DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Polanowska, Jolanta: "Kiosque à la turque" - nieznany projekt Jana Chrystiana Kamsetzera do Łazienek Stanisława Augusta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0338
332
Jolanta Polanowska
islamu, skąd w XVIII stuleciu przejęto go do ogrodów Zachodu, gdzie w ten sposób okre-
ślano altanę o formach inspirowanych architekturą orientu7.
Projekt przedstawia pawilon ogrodowy na planie krzyża (wpisującego się w prostokąt,
ok. 9,4><6 m), stojący na wysokim częściowo zagłębionym w skarpę podmurowaniu, ozdo-
bionym boniowaniem. Do pawilonu prowadzą od frontu lustrzane dwubiegowe schody
z prostokątnym podestem (oznaczony na rysunku Per[r]on) równym szerokością fasadzie.
Pod podestem, półkoliście zamknięta wykrojona w licu podmurówki wnęka mieści ka-
mienną ławkę. Część środkowa pawilonu - wyższa (ok. 9,7 m) i niemal kwadratowa
w planie - została nakryta czterospadowym dachem namiotowym zwieńczonym sterczy-
ną z półksiężycem, niższe aneksy boczne - dachami dwuspadowymi. W elewacji fronto-
wej, zapewne otwartej, znajdują się trzy wysokie prostokątne wejścia rozdzielone
filarami, ponad wejściami widnieją równe im szerokością trzy prostokątne okna umiesz-
czone na poziomie dachów aneksów. Gładkie elewacje boczne wyższej części środko-
wej kontrastują z elewacjami aneksów, ozdobionymi czterema pasami geometrycznego
ornamentu8 i zwieńczonymi niewielkimi frontonami z motywem wachlarzowo zbież-
nych promieni. Podobny wachlarzowy układ ma boniowanie lica podestu. Ze skromną
zgeometryzowaną dekoracją elewacji kontrastuje charakter wnętrza, które mieści nie-
omal kwadratowy salon ujęty dwoma aneksami. Przekrój podłużny ukazuje ścianę z wej-
ściem do jednego z bocznych aneksów, ujęte dwiema wąskimi ściankami zawierającymi
obramione profilowaniem prostokątne pionowe płyciny, pośrodku których zaznaczono
kinkiety. Wieńczy je ponad wejściem do aneksu prostokątna płyta ozdobiona motywem
łuku w ośli grzbiet i owalnym medalionem z elementem roślinnym, a po bokach na osi
ścian bocznych kwadratowymi płycinami wypełnionymi dekoracją w kształcie rombu.
Widoczna ściana aneksu pokryta jest pionowymi listwami; może jest to boazeria lub pio-
nowe żaluzje? Wnęki mieszczą tapicerowane przyścienne sofy (Soffa, wyróżnione beżo-
wym kolorem), a ta zaznaczona na przekroju - również stolik. Wnętrze nakrywa prosty
strop. Spoista siatka geometrycznych podziałów organizuje urozmaicone formy motywów
dekoracyjnych (m.in. drobne zgeometryzowane wzory florystyczne) w logiczną całość,
nadając jej zarazem charakter wykwintnego, bogato zdobionego orientalnego wnętrza.
Projekt cechuje typowa dla rysunku Jana Chrystiana Kamsetzera z połowy lat 80. XVIII w.,
zdecydowana kreska i subtelne lawowanie. Uwagę zwraca też dobre osadzenie budowli
w pejzażowym tle9. Jednak jego ogólnikowe ujęcie, mimo oznaczenia: destine pour le
Sommet d'une montagne dans un Jardin anglais (przeznaczony do wzniesienia na szczy-
cie wzgórza w Jardin anglais), nie pozwala na bliższą lokalizację. Utrudnia ją fakt, iż
w Łazienkach nie było wyodrębnionej części Jardin anglais, w rozumieniu typu ogrodu
krajobrazowego10, choć nazwa ta pojawiła się na kilku projektach w różnych miejscach
(por. niżej).
7 Sheila S. BLAIR, Jonathan M. BLOOM, „Kiosk", [w:] Dictionary of Art, ed. Jane TURNER, London 1996, vol. 18,
s. 70-73. 0 znaczeniu kiosku w tradycyjnej architekturze tureckiej: Nebahat AVCIOGLU, „A Palace of One's Own:
Stanislas I's Kiosks and the Idea of Self-Representation", Art Bulletin, 85, 2003 nr 4, s. 662-684; rozdz. „The Paradigm
of Turkish Palatial Architecture: The Ko§k", s. 677-679.
8 Być może miał to być rodzaj żaluzji; por. opis Kiosku Tureckiego przez Augusta Fryderyka Moszyńskiego, zob. niżej,
przyp. 65.
9 BATOWSCY, KWIATKOWSKI, op. cit., s. 120.
10 „Jardin anglais. English garden. Term used on the Continent to describe the ,natural' type of C18 garden with winding
paths, clumps of trees, etc., pioneered in England", [w:] James Stevens CURL, A Dictionary of Architecture and Land-
scape Architecture, 2nd. ed., Oxford 2006, s. 395.
Jolanta Polanowska
islamu, skąd w XVIII stuleciu przejęto go do ogrodów Zachodu, gdzie w ten sposób okre-
ślano altanę o formach inspirowanych architekturą orientu7.
Projekt przedstawia pawilon ogrodowy na planie krzyża (wpisującego się w prostokąt,
ok. 9,4><6 m), stojący na wysokim częściowo zagłębionym w skarpę podmurowaniu, ozdo-
bionym boniowaniem. Do pawilonu prowadzą od frontu lustrzane dwubiegowe schody
z prostokątnym podestem (oznaczony na rysunku Per[r]on) równym szerokością fasadzie.
Pod podestem, półkoliście zamknięta wykrojona w licu podmurówki wnęka mieści ka-
mienną ławkę. Część środkowa pawilonu - wyższa (ok. 9,7 m) i niemal kwadratowa
w planie - została nakryta czterospadowym dachem namiotowym zwieńczonym sterczy-
ną z półksiężycem, niższe aneksy boczne - dachami dwuspadowymi. W elewacji fronto-
wej, zapewne otwartej, znajdują się trzy wysokie prostokątne wejścia rozdzielone
filarami, ponad wejściami widnieją równe im szerokością trzy prostokątne okna umiesz-
czone na poziomie dachów aneksów. Gładkie elewacje boczne wyższej części środko-
wej kontrastują z elewacjami aneksów, ozdobionymi czterema pasami geometrycznego
ornamentu8 i zwieńczonymi niewielkimi frontonami z motywem wachlarzowo zbież-
nych promieni. Podobny wachlarzowy układ ma boniowanie lica podestu. Ze skromną
zgeometryzowaną dekoracją elewacji kontrastuje charakter wnętrza, które mieści nie-
omal kwadratowy salon ujęty dwoma aneksami. Przekrój podłużny ukazuje ścianę z wej-
ściem do jednego z bocznych aneksów, ujęte dwiema wąskimi ściankami zawierającymi
obramione profilowaniem prostokątne pionowe płyciny, pośrodku których zaznaczono
kinkiety. Wieńczy je ponad wejściem do aneksu prostokątna płyta ozdobiona motywem
łuku w ośli grzbiet i owalnym medalionem z elementem roślinnym, a po bokach na osi
ścian bocznych kwadratowymi płycinami wypełnionymi dekoracją w kształcie rombu.
Widoczna ściana aneksu pokryta jest pionowymi listwami; może jest to boazeria lub pio-
nowe żaluzje? Wnęki mieszczą tapicerowane przyścienne sofy (Soffa, wyróżnione beżo-
wym kolorem), a ta zaznaczona na przekroju - również stolik. Wnętrze nakrywa prosty
strop. Spoista siatka geometrycznych podziałów organizuje urozmaicone formy motywów
dekoracyjnych (m.in. drobne zgeometryzowane wzory florystyczne) w logiczną całość,
nadając jej zarazem charakter wykwintnego, bogato zdobionego orientalnego wnętrza.
Projekt cechuje typowa dla rysunku Jana Chrystiana Kamsetzera z połowy lat 80. XVIII w.,
zdecydowana kreska i subtelne lawowanie. Uwagę zwraca też dobre osadzenie budowli
w pejzażowym tle9. Jednak jego ogólnikowe ujęcie, mimo oznaczenia: destine pour le
Sommet d'une montagne dans un Jardin anglais (przeznaczony do wzniesienia na szczy-
cie wzgórza w Jardin anglais), nie pozwala na bliższą lokalizację. Utrudnia ją fakt, iż
w Łazienkach nie było wyodrębnionej części Jardin anglais, w rozumieniu typu ogrodu
krajobrazowego10, choć nazwa ta pojawiła się na kilku projektach w różnych miejscach
(por. niżej).
7 Sheila S. BLAIR, Jonathan M. BLOOM, „Kiosk", [w:] Dictionary of Art, ed. Jane TURNER, London 1996, vol. 18,
s. 70-73. 0 znaczeniu kiosku w tradycyjnej architekturze tureckiej: Nebahat AVCIOGLU, „A Palace of One's Own:
Stanislas I's Kiosks and the Idea of Self-Representation", Art Bulletin, 85, 2003 nr 4, s. 662-684; rozdz. „The Paradigm
of Turkish Palatial Architecture: The Ko§k", s. 677-679.
8 Być może miał to być rodzaj żaluzji; por. opis Kiosku Tureckiego przez Augusta Fryderyka Moszyńskiego, zob. niżej,
przyp. 65.
9 BATOWSCY, KWIATKOWSKI, op. cit., s. 120.
10 „Jardin anglais. English garden. Term used on the Continent to describe the ,natural' type of C18 garden with winding
paths, clumps of trees, etc., pioneered in England", [w:] James Stevens CURL, A Dictionary of Architecture and Land-
scape Architecture, 2nd. ed., Oxford 2006, s. 395.