DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.8409#0205
( LXIII )
dissertatici mathematica
DE OBELISCO GNOMONE AUGUSTI CJESARIS
Ad Plinii Hist. Nat. Lib.xxxvi. Cap. x. quam annuente Deo, sub praesidio
D. Joh. GuilielmiBajeri 9 Phil. Natur. & Mathem. Prof. Pubi. Patroni &
Prseceptoris sui quovis reverenti^ cultu prosequendi, in Alma Norico-
rum Universitate placidoe eruditorum disquisitioni sistet GeorgiusChri-
slophorus Muller Norimb. ad d. 16. O&obr. mdccvi. H. L. QjC.
Literis Henrici Meyeri Universit. Typographi.
L T Dada post Homerum fcribere velie fortassìs vi-
I debitur, qui de veterum iEgyptiorum Obeli-
scis post Athanasium Kircherum commentari ani-
mum induxerit. Hunc enim virum naturalis ingenii
limites penè supergresium, sapientiam omnium an-
tiquorum exquisivisse, narrationes virorum non dun-
taxat nominatorum , sed & nostris regionibus inno-
minatorum conlèrvassè , inque versutias proverbio-
rum & parabokrum singulari ingenio , longo labore
&studio, variorum prsterea idiomatum adjumen-
to se intulistè, pridem judicavit Joh. Bapt. Rinal-
duccius in censura Obelisci Pamphilii a Kirchero de-
scripti Roma; itfyo. Et res ipsà Joquitur, eum in hoc
pariter ac in Oedipi ^gyptiaci vafto opere nihil re-
liquiiìè intacìum, quod ad ista humana: artis por-
tenta & miracula penitius intelligenda pertineret.
Quemadmodum vero secundùm Horatium
: . . . quandoque bonus dormitat Homerus :
Verum opere in longo sas ejì obrepere somnum ;
ita Kirchero & immortalijus ejus mentis nulli cedet
prxjudicio , si qua: forte in illa rerum inexhausta
multitudine vigilantiam ipfìus subterfugerunt, ca-
que nos vel pleniora , vel emendatiora prodere
conemur.
II. Diligenter & ingeniosè tracìavit ille narra-
tionem Plinii de Obelisco, quem Cssar Augustus ex
iEgypto adveclum Roma; in Campo Martio fiatue-
rat, gnomonisaut umbilici Solis usum pra:stiturum,
Histor. Natur. Lib. xxxvi. cap. x. & sequitur eum
sirmo alìènsu Celeb. Harduinus suis in Plinium notis:
veruntamen uterque visus est nobis reliquum fecilTe
spicilegium haud contemnendum, ad quod eo prom-
ptiores accedimus, quo patentior Mathematum stu-
dia exercendi, & involutum optimi Scriptoris locum
explanandi campus una nobis ostenditur. Verba au-
tem Plinii ex Harduini editione sic habent : ,, Ei
„ ( obelisco ) qui est in Campo ( Martio ) Divus
„ Augustus addidit mirabilem usum , ad deprehen-
„ dendas Solis umbras, dierumque ac noclium ita
„ magnitudines , strato lapide ad magnitudinem
„ obelisci, cui par fieret umbra, bruma: confetta;
„ die , sexta hora, paulatimque per regulas ( qua;
sunt ex sre inclufe ) singulis diebus decresceret,
,j ac rursus augesceret : digna cognitu res & ingenio
„ foecundo Mathematici. Apici auratam pilam ad-
„ didit, cujus umbra vertice colligeretur in se ipsa,
(1) Vtd. Obel. Tampb. Cbronologiam Lib.L Cap.si I.
vili- ix. Oedip. Tom.Ill. Synt.-x.il. Cap.J.
(2) Lib. cit. Cap. ix.
„ alias enormiter jaculante apice , ratione ( ut fe-
„ runt) a capite hominis intellecìa. Hxc oblèrva-
„ tio triginta jam fere annis non congruit, vel Solis
„ ipsius dissono cursu , & cceli aliqua ratione muta-
„ to , sive universa tellure aliquid a centro suo dimo-
„ ta, ut deprehendi & in aliis Jocis accipio : sive Ur-
„ bis tremoribus , ibi tantum gnomone intorto, si-
„ ve inundationibus Tiberis sedimento molis facìo :
„ quanquam ad altitudinem impositi oneris in ter-
„ pam quoque dicautur acìa fondamenta .
III. Supersedebimus nunc a prolixa recensione va-
riarum lerìionum, ab hac nostra alicubi discrepan-
tium ,quas ex fide melioris nota; codicum rejecit, aut
correxit Harduinus : neque cum Kirchero disputabi-
mus , Sothisnè an alius Rex iEgyptiorum Campo-
Martium Obelifcum Heliopoli primus erexerit Quo
tempore & artificio Romam ab Augurio fuerit trans-
latus, ibique denuo subrecìus i Siine hodienum inte-
ger , sed terra obrutus ac sepultus inter fundamenta
cedificiorum quorundam Romanorum ! Potioris
atque certioris usus fore videtur, si de forma & di-
mensione Obelifcorum generalia qusdam commen-
tationi Pliniana; prsmittamus, qua; nos eo faciSius
ad pernoscendum id , quod rei caput est , quali manu
ducent.
IV. Plinius noster 1 Obeliscos a figura sua sive
forma mathematica nominat trabes : eumque secutus
Henricus Salmuth » talem nobis exhibet descriptio-
nem : „ Obelisci sunt trabes lapidea;, Pyramidibus
„ minores , deorsum versum specie quadrata, in an-
„ gustum verticem defìnentes , & paulatim gracile-
„ scentes . Paullo tamen pleniorem Ammianus Mar-
cellinus : „ Est Obeliscus aspernmus lapis , in figu-
„ ram meta: cujusdam senfìm ad proceritatem con-
„ surgens excelsam ; utque radium imitctur, graci-
„ lescens , paullisper specie quadrata in verticem
„ produdus angustum . Erant autem meta;, quibus
Obeliscos assimilat Ammianus , columua; teretes co-
nisormes , adeoque in cuspidem coeuntes, eo fini
per Circos , ac Hippodromos Romanorum dilposi-
t£e, ut equorum , quadrigarumque in ludis circensibus
curricula determinarent : linde Plinius4 umbra; tel-
luris conica: figuram fìmilem scribit meta; ac turbini
inverso . Neque tamen exin rede cum G. H. Rivios
obeliscos dixcris conos acuminatos 5 conorum enim
basis est circularis, teres superficies ; obeliscorum fi-
gura
(3) In notis ad Tanciroli res mcmorab. deperditasp.iSo.
(4) Lib.ll. Cap. x.
(7) In Comment. ad Vitravii Lib. III. Cap. ILp. m. 217.
dissertatici mathematica
DE OBELISCO GNOMONE AUGUSTI CJESARIS
Ad Plinii Hist. Nat. Lib.xxxvi. Cap. x. quam annuente Deo, sub praesidio
D. Joh. GuilielmiBajeri 9 Phil. Natur. & Mathem. Prof. Pubi. Patroni &
Prseceptoris sui quovis reverenti^ cultu prosequendi, in Alma Norico-
rum Universitate placidoe eruditorum disquisitioni sistet GeorgiusChri-
slophorus Muller Norimb. ad d. 16. O&obr. mdccvi. H. L. QjC.
Literis Henrici Meyeri Universit. Typographi.
L T Dada post Homerum fcribere velie fortassìs vi-
I debitur, qui de veterum iEgyptiorum Obeli-
scis post Athanasium Kircherum commentari ani-
mum induxerit. Hunc enim virum naturalis ingenii
limites penè supergresium, sapientiam omnium an-
tiquorum exquisivisse, narrationes virorum non dun-
taxat nominatorum , sed & nostris regionibus inno-
minatorum conlèrvassè , inque versutias proverbio-
rum & parabokrum singulari ingenio , longo labore
&studio, variorum prsterea idiomatum adjumen-
to se intulistè, pridem judicavit Joh. Bapt. Rinal-
duccius in censura Obelisci Pamphilii a Kirchero de-
scripti Roma; itfyo. Et res ipsà Joquitur, eum in hoc
pariter ac in Oedipi ^gyptiaci vafto opere nihil re-
liquiiìè intacìum, quod ad ista humana: artis por-
tenta & miracula penitius intelligenda pertineret.
Quemadmodum vero secundùm Horatium
: . . . quandoque bonus dormitat Homerus :
Verum opere in longo sas ejì obrepere somnum ;
ita Kirchero & immortalijus ejus mentis nulli cedet
prxjudicio , si qua: forte in illa rerum inexhausta
multitudine vigilantiam ipfìus subterfugerunt, ca-
que nos vel pleniora , vel emendatiora prodere
conemur.
II. Diligenter & ingeniosè tracìavit ille narra-
tionem Plinii de Obelisco, quem Cssar Augustus ex
iEgypto adveclum Roma; in Campo Martio fiatue-
rat, gnomonisaut umbilici Solis usum pra:stiturum,
Histor. Natur. Lib. xxxvi. cap. x. & sequitur eum
sirmo alìènsu Celeb. Harduinus suis in Plinium notis:
veruntamen uterque visus est nobis reliquum fecilTe
spicilegium haud contemnendum, ad quod eo prom-
ptiores accedimus, quo patentior Mathematum stu-
dia exercendi, & involutum optimi Scriptoris locum
explanandi campus una nobis ostenditur. Verba au-
tem Plinii ex Harduini editione sic habent : ,, Ei
„ ( obelisco ) qui est in Campo ( Martio ) Divus
„ Augustus addidit mirabilem usum , ad deprehen-
„ dendas Solis umbras, dierumque ac noclium ita
„ magnitudines , strato lapide ad magnitudinem
„ obelisci, cui par fieret umbra, bruma: confetta;
„ die , sexta hora, paulatimque per regulas ( qua;
sunt ex sre inclufe ) singulis diebus decresceret,
,j ac rursus augesceret : digna cognitu res & ingenio
„ foecundo Mathematici. Apici auratam pilam ad-
„ didit, cujus umbra vertice colligeretur in se ipsa,
(1) Vtd. Obel. Tampb. Cbronologiam Lib.L Cap.si I.
vili- ix. Oedip. Tom.Ill. Synt.-x.il. Cap.J.
(2) Lib. cit. Cap. ix.
„ alias enormiter jaculante apice , ratione ( ut fe-
„ runt) a capite hominis intellecìa. Hxc oblèrva-
„ tio triginta jam fere annis non congruit, vel Solis
„ ipsius dissono cursu , & cceli aliqua ratione muta-
„ to , sive universa tellure aliquid a centro suo dimo-
„ ta, ut deprehendi & in aliis Jocis accipio : sive Ur-
„ bis tremoribus , ibi tantum gnomone intorto, si-
„ ve inundationibus Tiberis sedimento molis facìo :
„ quanquam ad altitudinem impositi oneris in ter-
„ pam quoque dicautur acìa fondamenta .
III. Supersedebimus nunc a prolixa recensione va-
riarum lerìionum, ab hac nostra alicubi discrepan-
tium ,quas ex fide melioris nota; codicum rejecit, aut
correxit Harduinus : neque cum Kirchero disputabi-
mus , Sothisnè an alius Rex iEgyptiorum Campo-
Martium Obelifcum Heliopoli primus erexerit Quo
tempore & artificio Romam ab Augurio fuerit trans-
latus, ibique denuo subrecìus i Siine hodienum inte-
ger , sed terra obrutus ac sepultus inter fundamenta
cedificiorum quorundam Romanorum ! Potioris
atque certioris usus fore videtur, si de forma & di-
mensione Obelifcorum generalia qusdam commen-
tationi Pliniana; prsmittamus, qua; nos eo faciSius
ad pernoscendum id , quod rei caput est , quali manu
ducent.
IV. Plinius noster 1 Obeliscos a figura sua sive
forma mathematica nominat trabes : eumque secutus
Henricus Salmuth » talem nobis exhibet descriptio-
nem : „ Obelisci sunt trabes lapidea;, Pyramidibus
„ minores , deorsum versum specie quadrata, in an-
„ gustum verticem defìnentes , & paulatim gracile-
„ scentes . Paullo tamen pleniorem Ammianus Mar-
cellinus : „ Est Obeliscus aspernmus lapis , in figu-
„ ram meta: cujusdam senfìm ad proceritatem con-
„ surgens excelsam ; utque radium imitctur, graci-
„ lescens , paullisper specie quadrata in verticem
„ produdus angustum . Erant autem meta;, quibus
Obeliscos assimilat Ammianus , columua; teretes co-
nisormes , adeoque in cuspidem coeuntes, eo fini
per Circos , ac Hippodromos Romanorum dilposi-
t£e, ut equorum , quadrigarumque in ludis circensibus
curricula determinarent : linde Plinius4 umbra; tel-
luris conica: figuram fìmilem scribit meta; ac turbini
inverso . Neque tamen exin rede cum G. H. Rivios
obeliscos dixcris conos acuminatos 5 conorum enim
basis est circularis, teres superficies ; obeliscorum fi-
gura
(3) In notis ad Tanciroli res mcmorab. deperditasp.iSo.
(4) Lib.ll. Cap. x.
(7) In Comment. ad Vitravii Lib. III. Cap. ILp. m. 217.