DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Domenico Cardelli - rzeźbiarz króla Stanisława Augusta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0266
260
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
przedstawicieli ówczesnych elit. W dorobku tym ważne miejsce zajmują prace powstałe
na zamówienia Polaków. Na szczególną uwagę zasługują kontakty Cardellego z osobami
z najbliższego otoczenia króla Stanisława Augusta. Zlecenia płynące z warszawskiego dwo-
ru miały bowiem niebagatelne znaczenie dla rozwoju kariery młodego artysty, a rzeźby re-
alizowane przezeń dla polskich zleceniodawców oraz dzieła przez nich nabyte wyróżniają
się zdecydowanie na tle całego oeuvre tego wybitnego rzymskiego twórcy.
Domenico Cardelli pochodził z rodziny znanych rzymskich rzeźbiarzy. Jego ojcem był
Lorenzo Cardelli (ok. 1733-1794), syn Domenica Cardellego „romano", rzeźbiarz deko-
rator („intagliatore di marmi"), restaurator i handlarz antycznymi rzeźbami4. Żonaty
z rzymianką Annunziatą Borghese, miał z nią pięciu synów i córkę. Czterech z nich było
rzeźbiarzami: najstarszy Domenico, Pietro, Giuseppe (określany też jako „architetto")
i Eusebio (również „intagliatore"), a piąty, Salvatore, był rytownikiem. Córka Maria wy-
szła za mąż za pochodzącego z Carrary rzeźbiarza Pietra Marchettiego, którego siostrzeń-
cem był Pietro Tenerani, najwybitniejszy rzeźbiarz w Rzymie po wyjeździe Thorvaldsena.
Rodzina Cardellich mieszkała przez długie lata przy via del Babuino (dawna Strada Paoli-
na), w parafii San Lorenzo in Lucina, tam też mieściło się studio Lorenza, którego adres
znajdował się na liście ówczesnych rzymskich antykwariatów. Działalność artystyczna
rzymskiej pracowni Cardellich, w której pracowali też synowie Lorenza, kontynuujący po
jego śmierci tradycje warsztatu, związana była z Polską od lat 80. XVIII w. po drugą
dekadę następnego stulecia.
Pracownia Lorenza Cardellego znana była głównie z produkcji bogato zdobionych de-
koracją rzeźbiarską kominków i waz oraz kopii antycznych rzeźb, przeznaczonych dla
odwiedzających Rzym cudzoziemców, przeważnie podróżników z krajów północnej Eu-
ropy, wśród których dzieła te cieszyły się dużą popularnością. W studiu artysty bywało
wielu znakomitych gości. Pracownię Cardellego (określonego jako „Sig. Gardelli") od-
wiedził 16 listopada 1779 r. Antonio Canova, który oglądał tam piękne kominki, zdobione
płaskorzeźbą i intaglio, wazy z porfiru i marmuru dekorowane reliefami oraz trzy małe
kopie rzeźb antycznych5. W 1782 r. był tam wielki książę Paweł z żoną, wiosną 1785 r.
hrabia Bernardino Campello6, a w latach 1786-1787 Holender Hendrik Eagel. Studio
4 O Lorenzu Cardellim (urodzonym ok. 1733 r., a zmarłym 5 grudnia 1794 r. w Rzymie w wieku 61 lat), por. wzmianki
we współczesnej prasie: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1778, nr 362 (z 20 czerwca), s. 18-21; 1783, nr 864
(z 12 kwietnia), s. 9-12. O nim też m.in.: Dizionario biografico ..., t. 19, op. cit., s. 769-770 (Paolo VENTUROLI);
Allge-meines Kiinstlerlexikon ..., t. 16, op. cit., s. 345 (Susanna PARTSCH); MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova,
jego krąg i Polacy ..., według indeksu; Roma 1771-1819. I 'Giornali' di Vincenzo Pacetti, a cura di Angela CIPRIANI,
Giulia FUSCONI, Carlo GASPARRI, Maria Grazia PICOZZI, Lucia PIRZIO BIROLI STEFANELLI, Pozzuoli 2011
(cytowane dalej: Giornali di Pacetti ...), według indeksu; MIKOCKA-RACHUBOWA, „Rome and Sculpture in Poland ...",
według indeksu; ead., Rzeźba włoska w Polsce ..., według indeksu, głównie t. 2, s. 250-254 (tam pełna bibliografia).
5 Canova zapisał w swoim dzienniku: Adi 16 9bre [novembre] 1779 Roma. [...] siamo andatti allo studio del Sig[nor]
Gardelli ove lavora Zanetto. Vidimo diversi belli camini addorni d'intaglio d'un gusto eccelente, vari vast di porfido
e di marmo ripieni di bassi rilievi e foglie, vidimo anco tre copie di statue antiche ma in picolo - Antonio CANOVA,
I quaderni di viaggio 1779-1780. Primo quaderno, k. 45v-46, rkps w Biblioteca Museo Archivio w Bassano del Grap-
pa, publikowany w: Antonio CANOVA, I quaderni di viaggio (1779-1780), a cura di Elena BASSI, Venezia-Roma
1959, s. 37; Edizione nazionale delle opere di Antonio Canova, t. 1: Scritti, a cura di Hugh HONOUR, Roma 1994,
s. 61; ο wizycie tej też: Antonio MUNOZ, „11 primo soggiorno romano di Antonio Canova (pagine del diario)", L'Urbe,
17: 1954, nuova serie, nr 3 (maggio-giugno), s. 9.
6 Bernardino Campello zanotował w pamiętniku: Cardelli. Si viddero lavorare i ritratti di due Signore Polacche. S'osse-
rvarono alcuni cammini con bellissimi specchi di pietre dure, e di altri con specchi di miniature in mosaico. Di pik
alcuni vasi ben grandi di alabastro fiorito della cava di Civitavecchia - Archivio di Stato di Roma (cytowane dalej: ASR),
Sezione di Spoleto, Fondo Campello, Memoria di Bernardino Campello, primavera del 1785 (cytowane dalej: Memoria
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
przedstawicieli ówczesnych elit. W dorobku tym ważne miejsce zajmują prace powstałe
na zamówienia Polaków. Na szczególną uwagę zasługują kontakty Cardellego z osobami
z najbliższego otoczenia króla Stanisława Augusta. Zlecenia płynące z warszawskiego dwo-
ru miały bowiem niebagatelne znaczenie dla rozwoju kariery młodego artysty, a rzeźby re-
alizowane przezeń dla polskich zleceniodawców oraz dzieła przez nich nabyte wyróżniają
się zdecydowanie na tle całego oeuvre tego wybitnego rzymskiego twórcy.
Domenico Cardelli pochodził z rodziny znanych rzymskich rzeźbiarzy. Jego ojcem był
Lorenzo Cardelli (ok. 1733-1794), syn Domenica Cardellego „romano", rzeźbiarz deko-
rator („intagliatore di marmi"), restaurator i handlarz antycznymi rzeźbami4. Żonaty
z rzymianką Annunziatą Borghese, miał z nią pięciu synów i córkę. Czterech z nich było
rzeźbiarzami: najstarszy Domenico, Pietro, Giuseppe (określany też jako „architetto")
i Eusebio (również „intagliatore"), a piąty, Salvatore, był rytownikiem. Córka Maria wy-
szła za mąż za pochodzącego z Carrary rzeźbiarza Pietra Marchettiego, którego siostrzeń-
cem był Pietro Tenerani, najwybitniejszy rzeźbiarz w Rzymie po wyjeździe Thorvaldsena.
Rodzina Cardellich mieszkała przez długie lata przy via del Babuino (dawna Strada Paoli-
na), w parafii San Lorenzo in Lucina, tam też mieściło się studio Lorenza, którego adres
znajdował się na liście ówczesnych rzymskich antykwariatów. Działalność artystyczna
rzymskiej pracowni Cardellich, w której pracowali też synowie Lorenza, kontynuujący po
jego śmierci tradycje warsztatu, związana była z Polską od lat 80. XVIII w. po drugą
dekadę następnego stulecia.
Pracownia Lorenza Cardellego znana była głównie z produkcji bogato zdobionych de-
koracją rzeźbiarską kominków i waz oraz kopii antycznych rzeźb, przeznaczonych dla
odwiedzających Rzym cudzoziemców, przeważnie podróżników z krajów północnej Eu-
ropy, wśród których dzieła te cieszyły się dużą popularnością. W studiu artysty bywało
wielu znakomitych gości. Pracownię Cardellego (określonego jako „Sig. Gardelli") od-
wiedził 16 listopada 1779 r. Antonio Canova, który oglądał tam piękne kominki, zdobione
płaskorzeźbą i intaglio, wazy z porfiru i marmuru dekorowane reliefami oraz trzy małe
kopie rzeźb antycznych5. W 1782 r. był tam wielki książę Paweł z żoną, wiosną 1785 r.
hrabia Bernardino Campello6, a w latach 1786-1787 Holender Hendrik Eagel. Studio
4 O Lorenzu Cardellim (urodzonym ok. 1733 r., a zmarłym 5 grudnia 1794 r. w Rzymie w wieku 61 lat), por. wzmianki
we współczesnej prasie: Diario Ordinario [di Roma del Chracas], 1778, nr 362 (z 20 czerwca), s. 18-21; 1783, nr 864
(z 12 kwietnia), s. 9-12. O nim też m.in.: Dizionario biografico ..., t. 19, op. cit., s. 769-770 (Paolo VENTUROLI);
Allge-meines Kiinstlerlexikon ..., t. 16, op. cit., s. 345 (Susanna PARTSCH); MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova,
jego krąg i Polacy ..., według indeksu; Roma 1771-1819. I 'Giornali' di Vincenzo Pacetti, a cura di Angela CIPRIANI,
Giulia FUSCONI, Carlo GASPARRI, Maria Grazia PICOZZI, Lucia PIRZIO BIROLI STEFANELLI, Pozzuoli 2011
(cytowane dalej: Giornali di Pacetti ...), według indeksu; MIKOCKA-RACHUBOWA, „Rome and Sculpture in Poland ...",
według indeksu; ead., Rzeźba włoska w Polsce ..., według indeksu, głównie t. 2, s. 250-254 (tam pełna bibliografia).
5 Canova zapisał w swoim dzienniku: Adi 16 9bre [novembre] 1779 Roma. [...] siamo andatti allo studio del Sig[nor]
Gardelli ove lavora Zanetto. Vidimo diversi belli camini addorni d'intaglio d'un gusto eccelente, vari vast di porfido
e di marmo ripieni di bassi rilievi e foglie, vidimo anco tre copie di statue antiche ma in picolo - Antonio CANOVA,
I quaderni di viaggio 1779-1780. Primo quaderno, k. 45v-46, rkps w Biblioteca Museo Archivio w Bassano del Grap-
pa, publikowany w: Antonio CANOVA, I quaderni di viaggio (1779-1780), a cura di Elena BASSI, Venezia-Roma
1959, s. 37; Edizione nazionale delle opere di Antonio Canova, t. 1: Scritti, a cura di Hugh HONOUR, Roma 1994,
s. 61; ο wizycie tej też: Antonio MUNOZ, „11 primo soggiorno romano di Antonio Canova (pagine del diario)", L'Urbe,
17: 1954, nuova serie, nr 3 (maggio-giugno), s. 9.
6 Bernardino Campello zanotował w pamiętniku: Cardelli. Si viddero lavorare i ritratti di due Signore Polacche. S'osse-
rvarono alcuni cammini con bellissimi specchi di pietre dure, e di altri con specchi di miniature in mosaico. Di pik
alcuni vasi ben grandi di alabastro fiorito della cava di Civitavecchia - Archivio di Stato di Roma (cytowane dalej: ASR),
Sezione di Spoleto, Fondo Campello, Memoria di Bernardino Campello, primavera del 1785 (cytowane dalej: Memoria