DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Tylicka, Teresa; Tylicki, Jacek [Contr.]: Rysunki Jerzego Fryderyka Steinera z kolekcji pastora Jana Jakuba Haselaua*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0127
Rysunki Jerzego Fryderyka Steinera z kolekcji pastora Jana Jakuba Haselaua
125
doklejona jest ponadto karteczka, zawierająca odręczny dopisek na temat przeprowadzo-
nej w 1750 r. renowacji nagrobka rodziny Elsnerów, z której pochodziła żona Haselaua,
Maria Blandina, najstarsza córka Jana Jerzego Elsnera43, ławnika staromiejskiego, którą
pastor poślubił w 1766 r. Na owej kartce z datą 1769 zamieszczono dodatkowo fragmenty
inskrypcji z tego ostatniego epitafium, bedące odpowiednimi cytatami z Listów Apostol-
skich i Księgi Psalmów44. To samo ujęcie kaplicy grobowej znane jest z wcześniejszego
rysunku Steinera, w którego opisie określa on budowlę jako miejsce pochówku Szymona
Weissa, Katarzyny Zoebner z domu Zernecke i Marcina Zernecke (il. 10)45. Wyobrażenie
w Archiwum Państwowym w Toruniu pochodzi z kolekcji Haselaua, gdzie figurowało
w tomie IV pod numerem 1346.
Rysunek przedstawiający dansker na zamku krzyżackim47 (il. 11) w podobnym ujęciu
jak u Steinera48 (il. 12), prezentuje także otoczenie budowli. Zamieszczony w banderoli
tytuł objaśnia: „Wieża Prochowa, obok wielkiego, sklepionego luku na Nowym Mieście",
u dołu zaś figuruje dopisek: „Ten łuk stoi jeszcze od czasów krzyżackich"49. W kolekcji
Haselaua praca zamieszczona była w tomie IV pod numerem 65°.
Widok perspektywiczny dawnego Kolegium Jezuickiego ukazuje jego architekturę
w ujęciu od strony północno-wschodniej (od ul. Świętych Janów i Łaziennej)51 (il. 13).
Podobne przedstawienie znane jest z albumu Steinera52, gdzie pokazane zostały również
sąsiednie budynki (il. 14). Poza opisem w banderoli: „Das / Jesuiter / Kloster.", brak tu
dalszych komentarzy. Niemal monochromatyczna konwencja przedstawienia bliska jest
rysunkom z albumu tzw. Pseudo-Steinera. Dzieło jest umieszczone obecnie w jednej tece
43 Jan Jerzy Elsner (ok. 1710-1753), syn Jana Krzysztofa, członka III Ordynku, wychowanek gimnazjum toruńskiego,
po studiach na obcych uniwersytetach od 1736 r. pracował w Toruniu jako prawnik, a w 1750 r. sprawował urząd
ławnika staromiejskiego. Był erudytą - historykiem, bibliofilem, także poetą, aktywnym członkiem pierwszego toruń-
skiego towarzystwa naukowego. Por. Jerzy DYGDAŁA, Stanisław SALMONOWICZ, „O genealogiach patrycjatu to-
ruńskiego XVI-XVIII wieku", Zapiski Historyczne, 42:1977, z. 3, s. 85-106, zwł. 91-92; Jerzy DYGDAŁA, Urzędnicy
miasta Torunia. Spisy, cz. III (1651-1793), Toruń 2002 (Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 90, z. 2), s. 179,
223.
44 Tekst inskrypcji na kartce doklejonej do odwrotnej strony karty z rysunkiem kaplicy grobowej Sz. Weissa: „Renov.
MDCCL. / I. G. E. / (Johann George Elsner) / 2. Pet. 3 V. 13. / Wir warten eines newen Himmels / und einer newen erden
nach seiner / Verheiszung in welchen Gerech / tigkeit wohnet. / Symbolum: 2 Tim: 1: v. 12. / Ich weisz an welchem ich
glaube / JACOB ESKEN und seine Erben / 2 Cor. I. v. 20 / Alle Gottes Verheissung. / Sind Ja in Christo und sind Amen
in Ihm / Ao MDCLXXIX (1679)". Pod linią poziomą dalsza część napisu, przedzielona linią pionową na dwie części,
po lewej: „PS. 10. Wir / seind nun Sicher und / ohn all Gefahren"; po prawej: „Kein Ungluck mag / und ewig / wieder-
fahren". Por. APT, zb. kart., sygn. 525, v., teka 193.
45 Album Steinera, s. 87, il. 39; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 208.
46 APT, zb. kart., sygn. 714/IV, k. 7. U Piskorskiej podana błędna informacja, że rysunek znajdował się w tomie IV
atlasu Haselaua pod nr 16. Por. PISKORSKA, Zbiory..., s. 73, poz. 525.
47 APT, zb. kart., sygn. 511, teka 72. Wymiary (w ramce): 20,5^25 cm. Rysunek wykonany na papierze ręcznie czerpa-
nym, z widocznym odciskiem żeberek, naklejony na kartonik ze śladami niestarannego wycięcia po prawej stronie oraz
zagiętym dolnym narożnikiem. Z lewej strony naderwanie krawędzi w dolnej części i lekkie zaplamienie w części
górnej. Rysunek bez dostrzegalnych zabiegów konserwatorskich.
48 Album Steinera, s. 134, il. 86; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 225.
49 Oryginalna treść inskrypcji - w banderoli: „Der Pulver-Thurm / nebst dem grossen / gewólbten Bogen, / auf der
Neustadt."; pod rysunkiem komentarz: „Dieser Bogen steht noch von der Kreutz Herren Zeiten her.".
50 APT, zb. kart., sygn. 714/IV, к. 7; PISKORSKA, Zbiory..., s. 72, poz. 513.
51 APT, zb. kart., sygn. 434, teka 72. Wymiary (w ramce): 16><26,5 cm. Rysunek wykonany na papierze ręcznie czerpa-
nym, z widocznym odciskiem żeberek, przycięty (przy górnej i prawej krawędzi brak otaczającej ramki), naklejony na
kartonik. Stan zachowania dobry, bez dostrzegalnych zabiegów konserwatorskich.
52 Album Steinera, s. 124, il. 76; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 221.
125
doklejona jest ponadto karteczka, zawierająca odręczny dopisek na temat przeprowadzo-
nej w 1750 r. renowacji nagrobka rodziny Elsnerów, z której pochodziła żona Haselaua,
Maria Blandina, najstarsza córka Jana Jerzego Elsnera43, ławnika staromiejskiego, którą
pastor poślubił w 1766 r. Na owej kartce z datą 1769 zamieszczono dodatkowo fragmenty
inskrypcji z tego ostatniego epitafium, bedące odpowiednimi cytatami z Listów Apostol-
skich i Księgi Psalmów44. To samo ujęcie kaplicy grobowej znane jest z wcześniejszego
rysunku Steinera, w którego opisie określa on budowlę jako miejsce pochówku Szymona
Weissa, Katarzyny Zoebner z domu Zernecke i Marcina Zernecke (il. 10)45. Wyobrażenie
w Archiwum Państwowym w Toruniu pochodzi z kolekcji Haselaua, gdzie figurowało
w tomie IV pod numerem 1346.
Rysunek przedstawiający dansker na zamku krzyżackim47 (il. 11) w podobnym ujęciu
jak u Steinera48 (il. 12), prezentuje także otoczenie budowli. Zamieszczony w banderoli
tytuł objaśnia: „Wieża Prochowa, obok wielkiego, sklepionego luku na Nowym Mieście",
u dołu zaś figuruje dopisek: „Ten łuk stoi jeszcze od czasów krzyżackich"49. W kolekcji
Haselaua praca zamieszczona była w tomie IV pod numerem 65°.
Widok perspektywiczny dawnego Kolegium Jezuickiego ukazuje jego architekturę
w ujęciu od strony północno-wschodniej (od ul. Świętych Janów i Łaziennej)51 (il. 13).
Podobne przedstawienie znane jest z albumu Steinera52, gdzie pokazane zostały również
sąsiednie budynki (il. 14). Poza opisem w banderoli: „Das / Jesuiter / Kloster.", brak tu
dalszych komentarzy. Niemal monochromatyczna konwencja przedstawienia bliska jest
rysunkom z albumu tzw. Pseudo-Steinera. Dzieło jest umieszczone obecnie w jednej tece
43 Jan Jerzy Elsner (ok. 1710-1753), syn Jana Krzysztofa, członka III Ordynku, wychowanek gimnazjum toruńskiego,
po studiach na obcych uniwersytetach od 1736 r. pracował w Toruniu jako prawnik, a w 1750 r. sprawował urząd
ławnika staromiejskiego. Był erudytą - historykiem, bibliofilem, także poetą, aktywnym członkiem pierwszego toruń-
skiego towarzystwa naukowego. Por. Jerzy DYGDAŁA, Stanisław SALMONOWICZ, „O genealogiach patrycjatu to-
ruńskiego XVI-XVIII wieku", Zapiski Historyczne, 42:1977, z. 3, s. 85-106, zwł. 91-92; Jerzy DYGDAŁA, Urzędnicy
miasta Torunia. Spisy, cz. III (1651-1793), Toruń 2002 (Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 90, z. 2), s. 179,
223.
44 Tekst inskrypcji na kartce doklejonej do odwrotnej strony karty z rysunkiem kaplicy grobowej Sz. Weissa: „Renov.
MDCCL. / I. G. E. / (Johann George Elsner) / 2. Pet. 3 V. 13. / Wir warten eines newen Himmels / und einer newen erden
nach seiner / Verheiszung in welchen Gerech / tigkeit wohnet. / Symbolum: 2 Tim: 1: v. 12. / Ich weisz an welchem ich
glaube / JACOB ESKEN und seine Erben / 2 Cor. I. v. 20 / Alle Gottes Verheissung. / Sind Ja in Christo und sind Amen
in Ihm / Ao MDCLXXIX (1679)". Pod linią poziomą dalsza część napisu, przedzielona linią pionową na dwie części,
po lewej: „PS. 10. Wir / seind nun Sicher und / ohn all Gefahren"; po prawej: „Kein Ungluck mag / und ewig / wieder-
fahren". Por. APT, zb. kart., sygn. 525, v., teka 193.
45 Album Steinera, s. 87, il. 39; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 208.
46 APT, zb. kart., sygn. 714/IV, k. 7. U Piskorskiej podana błędna informacja, że rysunek znajdował się w tomie IV
atlasu Haselaua pod nr 16. Por. PISKORSKA, Zbiory..., s. 73, poz. 525.
47 APT, zb. kart., sygn. 511, teka 72. Wymiary (w ramce): 20,5^25 cm. Rysunek wykonany na papierze ręcznie czerpa-
nym, z widocznym odciskiem żeberek, naklejony na kartonik ze śladami niestarannego wycięcia po prawej stronie oraz
zagiętym dolnym narożnikiem. Z lewej strony naderwanie krawędzi w dolnej części i lekkie zaplamienie w części
górnej. Rysunek bez dostrzegalnych zabiegów konserwatorskich.
48 Album Steinera, s. 134, il. 86; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 225.
49 Oryginalna treść inskrypcji - w banderoli: „Der Pulver-Thurm / nebst dem grossen / gewólbten Bogen, / auf der
Neustadt."; pod rysunkiem komentarz: „Dieser Bogen steht noch von der Kreutz Herren Zeiten her.".
50 APT, zb. kart., sygn. 714/IV, к. 7; PISKORSKA, Zbiory..., s. 72, poz. 513.
51 APT, zb. kart., sygn. 434, teka 72. Wymiary (w ramce): 16><26,5 cm. Rysunek wykonany na papierze ręcznie czerpa-
nym, z widocznym odciskiem żeberek, przycięty (przy górnej i prawej krawędzi brak otaczającej ramki), naklejony na
kartonik. Stan zachowania dobry, bez dostrzegalnych zabiegów konserwatorskich.
52 Album Steinera, s. 124, il. 76; ARSZYŃSKI, op. cit., s. 221.