481 - do odnalezio-
nej przeze mnie informacji, że był on szwagrem ce-
nionego humanisty Matthausa Wackera von
Wackenfels)25.
Nie jest też chyba tak, jak pisze Joanna Szcze-
pińska-Tramer (s. 481), że teraz trzeba wrócić do
interpretacji zaprezentowanej przez Europdische
Allegorie i artykułu Neumanna (w „Umeni” 1970, nr
2), a zatem do lat 60. Oprócz bowiem niedoskonałe-
go pod wieloma względami naszego tekstu, istnieje
przecież wspomniany tu na początku, całkiem nie-
dawno ogłoszony drukiem artykuł interpretacyjny
Autorki polemiki, który w Jej omawianej najnowszej
publikacji został skromnie całkowicie niemal prze-
milczany.
To wszystko. Dalszych rozważań nie ma tu sensu
mnożyć - chciałoby się sparafrazować Polemistkę
(s. 482). Ponieważ jednak w ostatnim czasie opubli-
kowano dwie wzmianki odnoszące się do naszego
z Meyerem artykułu, nadmienię zatem nieskromnie,
że w swym pierwszym monograficznym opracowa-
niu sztuki nowożytnego Elbląga, Wiesława Rynkie-
wicz-Domino potwierdza możliwość wykonania
madryckiego płótna w tym mieście, ówcześnie nie
tylko ośrodku radykalnej myśli reformacyjnej, ale
i azylu dla czeskich oraz morawskich emigrantów
polityczno-religijnych26. Znacznie obszerniejszy
wywód na temat Uczty w Prado wyszedł spod pióra
Jana Harasimowicza, długoletniego badacza nowo-
żytnej sztuki śląskiej i jej podłoża ideowego27.
W zasadzie przyjmuje on całkowicie naszą identyfi-
kację poszczególnych postaci spektaklu, różni się
Rudolf II and his World. A study in intellectual history
1577-1612. Oxford 1973, zwł. s. 154-157.
26 W. RYNKIEWICZ-DOMINO, Budownictwo i archi-
tektura, rzeźba, malarstwo i rzemiosło artystyczne. [W:]
Historia Elbląga..., (zob. przyp. 7), s. 197-198.
27 J. HARASIMOWICZ, “Was kann nun besser seyn
dann fuer die Freyheit streiten und die Religion Konfes-
sionalisierung und stdndische Freiheitsbestrebungen im
Spiegel der schlesischen Kunst des 16. und 17. Jahrhun-
derts. [W:] 1648. Krieg und Frieden in Europa [Kat.
wyst.]. Munster-Osnabriick, 24.10.1998-12.1.1999, hrsg.
v. K. BuBmann und H. Schilling, Aufsatze Bd. 2, s. 302-
304. Autor uznaje dzieło za jedyny śląski wytwór połowy
XVII wieku z dziedziny sztuk plastycznych, który dorów-
nuje poziomem literaturze tego miejsca i czasu (s. 304).
433
w dostępnych mi opracowaniach pisze się właśnie
tak - „Butler”22, a nie „Buttler”, co wytyka nam Au-
torka polemiki (s. 474). A skoro jest to jeden z waż-
niejszych punktów wyjścia do identyfikacji treści
obrazu - butler rzeczywiście oznaczał podczaszego,
jak zaznacza Joanna Szczepińska-Tramer (s. 474),
ale w średniowieczu; z czasem jednak znaczenie to
przeszło także i na inne funkcje dworskie, w tym
wskazanego przez nas marszałka, którego zadaniem
było m.in. wprowadzanie gości na bankiety23. Dora-
dzałbym zatem ponownie ostrożność w formułowa-
niu pryncypialnych opinii. Odnośnie do innej klu-
czowej postaci obrazu, przypuszczalnego admirała
Trompa, zgodzę się z Polemistką^ że trąbka jako
znak emblematyczny może być dwuznaczna
(s. 473), ale w połączeniu z innymi wskazówkami co
do osoby przedstawionego, o których pisaliśmy
(s. 124-125), a czego Joanna Szczepińska-Tramer
nie zauważyła, daje ona znacznie większą szansę
prawdziwości naszej identyfikacji.
Żałuję bardzo raz jeszcze, że Autorka polemicz-
nego artykułu nie zechciała podzielić się z nami całą
swoją wiedzą. Z jednej strony zarzuca nam bowiem
kilkakrotnie, że nie wykorzystaliśmy literatury do
poszczególnych zagadnień (np. s. 471), i tu uzupeł-
nia użyte przez nas publikacje (za co jesteśmy
wdzięczni, nie widzieliśmy jednak potrzeby kompi-
lowania wszystkich dostępnych opracowań, nieraz
bardzo licznych), z drugiej zaś podkreśla —ze szcze-
gólnym naciskiem - iż zmarnowaliśmy sprawę pre-
zentacji postaci kanonika Nikolausa von Troiło und
Lessoth, którego herb udało się zidentyfikować na
obrazie (s. 479, 481)24. Odnosząc się do tego ostat-
niego punktu, zapewniam solennie, że wykorzysta-
łem wszystkie dostępne mi istotne informacje na te-
mat tej niezbyt szeroko znanej osobistości, zarówno
22 Np. GOLO MANN, Wallenstein. Sein Leben erzdhlt
von... Frankfurt/Main 1971, czy C. V. WEDGWOOD,
The Thirty Years’ War. Wyd. IV, London 1968.
23 A New English Dictionary on Historical Principles...,
vol. I, ed. J.A.H. Murray, Oxford 1888, s. 1214, oraz ibid.,
vol. VI, p. 2, ed. H. Bradley, Oxford 1903, s. 186.
24 W tym miejscu pragnę uzupełnić informacje o identyfi-
kacji herbu o istotny szczegół, który przez przeoczenie nie
znalazł się w naszym artykule w Porta Aurea. Otóż wła-
ściwego rozpoznania godeł rodziny von Troiło dokonał na
moją prośbę dr Pavel Pokorny z Pragi, za uprzejmym po-
średnictwem dra Zdenka Hojdy. Obu Kolegom winien jestem
za tę ważną przysługę spóźnioną wdzięczność.
25 Na temat tego niekonwencjonalnego myśliciela, czoło-
wej postaci kręgów intelektualnych Wrocławia i Pragi,
doradcy cesarza Rudolfa II, przyjaciela astronoma Keple-
ra i patrona Giordana Bruna, zob. R. J. W. EVANS,
z literatury, starodruków, jak i archiwów wrocław-
skich, co - jak na razie - nie pozwoliło na jedno-
znaczne określenie roli postaci w obrazie (jednak
von Troiło obraziłby się prawdopodobnie za lekce-
ważący stosunek Polemistki - s. 481 - do odnalezio-
nej przeze mnie informacji, że był on szwagrem ce-
nionego humanisty Matthausa Wackera von
Wackenfels)25.
Nie jest też chyba tak, jak pisze Joanna Szcze-
pińska-Tramer (s. 481), że teraz trzeba wrócić do
interpretacji zaprezentowanej przez Europdische
Allegorie i artykułu Neumanna (w „Umeni” 1970, nr
2), a zatem do lat 60. Oprócz bowiem niedoskonałe-
go pod wieloma względami naszego tekstu, istnieje
przecież wspomniany tu na początku, całkiem nie-
dawno ogłoszony drukiem artykuł interpretacyjny
Autorki polemiki, który w Jej omawianej najnowszej
publikacji został skromnie całkowicie niemal prze-
milczany.
To wszystko. Dalszych rozważań nie ma tu sensu
mnożyć - chciałoby się sparafrazować Polemistkę
(s. 482). Ponieważ jednak w ostatnim czasie opubli-
kowano dwie wzmianki odnoszące się do naszego
z Meyerem artykułu, nadmienię zatem nieskromnie,
że w swym pierwszym monograficznym opracowa-
niu sztuki nowożytnego Elbląga, Wiesława Rynkie-
wicz-Domino potwierdza możliwość wykonania
madryckiego płótna w tym mieście, ówcześnie nie
tylko ośrodku radykalnej myśli reformacyjnej, ale
i azylu dla czeskich oraz morawskich emigrantów
polityczno-religijnych26. Znacznie obszerniejszy
wywód na temat Uczty w Prado wyszedł spod pióra
Jana Harasimowicza, długoletniego badacza nowo-
żytnej sztuki śląskiej i jej podłoża ideowego27.
W zasadzie przyjmuje on całkowicie naszą identyfi-
kację poszczególnych postaci spektaklu, różni się
Rudolf II and his World. A study in intellectual history
1577-1612. Oxford 1973, zwł. s. 154-157.
26 W. RYNKIEWICZ-DOMINO, Budownictwo i archi-
tektura, rzeźba, malarstwo i rzemiosło artystyczne. [W:]
Historia Elbląga..., (zob. przyp. 7), s. 197-198.
27 J. HARASIMOWICZ, “Was kann nun besser seyn
dann fuer die Freyheit streiten und die Religion Konfes-
sionalisierung und stdndische Freiheitsbestrebungen im
Spiegel der schlesischen Kunst des 16. und 17. Jahrhun-
derts. [W:] 1648. Krieg und Frieden in Europa [Kat.
wyst.]. Munster-Osnabriick, 24.10.1998-12.1.1999, hrsg.
v. K. BuBmann und H. Schilling, Aufsatze Bd. 2, s. 302-
304. Autor uznaje dzieło za jedyny śląski wytwór połowy
XVII wieku z dziedziny sztuk plastycznych, który dorów-
nuje poziomem literaturze tego miejsca i czasu (s. 304).