Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

58

K. Piwocki

(8)

menty dekoracyjno-konstrukcyjne i czysto dekoracyjne: kolumny z rzeź-
bionymi głowicami, gzymsowania, płaskorzeźby, obramowania okien, por-
tale, balkony etc. A już wnętrza posiadają takich elementów bardzo wiele,
od powimentów aż po stiuki i malowidła plafonów. Tu nie wystarcza pro-
jekt czy zdjęcie — kopia coraz wyraźniej będzie odbiegać od oryginału,
a zastąpienie brakującego w przekazie rysunkowym czy graficznym ele-
mentu będzie nastręczać coraz więcej trudności i wątpliwości. Wszystkie
te ,,dodatki" bryły architektonicznej i ukształtowania przestrzeni wnętrz
musiały kiedyś wyjść z pod ręki artysty czy rzemieślnika-artysty i nosiły
przed zniszczeniem wyraźne piętno ich osobowości i ich epoki. Sądzę, że
bezpieczniej i słuszniej byłoby wnętrza takie traktować jako zagadnienia
nowe i zamiast kopii — wypełniać je nowo projektowaną dekoracją. Oczy-
wiście fragmenty częściowo zniszczone możnaby uzupełniać. Jest to ważne
szczególnie tam, gdzie po odbudowie zmieni się przeznaczenie użytkowe
budowli, gdy np. odtworzony pałac przeznacza się na biura czy bibliotekę,
a świątynie na salę zebrań. To też doświadczenie uczy nas, że właśnie
wnętrza odtworzonych zabytków budzą najwięcej krytyk i wątpliwości.
Najbardziej rzucającymi się w oczy przykładami u nas sią Malbork i Wa-
wel. I tu i tam bryłę zewnętrzną zamków można aprobować — poza tymi
lub owymi szczegółami. Ale wnętrza ani malborskie, ani wawelskie nie
dają widzowi tych przeżyć czy to artystycznych, czy pozaestetycznych, ja-
kie bryła zewnętrzna zdaje się zapowiadać: ani na Wawelu, ani w Mal-
borku zwiedzający nie odczuwa powagi wieków — mimo, że takie było,
szczególnie w Malborku, zamierzenie konserwatorów - odtwórców dawnęj
świetności budowli. Na Wawelu sprawa jest bardziej skomplikowana, bo
zastosowano tam na przemian próby odtwórczo-naśladowcze, mające przy-
wrócić dawny lub podobny w zamiarze do dawnego wygląd wnętrz —
z pewnymi usiłowaniami wprowadzenia nowych, współczesnych elemen-
tów. A dla uzyskania jednolitego, „świeżego" obrazu całości wymieniono
bodaj wszystkie zachowane stare elementy architektoniczne i dekoracyjne
na nowe kopie. W całym tym konglomeracie najmniej rażą mnie właśnie
elementy współczesne i wolę — tak krytykowane — nowe plafony wawel-
skie, a nawet nowe marmurowe schody — od całego bogactwa licznych
gotyckich i renesansowych portali, mających dać nam złudzenie atmo-
sfery oryginału.
Rozpatrzmy raz jeszcze zagadnienie odbudowy budynku zabytkowego
w zależności od wspomnianych poprzednio aspektów: socjalnego, arty-
stycznego i emocjonalnego. Zgodziliśmy się już uprzednio, że ze względów
emocjonalnych, a często i artystycznych (urbanistycznych) budowla za-
bytkowa powinna być odtworzona. Zastanówmy się czy dotyczy to
d wszystkich szczegółów architektonicznych, dekoracyjnych, a przede
wszystkim wnętrz. Względy urbanistyczne nie odgrywają tu żadnej roli —
urbanistom chodzi właśnie o bryłę. Względy artystyczne przemawiają ra-
czej za próbą wprowadzenia nowych wartości, niż dawania zdecydowa-
nych kopii. Rozumiem oczywiście, że wnętrze jest podyktowane w dużej
mierze przez bryłę i jej ukształtowanie, że jest jej funkcją w swych pro-
porcjach, typie, skali czy charakterze. Sądzę jednak, że .nie dyktuje to
wcale konieczności kopiowania czy naśladowania wszystkich elementów,
jakie zawierał dawny zabytek.
Pogląd ten łączę z koniecznością przystosowania odbudowanego obiektu
do potrzeb codziennych, do jego przyszłego życia społecznego. Odtworzony
kościół może być skopiowany ze wszystkimi szczegółami — choć doprawdy