DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Sawicka, Stanisława: Inkunabuły graficzne odnalezione w zbiorach Bibljoteki Kapitulnej w Gnieźnie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37720#0265
Ze względu na treść metalorytów XV - wiecznych, zależność
ich od współczesnego sztychu (głównie Mistrza E. S.) pozwala w ten
sposób oznaczyć względnie ściśle okres ich powstania; możemy za-
tem produkcję tę określić na lata ca. 1450— 14804).
Technika metalorytu polega, jak wiadomo, na potraktowaniu
płyty metalowej w sposób zbliżony do techniki drzeworytniczej.
Mianowicie kontury postaci, zarysy fałdów szat, cienie i często
partje tła pozostają wypukłe, plamy jasne i półtony uzyskuje się
przez spreparowanie powierzchni płyty za pomocą zdrapania i po-
głębiania, względnie wytłaczania punktów puncą złotniczą. Odbitkę
otrzymuje się przez odciśnięcie powierzchni płyty, umocowanej na
klocku drewnianym.
Miejsce powstania pierwszych rycinek techniką tą wykonanych
nie jest ustalone. Wiadomo tylko, że rozpowszechnione były bardzo
w Niemczech w tym okresie i że uprawiano je zarówno we Francji,
jak i w Niderlandach. Przypadkowość zachowanego materjału nie
pozwala na wyciągnięcie bardziej sprecyzowanych wniosków. Częste
powtarzanie jednak wzorów zaczerpniętych z dziel mistrzów grafiki
niemieckiej — tam każe szukać głównego ośrodka tej gałęzi pro-
dukcji graficznej.
Rycinki, wyjęte z druków w. XV, być może wklejone tam zo-
stały w okresie największego ich rozpowszechnienia. Ukryte pod
okładką voluminów w ten sposób ocalały od nieuchronnej zagłady.
Z pięciu omawianych inkunabułów graficznych najmniej ma
charakteru rycinki śrutowej, a zarazem bardzo charakterystyczną
dla techniki metalorytu jest rycinka z wyobrażeniem św. Łuka-
sza, (ryc. 1, wym. 70X51 mm. Schreiber 2690), wyjęta z inkuna-
bułu: Biblia latina. Antecedit Aristeas: Ad Philocratem de LXX in-
terpretibus, in lat. trąd. Matthiae Palmerii. Ed. Joannes Andreae
episc. Aleriensis. Nurnberg. Joan. Sensenschmidt et Andr. Frisner,
1475. (Gesamtkatalog. 4219). Jest to metaloryt, wykonany nożem
i rylcem, przy minimalnem użyciu puncy złotniczej. Kreski cięte
są ostrem, cienkiem narzędziem na różne sposoby. Charakterysty-
cznem jest opracowanie staranne tej rycinki; wystarczy porównać
np. różne techniki traktowania szaty — siateczkę zagłębianych
w płycie kresek i kreskowanie proste na odwiniętej draperji; po-
dobnem kreskowaniem wydobyty symbol ewangelisty — wół. Od-
mienna, swobodniejsza jest siateczka tła, wykonana innem narzę-
dziem; śmiało i ładnie wgłębione w płycie trawy i kwiaty — nade-
wszystko jednak zadziwiająco staranne i umiejętne opracowanie
twarzy ewangelisty z siecią zmarszczek, przecinających czoło i ob-
ramiających usta. Drobne dotknięcia rylca modelują włosy, punca
254
ich od współczesnego sztychu (głównie Mistrza E. S.) pozwala w ten
sposób oznaczyć względnie ściśle okres ich powstania; możemy za-
tem produkcję tę określić na lata ca. 1450— 14804).
Technika metalorytu polega, jak wiadomo, na potraktowaniu
płyty metalowej w sposób zbliżony do techniki drzeworytniczej.
Mianowicie kontury postaci, zarysy fałdów szat, cienie i często
partje tła pozostają wypukłe, plamy jasne i półtony uzyskuje się
przez spreparowanie powierzchni płyty za pomocą zdrapania i po-
głębiania, względnie wytłaczania punktów puncą złotniczą. Odbitkę
otrzymuje się przez odciśnięcie powierzchni płyty, umocowanej na
klocku drewnianym.
Miejsce powstania pierwszych rycinek techniką tą wykonanych
nie jest ustalone. Wiadomo tylko, że rozpowszechnione były bardzo
w Niemczech w tym okresie i że uprawiano je zarówno we Francji,
jak i w Niderlandach. Przypadkowość zachowanego materjału nie
pozwala na wyciągnięcie bardziej sprecyzowanych wniosków. Częste
powtarzanie jednak wzorów zaczerpniętych z dziel mistrzów grafiki
niemieckiej — tam każe szukać głównego ośrodka tej gałęzi pro-
dukcji graficznej.
Rycinki, wyjęte z druków w. XV, być może wklejone tam zo-
stały w okresie największego ich rozpowszechnienia. Ukryte pod
okładką voluminów w ten sposób ocalały od nieuchronnej zagłady.
Z pięciu omawianych inkunabułów graficznych najmniej ma
charakteru rycinki śrutowej, a zarazem bardzo charakterystyczną
dla techniki metalorytu jest rycinka z wyobrażeniem św. Łuka-
sza, (ryc. 1, wym. 70X51 mm. Schreiber 2690), wyjęta z inkuna-
bułu: Biblia latina. Antecedit Aristeas: Ad Philocratem de LXX in-
terpretibus, in lat. trąd. Matthiae Palmerii. Ed. Joannes Andreae
episc. Aleriensis. Nurnberg. Joan. Sensenschmidt et Andr. Frisner,
1475. (Gesamtkatalog. 4219). Jest to metaloryt, wykonany nożem
i rylcem, przy minimalnem użyciu puncy złotniczej. Kreski cięte
są ostrem, cienkiem narzędziem na różne sposoby. Charakterysty-
cznem jest opracowanie staranne tej rycinki; wystarczy porównać
np. różne techniki traktowania szaty — siateczkę zagłębianych
w płycie kresek i kreskowanie proste na odwiniętej draperji; po-
dobnem kreskowaniem wydobyty symbol ewangelisty — wół. Od-
mienna, swobodniejsza jest siateczka tła, wykonana innem narzę-
dziem; śmiało i ładnie wgłębione w płycie trawy i kwiaty — nade-
wszystko jednak zadziwiająco staranne i umiejętne opracowanie
twarzy ewangelisty z siecią zmarszczek, przecinających czoło i ob-
ramiających usta. Drobne dotknięcia rylca modelują włosy, punca
254