DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Zachwatowicz, Jan: Katedra gnieźnieńska. Gotycki system konstrukcyjny
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37720#0193
Arcybiskup Jarosław Skotnicki rozpoczynając w 1342 roku prze-
budowę katedry w Gnieźnie realizuje pierwsze wówczas w Polsce
założenie katedralne francuskie. Związany z atmosferą Zachodu
przez studja zagranicą i liczne wyjazdy na dwór papieski do Awi-
njonu2), sięga Bogorya z całą świadomością po rozwiązanie architek-
toniczne, które zapewni katedrze gnieźnieńskiej pierwsze miejsce
w Polsce i niepoślednie wśród sąsiadów. W rzeczy samej bogactwo
planu katedry gnieźnieńskiej pozostało w Polsce niedoścignione.
Będąca wówczas w budowie gotycka katedra na Wawelu posiada
wprawdzie obejście ambitowe lecz o nieskomplikowanym prostokąt-
nym układzie. Ambitowe prezbiterjum kościoła klasztornego w Oli-
wie powstałe po 1350 roku, zamknięte jest trzema bokami ośmio-
boku. Ambit katedry poznańskiej powstał pod wpływem Gniezna
po 1430 roku.
Wobec braku ściślejszych danych źródłowych dotyczących budo-
wy gotyckiej katedry gnieźnieńskiej, o jej pierwotnym układzie
można mówić prawie wyłącznie na podstawie analizy technicznej
i stylistycznej samego zabytku, W ramach niniejszego artykułu
poruszam tę sprawę tylko w tym zakresie w jakim potrzebne to jest
dla zorjentowania się w systemie konstrukcyjnym katedry.
Przebudowa katedry gnieźnieńskiej
prowadzona była, podobnie zresztą jak
katedry na Wawelu, w dwóch etapach.
W pierwszym rzędzie przystąpił Bogo-
rya do przebudowy części prezbiterjal-
nej, burząc w tym celu absydę i prez-
biterjum dawnej katedry romańskiej3).
Podczas tych robót główny korpus ro-
mańskiej bazyliki byt prawdopodobnie
nadal użytkowany, wystarczało bowiem
w tym celu oddzielić przekształcane
prezbiterjum prowizoryczną ścianą. Ist-
nienie takiego rozdziału stało się być
może przyczyną odchylenia osi naw
i prezbiterjum4).
Gotyckie prezbiterjum, powstałe
w pierwszym etapie przebudowy kate-
dry, składa się z prezbiterjum właści-
wego, obejścia-ambitu i t. zw. wieńca
kaplic z zakrystją, skarbcem i sionką 5).
Schematycznie układ planowy przed-
stawiony został na ryc. 1 (części pełne-
czarne). Obejście-ambit zamyka 7 bo-
Ryc. 1. Gniezno. Katedra. Plan
rekonstruowany. 1:1000.
182
budowę katedry w Gnieźnie realizuje pierwsze wówczas w Polsce
założenie katedralne francuskie. Związany z atmosferą Zachodu
przez studja zagranicą i liczne wyjazdy na dwór papieski do Awi-
njonu2), sięga Bogorya z całą świadomością po rozwiązanie architek-
toniczne, które zapewni katedrze gnieźnieńskiej pierwsze miejsce
w Polsce i niepoślednie wśród sąsiadów. W rzeczy samej bogactwo
planu katedry gnieźnieńskiej pozostało w Polsce niedoścignione.
Będąca wówczas w budowie gotycka katedra na Wawelu posiada
wprawdzie obejście ambitowe lecz o nieskomplikowanym prostokąt-
nym układzie. Ambitowe prezbiterjum kościoła klasztornego w Oli-
wie powstałe po 1350 roku, zamknięte jest trzema bokami ośmio-
boku. Ambit katedry poznańskiej powstał pod wpływem Gniezna
po 1430 roku.
Wobec braku ściślejszych danych źródłowych dotyczących budo-
wy gotyckiej katedry gnieźnieńskiej, o jej pierwotnym układzie
można mówić prawie wyłącznie na podstawie analizy technicznej
i stylistycznej samego zabytku, W ramach niniejszego artykułu
poruszam tę sprawę tylko w tym zakresie w jakim potrzebne to jest
dla zorjentowania się w systemie konstrukcyjnym katedry.
Przebudowa katedry gnieźnieńskiej
prowadzona była, podobnie zresztą jak
katedry na Wawelu, w dwóch etapach.
W pierwszym rzędzie przystąpił Bogo-
rya do przebudowy części prezbiterjal-
nej, burząc w tym celu absydę i prez-
biterjum dawnej katedry romańskiej3).
Podczas tych robót główny korpus ro-
mańskiej bazyliki byt prawdopodobnie
nadal użytkowany, wystarczało bowiem
w tym celu oddzielić przekształcane
prezbiterjum prowizoryczną ścianą. Ist-
nienie takiego rozdziału stało się być
może przyczyną odchylenia osi naw
i prezbiterjum4).
Gotyckie prezbiterjum, powstałe
w pierwszym etapie przebudowy kate-
dry, składa się z prezbiterjum właści-
wego, obejścia-ambitu i t. zw. wieńca
kaplic z zakrystją, skarbcem i sionką 5).
Schematycznie układ planowy przed-
stawiony został na ryc. 1 (części pełne-
czarne). Obejście-ambit zamyka 7 bo-
Ryc. 1. Gniezno. Katedra. Plan
rekonstruowany. 1:1000.
182