DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wierzbicka, Anna: Wystawy sztuki polskiej we Francji w latach 1921-1939
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0142
140
Αννα Wierzbicka
szczególnie zaboleć polskich organizatorów28. Przygotowując wystawę nie wzięli jednak
pod uwagę cechy szczególnej Francuzów, a publicystów francuskich zwłaszcza - szowi-
nizmu. Francuscy krytycy sztuki, uznając nadrzędność kultury swojego kraju nad innymi,
zgodnie z prawdą bądź nie, w wystawionych pracach dostrzegli przede wszystkim wpływ
artystów francuskich. Pisarz i krytyk sztuki Gaston de Pawłowski w „Le Journal" stwier-
dził, że sztuka polska jest bardziej francuska aniżeli sztuka francuska29. Znany z bardzo
konserwatywnych poglądów publicysta Louis Vauxcelles (właśc. Louis Mayer) zauważył,
iż wystawa jest nieświadomym ukłonem w stronę zagranicznych szkół artystycznych,
a w szczególności w stronę Francji (w obrazie Matejki Batory pod Pskowem upatrywał
wpływ Gustave'a Courbeta, Arnolda Bócklina i Mihaly Munkacsy'ego, w pracach Alek-
sandra Orłowskiego dostrzegł oddziaływanie Nicolasa Lancreta, a w sztuce Antoniego
Brodowskiego Horace'a Verneta). Zwrócił przy tym uwagę na brak indywidualności arty-
stycznych30. Teoretycy Gustave Kahn i Andre Salmon, od lat utrzymujący bliskie kontak-
ty z kolonią polską, pisali o tych, których sztukę znali z paryskich wystaw. Uznali więc
prace polskich malarzy i rzeźbiarzy działających nad Sekwaną za znacznie bardziej inte-
resujące od dzieł ΧΙΧ-wiecznych artystów31. Pozostali francuscy publicyści, m.in. Paul
Roche czy Louis Gillet, wspominali co prawda o tak zwanym „etnicznym" charakterze
wystawionych prac, ale nie były to fachowe wypowiedzi, a raczej kurtuazyjne teksty, za-
wierające zdawkowe pochwały, w większości traktujące o biednej Polsce, która odzyskała
niepodległość, a wraz z nią swoją sztukę32. Towarzyszące wystawie odczyty, m.in. Cze-
sława Poznańskiego o Wyspiańskim33 czy Władysława Tatarkiewicza o architekturze pol-
skiej, pozostały bez echa w prasie francuskiej34. Podobnie jak przeznaczona dla czytelnika
francuskiego broszura Miłosza Kotarbińskiego, zawierająca opisy wystawionych prac
i ich autorów35. Tekst nagłaśniający wystawę, o wyraźnie propagandowym charakterze,
napisał także Czesław Poznański36.
Śmiało można stwierdzić, że ekspozycja, którą zamknięto 30 czerwca 1921 r., stała się
negatywnym przykładem wystawy organizowanej w pośpiechu, chaotycznie, pozbawio-
nej odpowiedniej selekcji dzieł i refleksji merytorycznej. Wbrew założeniom organizato-
rów nie tworzyła obrazu naszej tożsamości kulturowej, która miała odróżniać sztukę
polską od „innych", a co za tym idzie udowodnić naszą odrębność jako niepodległego
kraju. Po dwunastu latach ekspozycję przypomniał historyk sztuki i publicysta, ówczesny
prezes TOSSPO, Mieczysław Treter, w opublikowanym w „Sztukach Pięknych" progra-
mowym artykule, dotyczącym wystaw zagranicznych promujących polską sztukę. Zostały
28 Ferdynad Ruszczyć wspomina z przekąsem o tych negatywnych wypowiedziach, przypisując je złej woli, kłamstwu
i powtarzaniu przez recenzentów niesprawdzonych informacji; zob. RUSZCZYĆ, op. cit., s. 133-134.
29 Gaston de PAWLOWSKI, „Au Salon de la nationale. Une exposition d'art polonais", Le Journal, 1921, nr 10423,
s. 4.
30 Louis VAUXCELLES, „La societe nationale des beaux-arts", L'Amour de l'art, 1921, nr 5, s. 158-159.
31 Gustave KAHN, „Art. [...] Exposition d'art polonais au Grand Palais", Mercure de France, 1921, nr 550, s. 235-240;
Andre SALMON, „L'Art polonais ", L'Europe nouvelle, 1921, nr 17, s. 537; Waldemar GEORGE, „L'Exposition d' art
polonais", L'Art libre, 1921 (juin), s. 94-95.
32 Paul ROCHE, „Exposition d'art polonais au Grand Palais", Le Gaulois du dimanche (supplement a Le Gaulois), 1921
nr z 23 IV, s. 1; Louis GILLET, „Les salons de 1921 (premier article. La Societe nationale des beaux-arts"), Gazette des
beaux-arts, 1921, nr 716, s. 296-298.
33 BEYLIN, op. cit., s. 9.
34 RUSZCZYĆ, op. cit., s. 136.
35 Milosz KOTARBIŃSKI, L'art polonais a Paris. Exposition Au Grand Palais (printemps 1921), Varsovie 1921
(Bibliotheque de 1'Est Polonais).
36 Czeslaw POZNAŃSKI, „Une exposition d'art polonais au Grand Palais", L'Art et les artistes, t. 3, 1921, s. 299-310.
Αννα Wierzbicka
szczególnie zaboleć polskich organizatorów28. Przygotowując wystawę nie wzięli jednak
pod uwagę cechy szczególnej Francuzów, a publicystów francuskich zwłaszcza - szowi-
nizmu. Francuscy krytycy sztuki, uznając nadrzędność kultury swojego kraju nad innymi,
zgodnie z prawdą bądź nie, w wystawionych pracach dostrzegli przede wszystkim wpływ
artystów francuskich. Pisarz i krytyk sztuki Gaston de Pawłowski w „Le Journal" stwier-
dził, że sztuka polska jest bardziej francuska aniżeli sztuka francuska29. Znany z bardzo
konserwatywnych poglądów publicysta Louis Vauxcelles (właśc. Louis Mayer) zauważył,
iż wystawa jest nieświadomym ukłonem w stronę zagranicznych szkół artystycznych,
a w szczególności w stronę Francji (w obrazie Matejki Batory pod Pskowem upatrywał
wpływ Gustave'a Courbeta, Arnolda Bócklina i Mihaly Munkacsy'ego, w pracach Alek-
sandra Orłowskiego dostrzegł oddziaływanie Nicolasa Lancreta, a w sztuce Antoniego
Brodowskiego Horace'a Verneta). Zwrócił przy tym uwagę na brak indywidualności arty-
stycznych30. Teoretycy Gustave Kahn i Andre Salmon, od lat utrzymujący bliskie kontak-
ty z kolonią polską, pisali o tych, których sztukę znali z paryskich wystaw. Uznali więc
prace polskich malarzy i rzeźbiarzy działających nad Sekwaną za znacznie bardziej inte-
resujące od dzieł ΧΙΧ-wiecznych artystów31. Pozostali francuscy publicyści, m.in. Paul
Roche czy Louis Gillet, wspominali co prawda o tak zwanym „etnicznym" charakterze
wystawionych prac, ale nie były to fachowe wypowiedzi, a raczej kurtuazyjne teksty, za-
wierające zdawkowe pochwały, w większości traktujące o biednej Polsce, która odzyskała
niepodległość, a wraz z nią swoją sztukę32. Towarzyszące wystawie odczyty, m.in. Cze-
sława Poznańskiego o Wyspiańskim33 czy Władysława Tatarkiewicza o architekturze pol-
skiej, pozostały bez echa w prasie francuskiej34. Podobnie jak przeznaczona dla czytelnika
francuskiego broszura Miłosza Kotarbińskiego, zawierająca opisy wystawionych prac
i ich autorów35. Tekst nagłaśniający wystawę, o wyraźnie propagandowym charakterze,
napisał także Czesław Poznański36.
Śmiało można stwierdzić, że ekspozycja, którą zamknięto 30 czerwca 1921 r., stała się
negatywnym przykładem wystawy organizowanej w pośpiechu, chaotycznie, pozbawio-
nej odpowiedniej selekcji dzieł i refleksji merytorycznej. Wbrew założeniom organizato-
rów nie tworzyła obrazu naszej tożsamości kulturowej, która miała odróżniać sztukę
polską od „innych", a co za tym idzie udowodnić naszą odrębność jako niepodległego
kraju. Po dwunastu latach ekspozycję przypomniał historyk sztuki i publicysta, ówczesny
prezes TOSSPO, Mieczysław Treter, w opublikowanym w „Sztukach Pięknych" progra-
mowym artykule, dotyczącym wystaw zagranicznych promujących polską sztukę. Zostały
28 Ferdynad Ruszczyć wspomina z przekąsem o tych negatywnych wypowiedziach, przypisując je złej woli, kłamstwu
i powtarzaniu przez recenzentów niesprawdzonych informacji; zob. RUSZCZYĆ, op. cit., s. 133-134.
29 Gaston de PAWLOWSKI, „Au Salon de la nationale. Une exposition d'art polonais", Le Journal, 1921, nr 10423,
s. 4.
30 Louis VAUXCELLES, „La societe nationale des beaux-arts", L'Amour de l'art, 1921, nr 5, s. 158-159.
31 Gustave KAHN, „Art. [...] Exposition d'art polonais au Grand Palais", Mercure de France, 1921, nr 550, s. 235-240;
Andre SALMON, „L'Art polonais ", L'Europe nouvelle, 1921, nr 17, s. 537; Waldemar GEORGE, „L'Exposition d' art
polonais", L'Art libre, 1921 (juin), s. 94-95.
32 Paul ROCHE, „Exposition d'art polonais au Grand Palais", Le Gaulois du dimanche (supplement a Le Gaulois), 1921
nr z 23 IV, s. 1; Louis GILLET, „Les salons de 1921 (premier article. La Societe nationale des beaux-arts"), Gazette des
beaux-arts, 1921, nr 716, s. 296-298.
33 BEYLIN, op. cit., s. 9.
34 RUSZCZYĆ, op. cit., s. 136.
35 Milosz KOTARBIŃSKI, L'art polonais a Paris. Exposition Au Grand Palais (printemps 1921), Varsovie 1921
(Bibliotheque de 1'Est Polonais).
36 Czeslaw POZNAŃSKI, „Une exposition d'art polonais au Grand Palais", L'Art et les artistes, t. 3, 1921, s. 299-310.