Dzieje pojęcia „Polski Wersal", czyli językowy obraz świata

373

mał po nim tę najwyższą nominację wojskową10. Sejm, który miał obradować na terenie
Wielkiego Księstwa Litewskiego, stanowił więc idealną okoliczność do zaprezentowania
swojej nowej pozycji, tym bardziej że magnat miał dalekosiężne plany polityczne11. Dro-
ga z Warszawy do Grodna prowadziła przez Białystok, dlatego znaczna część elit poli-
tycznych, dyplomatów przejeżdżała lub zatrzymywała się w tym pogranicznym mieście12.
Z tego okresu, a konkretnie 7 lipca 1752 r., pochodzi obszerna notka o Białymstoku odno-
towana w gazecie „Kurtz-gefaBte historische Nachrichten zum Behuf der neuern"13. Wspo-
mniano tam o tureckim poselstwie, które przyjechało do siedziby Jana Klemensa
Branickiego, aby przekazać informację o powołaniu przez sułtana Mahmuda I nowego paszy
chocimskiego i zapewnić o dalszych dobrosąsiedzkich stosunkach14. Dodatkowo hetmanowi
przekazano pismo od hospodara mołdawskiego Konstantyna Racovita, w którym urzędnika
koronnego zapewniano o utrzymaniu przyjaznych relacji z Rzecząpospolitą. Podobną wiado-
mość, jak donosiła przy tym gazeta, przesłano już wcześniej od benderskiego paszy15.
W powyższej relacji odnotowano najpierw zdziwienie a następnie zachwyt wysłannika
tureckiego nad białostockim założeniem pałacowo-ogrodowym: Da er angekommen,
schiene er gleichsam unbeweglich vor Erstaunen bei Erblickung der Fracht dieses Schlos-
ses und der Garten, so drum herum sind und welche Biallystock in den Ruhm setzen, daf
man es das Polnische Versailles [podkreślenie - К. Ł.] nennet. Auch spart der Graf von
Branicki nichts, urn dieses prdchtige Hauf noch mehr auszieren, und er vermutet, daf ihm
der Konig die Ehre seines Besuchs bei seiner hevorstehenden Reise nach diesem Reich
erzeigen werde16.
We fragmencie podkreślono, że w mieście znajduje się wyjątkowej urody zamek
i ogród zwany „Polskim Wersalem". Zaznaczono, że Jan Klemens Branicki nie licząc się
z kosztami roztoczył niezwykły przepych szykując się na przyjazd Augusta III Wettina17.

10 Emanuel ROSTWOROWSKI, „Francja, Polska i podlaski Wersal", [w:] Polska czasów saskich, red. Mieczysław
WRZOSEK, Białystok 1986, s. 49-51.

11 Władysław KONOPCZYŃSKI, „Sejm grodzieński 1752 roku", Kwartalnik Historyczny, 21:1907, s. 356-357. Znane
są polecenia Jana Klemensa Branickiego, który na przyjazd króla sprowadził nie tylko kucharza francuskiego i paradną
karetę ciągnioną przez sześć koni, ale i zamówił 219 łokci tkaniny, 10 beczek i 40 butelek wina, lustra, porcelanę,
zastawę itp.; Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Teki Glinki (dalej Teki Glinki), 321, s. 21-25 (mikrofilm w
Archiwum Państwowym w Białymstoku).

12 Stanisław August Poniatowski pisał: „W latach kiedy się sejmy odbywały w Grodnie, król ten i syn jego August III
niejednokrotnie przebywali w Białymstoku, rezydencji Branickiego, i podejmowani tam byli z całym swym dworem
z zadziwiającym przepychem i świetnością. Domy mieszkalne w Białymstoku i Choroszczy z ogrodami swymi stanowią
prawdziwe pomniki jego gustu, którymi przyozdobił Polskę"; zob. Stanisław August PONIATOWSKI, Pamiętniki,
tłum. Bronisław Zaleski, Warszawa 1903, s. 26. Zob. również relację z 1718 r.: Krzysztof ZAWISZA, Pamiętniki, wyd.
Julian BARTOSZEWICZ, Warszawa 1862, s. 171.

13 Kurtz-gefafte historische Nachrichten zum Behuf der neuern Europćiischen Begebenheiten aiif das Jahr 1752, nr 31,
[Regensburg 1752], s. 614.

14 Por. Wacław ZARZYCKI, Dyplomacja hetmanów w dawnej Polsce, Warszawa-Poznań 1976, s. 28, 36 i n.

15 Wizytę posła chana tatarskiego potwierdził w korespondencji do Jana Małachowskiego Jan Klemens Branicki. Pobyt
ten odnotowują również inne relacje polskie; zob. Teki Glinki, 321 (s. 29), 360 (s. 11); Alina SZTACHELSKA-KO-
KOCZKA, Magnackie dobra Jana Klemensa Branickiego, Białystok 2006, s. 212.

16 Spektakularne przyjęcie posłów tureckich miało miejsce również w 1755 r., kiedy to oznajmiano o nowym władcy
Porty Ottomańskiej - Osmanie III. Goście stworzyli poemat w języku tureckim wychwalający zasługi Branickiego jako
mecenasa sztuki; zob. Marcin MATUSZEWICZ, Diariusz życia mego, t. I: 1714-1757, oprac. Bohdan KRÓLIKOW-
SKI, komentarz Zofia ZIELIŃSKA, Warszawa 1986, s. 531; Jan REYCHMAN, Orient w kulturze polskiego oświece-
nia, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964, s. 12, 18-19; KOWECKA, op. cit., s. 33.

17 Kurtz-gefafte historische Nachrichten zum Behuf der neuern Europćiischen Begebenheiten aiif das Jahr 1752, nr 31,
[Regensburg 1752], s. 614.