DOI issue:
Nr. 1/2
DOI article:Recenzje i sprawozdania
DOI article:Herbst, Stanisław: [Rezension von: Hellmuth Bethe, Die Kunst am Hofe der pommerhchen Herzöge]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0097
86
S. Herbst
(21)
Hellmuth BETHE, Die Kunst am Hofe der pommerhchen Herzóge,
Berlin 1937 s. 132, tabl. 1.
Rozproszony i zapomniany dorobek kulturalny dynastii zachodnio-po-
morskiej doczekał się naukowego odtworzenia w Niemczech, w latach mało
temu sprzyjających. ,,Jak bardzo słowiańsko, ale poważnie i mądrze“
przedstawiają się jednak autorowi ci spokojni, niedość przedsiębiorczy
książęta, będący od początku czasów nowożytnych przedmiotem, a nie pod-
miotem historii. Pasją ich było budowanie nie państwa a pałaców, portre-
towanie się i zbieractwo.
Na ziemi rolniczej, pozbawionej większych miast, zamieszkałej przez lud
ociężały, szlachtę pozbawioną zainteresowań kulturalnych mecenat polegał
wyłącznie niemal na imporcie artystów lub gotowych dzieł. Poczet mece-
nasów zaczyna typowa postać późnego średniowiecza, zjednoczyciel Po-
morza Zachodniego Bogusław X Wielki (Pulcherrima esset bestia, si loqui
posset — powiedział o nim papież Aleksander VI). Wstrząs kulturalny dla
kraju przyniósł 1491 r. kiedy książę poślubił czternastoletnią Annę siostrę
ś. Kazimierza i czterech królów. Małżeństwo to należące do serii podbojów
matrymonialnych przedsięwziętych na zachodzie przez starego Kazimierza
Jagiellończyka, wniosło do skromnego Szczecina niesłychany tu przepych
wyprawy (szacowanej na 100.000) w znacznej mierze w dziełach sztuki
zdobniczej, kwitnącego wówczas Krakowa. Bogusław zasłynął podróżą do
Ziemi Świętej 1496, wsławił się walką z piratami, w drodze powrotnej
portretowany na polecenie doży weneckiego, wyróżniony przez papieża ka-
peluszem i poświęconym mieczem (roboty Angelino di Domenico de Sutri)
uczestniczył w turniejach na dworze cesarskim w Insbruku i tańczył z ce-
sarzową. Po powrocie do Szczecina kazał swe przygody tureckie wymalo-
wać, a obraz zawiesić wr kościele ś. Ottona. Ten jedyny książę pomorski,
który wyjrzał poza Alpy, w roku przedwczesnej śmierci Anny (1503) za-
czął budowę nowego gmachu na szczecińskim zamku (wielkie sale przy-
kryte stropem wspartym na pięciu słupach). Jego ideały religijne'i arty-
styczne ilustruje obraz do którego się modlił — ,,Madonna w oknie“ z krę-
gu Q.uentina Massysa, jego zainteresowania naukowe — zamówiona prze-
zeń historia kraju — Pomerania, Panowanie Bogusława X upłynęło w nie-
ustannych stosunkach z polskimi szwagrami* w związku z ich antyhabsbur-
skimi i antybrandenburskimi zabiegami (1504, 1513, 1517).
Wprowadzenie reformacji na Pomorze Zachodnie (1534) rozluźnia sto-
sunki kraju z Polską, a zacieśnia — z Niemcami. Zarazem sekularyzacja
dóbr kościelnych daje podstawę materialną zbytku licznych znów dworów
książęcych. Jedynym przejawem związków artystycznych z Polską jest
pobyt w r. 1545 na dworze wołogoskim i szczecińskim Antoniego Wieda,
malarza przybyłego z Gdańska, który następnie udał się na dwór wileński
młodszego króla — Zygmunta Augusta. Ogłoszony w r. 1942 w leksykonie
Thieme-Beckeira (t. XXXV) życiorys Wieda w oparciu o materiały Z. Ba-
towskiego prostuje niektóre przypuszczenia B. ale też częściowo daje się
nimi uzupełnić. Opublikowany przez B. portret Bar.nima XI otwiera możli-
wości poszukiwania polskich prac Wieda wśród anonimowych dotąd por-
tretów ostatnich Jagiellonów. Oto najważniejsze daty życia malarza: uro-
dzony 1508 w Nadrenii, 1534 wstępuje do cechirbkrakowskiego, w Wilnie
namalował dla króla: polowanie na żubry 1545, turniej 1546, zaś 1557
portrety dwu księżniczek polskich (Anny i Katarzyny?) dla Albrechta
pruskiego, um. 1558 w Gdańsku.
S. Herbst
(21)
Hellmuth BETHE, Die Kunst am Hofe der pommerhchen Herzóge,
Berlin 1937 s. 132, tabl. 1.
Rozproszony i zapomniany dorobek kulturalny dynastii zachodnio-po-
morskiej doczekał się naukowego odtworzenia w Niemczech, w latach mało
temu sprzyjających. ,,Jak bardzo słowiańsko, ale poważnie i mądrze“
przedstawiają się jednak autorowi ci spokojni, niedość przedsiębiorczy
książęta, będący od początku czasów nowożytnych przedmiotem, a nie pod-
miotem historii. Pasją ich było budowanie nie państwa a pałaców, portre-
towanie się i zbieractwo.
Na ziemi rolniczej, pozbawionej większych miast, zamieszkałej przez lud
ociężały, szlachtę pozbawioną zainteresowań kulturalnych mecenat polegał
wyłącznie niemal na imporcie artystów lub gotowych dzieł. Poczet mece-
nasów zaczyna typowa postać późnego średniowiecza, zjednoczyciel Po-
morza Zachodniego Bogusław X Wielki (Pulcherrima esset bestia, si loqui
posset — powiedział o nim papież Aleksander VI). Wstrząs kulturalny dla
kraju przyniósł 1491 r. kiedy książę poślubił czternastoletnią Annę siostrę
ś. Kazimierza i czterech królów. Małżeństwo to należące do serii podbojów
matrymonialnych przedsięwziętych na zachodzie przez starego Kazimierza
Jagiellończyka, wniosło do skromnego Szczecina niesłychany tu przepych
wyprawy (szacowanej na 100.000) w znacznej mierze w dziełach sztuki
zdobniczej, kwitnącego wówczas Krakowa. Bogusław zasłynął podróżą do
Ziemi Świętej 1496, wsławił się walką z piratami, w drodze powrotnej
portretowany na polecenie doży weneckiego, wyróżniony przez papieża ka-
peluszem i poświęconym mieczem (roboty Angelino di Domenico de Sutri)
uczestniczył w turniejach na dworze cesarskim w Insbruku i tańczył z ce-
sarzową. Po powrocie do Szczecina kazał swe przygody tureckie wymalo-
wać, a obraz zawiesić wr kościele ś. Ottona. Ten jedyny książę pomorski,
który wyjrzał poza Alpy, w roku przedwczesnej śmierci Anny (1503) za-
czął budowę nowego gmachu na szczecińskim zamku (wielkie sale przy-
kryte stropem wspartym na pięciu słupach). Jego ideały religijne'i arty-
styczne ilustruje obraz do którego się modlił — ,,Madonna w oknie“ z krę-
gu Q.uentina Massysa, jego zainteresowania naukowe — zamówiona prze-
zeń historia kraju — Pomerania, Panowanie Bogusława X upłynęło w nie-
ustannych stosunkach z polskimi szwagrami* w związku z ich antyhabsbur-
skimi i antybrandenburskimi zabiegami (1504, 1513, 1517).
Wprowadzenie reformacji na Pomorze Zachodnie (1534) rozluźnia sto-
sunki kraju z Polską, a zacieśnia — z Niemcami. Zarazem sekularyzacja
dóbr kościelnych daje podstawę materialną zbytku licznych znów dworów
książęcych. Jedynym przejawem związków artystycznych z Polską jest
pobyt w r. 1545 na dworze wołogoskim i szczecińskim Antoniego Wieda,
malarza przybyłego z Gdańska, który następnie udał się na dwór wileński
młodszego króla — Zygmunta Augusta. Ogłoszony w r. 1942 w leksykonie
Thieme-Beckeira (t. XXXV) życiorys Wieda w oparciu o materiały Z. Ba-
towskiego prostuje niektóre przypuszczenia B. ale też częściowo daje się
nimi uzupełnić. Opublikowany przez B. portret Bar.nima XI otwiera możli-
wości poszukiwania polskich prac Wieda wśród anonimowych dotąd por-
tretów ostatnich Jagiellonów. Oto najważniejsze daty życia malarza: uro-
dzony 1508 w Nadrenii, 1534 wstępuje do cechirbkrakowskiego, w Wilnie
namalował dla króla: polowanie na żubry 1545, turniej 1546, zaś 1557
portrety dwu księżniczek polskich (Anny i Katarzyny?) dla Albrechta
pruskiego, um. 1558 w Gdańsku.