Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

Recenzje

437

1225 г. figuruje Tronująca Maria z Dzieciąt-
kiem92 (uznana za „motyw Niebieskiej Oblubieni-
cy", s. 440), a na legendarnym, bliżej nieznanym
sygnecie miałby się znajdować Agnus Dei93. Przy-
puszczalnie chodzi o pierścień, który wielki mistrz
Herman von Salza (1210-1239) otrzymał od Hono-
riusza III (1216-1227) ok. 1226 r. Według Piotra
z Dusburga ,,[...] doszło do tego, iż sam Ojciec
Święty i cesarz, aby tenże brat Herman cieszył się
większym poważaniem, jemu i jego przyszłym na-
stępcom na urzędzie wielkiego mistrza zakonu domu
niemieckiego przyznali tytuł księcia, a na znak tejże
godności książęcej papież ofiarował mu pierścień,
zaś cesarz zezwolił na noszenie na jego sztandarze
insygniów monarszych cesarstwa"94. Starsi badacze
interpretowali ten sygnet - zgodnie z tradycyjną
symboliką pierścieni biskupich95, ale wbrew świa-
dectwu Piotra z Dusburga - jako dowód zaślubin
przełożonego Zakonu z Kościołem96. Autorka spe-

VOIGT, Geschichte Marienburgs, der Stadt und des

Haupthauses des deutschen Ritter-Ordens in Preussen,

Konigsberg 1824, s. 89-93; Karol GÓRSKI, „O życiu we-

wnętrznym Zakonu krzyżackiego", Przegląd Powszechny

52, 1935, t. 206, s. 63-83, tu s. 73-74; Janusz TRUPIN-

DA, „Średniowieczne dzieje i wystrój Kapitularza", [w:]

Malborski Kapitularz, jak przyp. 88, s. 29-51, tu s. 29-32.

92 Zob. np. TRUPINDA, „Znaki władzy", jak przyp. 60,
s. 140, 142.

93 Co nie wynika z publikacji przywołanych w przyp. 926
na s. 440.

94 PIOTR Z DUSBURGA, Kronika, jak przyp. 42, s. 19
[I. 5. O bracie Hermanie von Salza czwartym wielkim

mistrzu]; PETRUS DE DUSBURGK, Chronica terrae
Prussiae,jak przyp. 42, s. 21 [I. 5. De fratre Hermanno de
Salza magistro quarto]. Pierścień przepadł w bliżej nie-

określonych okolicznościach i czasach. Zob. m.in.: O[tto]

LETTAU, Die Marienburg, das Haupthaus des deutschen
Ordens, Mohrungen [1859], (PreuBische Volksbiicher 7),
s. 12; U[do] A[RNOLD], „Der Ring als Insignie. VI.2.5.

Inthronisationsring des Hochmeisters", [w:] 800 Jahre

des Deutscher Orden. Ausstellung des Germanischen
Nationalmuseum Niirnberg in Zusammenarbeit mit der
Internationalen Historischen Kommission zur Erfor-
schung des Deutschen Ordens [30.6.-30.9.1990, hg. Ger-
hard BOTT, Udo ARNOLD, Gutersloh / Munchen 1990],
s. 357-358; R[aphael] B[EUING], „Inthronisationsring",
[w:] Die Schatzkammer des Deutschen Ordens, hg. Ra-
phael BEUING, Weimar 2015 (Quellen und Studien zur
Geschichte des Deutschen Ordens, 70), s. 49-50 [2]. Pierś-
cień, użyty przez Innocentego IV (1243-1254) w inwesty-
turze wielkiego mistrza Gerharda von Malberg (1241-1244)
w 1. roku pontyfikatu, jest interpretowany jako świadectwo
dobrych relacji wielkiego mistrza z papieżem i cesarzem.
- Udo ARNOLD, „Gerhard von Malberg", [w:] Internet-
portal Rheinische Geschichte - http://www.rheinische-

cjalnie podkreśla różnice między duchowym a do-
czesnym wymiarem ceremonii obejmowania najwyż-
szej godności w Zakonie i rzekomy „motyw Baranka
na pierścieniu" odczytuje „jako znak oblubieńczych,
mistycznych zaślubin wielkiego mistrza Krzyżaków
z Barankiem - Chrystusem" (s. 440). Jednakże w każ-
dorazowej, bliżej nieznanej ceremonii intronizacji
trudno dostrzec „ideę unio mystica"97 (s. 440). Nie
wiadomo, jak wyglądał pierścień. Czy był grzebany
razem z nieboszczykiem, czy przechodził w ręce
następców, podobnie jak pieczęć wielkiego mistrza,
której typariusz wykonano dla Wernera von Orseln
(1324-1330)98 ? Jeżeli przyjmiemy, że w średnio-
wieczu posługiwano się stale papieskim sygnetem
Hermana von Salza, to jego sens symboliczny w Za-
konie - opisany przez Piotra z Dusburga i znany
Autorce (s. 353 i przyp. 675) - był przede wszyst-
kim świeckiej natury, miał unaoczniać „książęcy sta-
tus" wielkich mistrzów99.
geschichte.lvr.de/Persoenlichkeiten/gerhard-von-malbe
rg/DE-2086/lido/57c6c7f56c9b80. 13916521). Na temat
symboliki pierścienia zob. m.in.: Edward GIGILEWICZ,
„Pierścień", [w:] Encyklopedia katolicka, t. 15, Pastoral-
na psychologia - Porphyreon, Lublin 2011, szp. 518-521;
Klaus GRAF, „Ringe in Kulturgeschichte und Erzahlfor-
schung" [Das Blog Archivalia 2017] - https://archivalia.
hypotheses.org/61016 (tu obszerny wybór literatury przed-
miotu). Na temat herbu wielkich mistrzów zob. m.in.: A[le-
xander] B[ernhard] E[mst] von der OELSNITZ, Herkunft
und Wappen der Hochmeister des Deutschen Ordens
1198-1525, Konigsberg i. Pr. 1926 (Einzelschriften der
Historischen Kommission fur Ost- und WestpreuBische
Landesforschung), s. 27-40; U[do] A[RNOLD], „Hoch-
meisterbrustkreuz", [w:] 800 Jahre, jw., s. 336 [VI.2.1.].
95 Zob. np.: Guillelmi Duranti Rationale, jak przyp. 82,
s. 213-214 [III, XIV, 2] s.v. „De Anulo" <Caput XIV>;
GIGILEWICZ, „Pierścień", jw., szp. 519-520.
96 B[eda] DUDIK, Kleinodien des Deutschen Ritteror-
dens, Wien 1865, s. 33-34.
97 Zob. np.: [Michael] FIGURA, „Unio mystica", [w:]
Worterbuch der Mystik, hg. Peter DINZELBACHER,
Stuttgart [1989], s. 503-506; Jan MACHNIAK, „Zjedno-
czenie mistyczne", [w:] Encyklopedia katolicka, t. 20, Vdc
- Żywy Różaniec, Lublin 2014, szp. 1419.
98 Opatrywano nią dokumenty wystawiane od 24 VIII 1326
do 1497 r. - Zob. np.: R[einer] K[AHSNITZ], „Hoch-
meister, 4. Siegel", [w:] 800 Jahre, jak przyp. 94, s. 372
[VI.3.3.].
99 Faktycznie wielki mistrz nie uzyskał godności księcia
Rzeszy, lecz równe mu prawa. - Zob. np.: KUTZNER,
„Propaganda", jak przyp. 16, s. 239 i przyp. 22; Tomasz
JASIŃSKI, „Złota Bulla Fryderyka II dla zakonu krzy-
żackiego z roku rzekomo 1226", Roczniki Historyczne 90,
1994, s. 107-154, tu s. 141.