DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Kruszelnicki, Zygmunt: Ze studiów nad ikonografią Chrystusa Frasobliwego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0355
ZE STUDIÓW NAD IKONOGRAFIĄ CHRYSTUSA FRASOBLIWEGO
niklem tak doniosłego wyobrażenia dewocyjmego, ja-
kim był Chrystus Boleściwy, uosabiający całokształt
fizycznych cierpień Zbawiciela. O ile w przedstawie-
niu Boleściwego tak silny nacisk położono na ukaza-
nie ran na dłoniach, stopach i boku — Chrystus
Frasobliwy, przynajmniej w swej klasycznej redakcji
jest tych znamion pozbawiony. Uwarunkowane to
było nie tylko pierwotnym „historycznym” umiejsco-
wieniem odpoczynku Chrystusa w czasie przed przy-
biciem do krzyża, lecz chyba również wiązało się
z przesunięciem nacisku na psychiczny aspekt mąk
Jezusa.
Pojawiły się zresztą — jak wiadomo — w XIV-
wiecznej plastyce próby ukazania w jednej postaci
zarówno fizycznych jak i duchowych cierpień Zba-
wiciela. Na przykład w rzeźbie w Museum Unter-
linden w Kol-mar i innych 'pokrewnych102 widzimy
stojącą postać Chrystusa ze śladami gwoździ i włócz-
ni, wspierającego pochyloną głowę na dłoni. Jednakże
żywot tego typu przedstawień był krótki; nie upo-
wszechniły isię one jakoś na szerszą skalę. Widocznie
klasyczne wyobrażenia stojącego Chrystusa Boleści-
wego z jednej, siedzącego zaś Frasobliwego z drugiej
strony lepiej odpowiadały potrzebom uczuciowym
średniowiecznych odbiorców. Za drugi rodzaj „pośred-
nich” czy „granicznych” przedstawień uznać by na-
102 o s t e n, Der Schmerzensmann, s. 39 nn.
103 H. P r e u s s, Das Bild Christi im Wandel der Zeiten,
Leipzig 1921, s. 134 n.
leżało utwory w rodzaju durenowskiego drzeworytu
na karcie tytułowej Małej Pasji10:i, gdzie 'Siedzący
Chrystus Frasobliwy — nietypowy zresztą pod wzglę-
dem układu nóg i rąk — nosi ślady gwoździ na
stopach i dłoniach. Wydaje się jednak, że należałoby
raczej to wyobrażenie określić jako „siedzącego Chry-
stusa Boleściwego”104. Również chyba do pogranicza
ikonograficznego z 'kręgiem Boleściwego trzeba by
zaliczyć przedstawienie Chrystusa Frasobliwego w oto-
czeniu Arma Christi105.
Rzecz znamienna jednak, że Chrystus Frasobliwy
rozpatrywany jako jedna z odmian pasyjnych wize-
runków dewocyjnych posiada pozycję raczej skromną,
zaćmiony przez inne, bogatsze pod względem teolo-
gicznym i formalnym typy przedstawień. Kiedy na-
tomiast omawiany wizerunek zostaje wciągnięty
w nurt dziejów „melancholijnego” schematu plastycz-
nego, jego znaczenie i atrakcyjność niepomiernie
wzrasta, usuwając w cień pokrewną mu odmianę
Spętanego Zbawiciela, Ten chyba właśnie ogólnoludz-
ki aspekt zapewnił Frasobliwemu szczególnie uprzy-
wilejowaną pozycję w rzeźbie ludowej, która ów
motyw podchwyciła chętniej, aniżeli inne, bardziej
nawet w średniowieczu rozpowszechnione przedsta-
wienia dewocyjne.
104 o s t e n, Der Schmerzensmann, s. 69.
105 H. Hóhn, Deutsche Holzschnitte his zum Ende des
16 Jahrhunderts, Kónigstein in Taunus-Leipzig 1925, s. 30.
DES fiTUDES SUR L1CONOGRAPH1E DU CHRIST AFFLIGE
Le type iconographiąue du Christ Afflige, repandu
surtout dans la sculpture du bas Moyen Age, repre-
sente le Sauveur depouille, en position assise, la
tete appuyee sur une main. Dans la presente etude,
■ce type a ete nettement isole des representations
similaires montrant Jesus assis, les mains l’ees ou
oroisees sur les genoux. Em France et, d’une faęom
generale, en Europę on rencontre presąue exclusive-
memt ce dernier type, tamdis que par exemple en
Allemagme, et plus p articu li eremem t dans le Nord, ces
deux versions apparaissent en meme ternps. Par con-
trę, dans les pays situes plus a 1’Est, motamment
'dans les pays slaves iet baltes, on trouve surtout une
representation du Christ avec la tete appuyee sur
la main;. en Pologne ce type est le motif favori de la
sculpture populaire qui l’a repete dans urn nombre
imcalculable d’exemplaires.
Selon toute probabiliite la plus amcienme repre-
sentation existante du Christ Afflige est l’ouvrage
sculpte se trouvant dans la cathedrale de Brunswick,
ouvrage provenant de la firn du XIVe siecle et con-
stituant une representation independante. C’est seule-
ment plus tard, au XVe siecle que le motif du Christ
assis, depouille, la tete appuyee sur la main, fut
imtroduit dans les compositions sculptees ou pedntes,
irepresentatmt les demiers iinstants avant la misę en
crodx du Sauveur.
La figurę du Christ Afflige, en tant que concep-
tion artistique, possede une longue et large tradi-
tion rementant a l’antiquite. C’est ainsi que dans
l’antiquite grecque et romaine les personnages assis
de Hercule, ,Saturme, Penelope, des „banbares” vadn-
cus, etadent representes dans une pose amalogue.
Dans 1’art de 1’Inde on peut citer le personnage de
Yima, favori d’Ahouremezda, enfin, dans l’art chre-
tden, on a represente dans une pose „affligee”: Adam
songeur, St. Joseph dans une sce-ne de la Nativite,
Job outrage, les Evamgelistes, les sibylles, enfin le
poete Walter von der Vogelweide sur les mimiatures
des mainuscrits. En amalysaut 1’idee exprimee dans
ces representations et dans d’autres figures ainalogues,
on s’aperęoiit facilement qu’il y est toujours question
de tristesse, d’afflictdon ainsi que d’une attitude
profondement meditative. Dans la conviotion de
l’antiquite et qui fut reprise par le Moyen Age, tous
ces etats d’ame formaient le temperament melan-
colique, place sous le sdgne de la planete Satume.
Le geste „afflige” de la tete appuyee sur la main
appairait non seulement dans les representations de
ce dieu de Tantiąuite, mais aussi plus tard dans les
327
niklem tak doniosłego wyobrażenia dewocyjmego, ja-
kim był Chrystus Boleściwy, uosabiający całokształt
fizycznych cierpień Zbawiciela. O ile w przedstawie-
niu Boleściwego tak silny nacisk położono na ukaza-
nie ran na dłoniach, stopach i boku — Chrystus
Frasobliwy, przynajmniej w swej klasycznej redakcji
jest tych znamion pozbawiony. Uwarunkowane to
było nie tylko pierwotnym „historycznym” umiejsco-
wieniem odpoczynku Chrystusa w czasie przed przy-
biciem do krzyża, lecz chyba również wiązało się
z przesunięciem nacisku na psychiczny aspekt mąk
Jezusa.
Pojawiły się zresztą — jak wiadomo — w XIV-
wiecznej plastyce próby ukazania w jednej postaci
zarówno fizycznych jak i duchowych cierpień Zba-
wiciela. Na przykład w rzeźbie w Museum Unter-
linden w Kol-mar i innych 'pokrewnych102 widzimy
stojącą postać Chrystusa ze śladami gwoździ i włócz-
ni, wspierającego pochyloną głowę na dłoni. Jednakże
żywot tego typu przedstawień był krótki; nie upo-
wszechniły isię one jakoś na szerszą skalę. Widocznie
klasyczne wyobrażenia stojącego Chrystusa Boleści-
wego z jednej, siedzącego zaś Frasobliwego z drugiej
strony lepiej odpowiadały potrzebom uczuciowym
średniowiecznych odbiorców. Za drugi rodzaj „pośred-
nich” czy „granicznych” przedstawień uznać by na-
102 o s t e n, Der Schmerzensmann, s. 39 nn.
103 H. P r e u s s, Das Bild Christi im Wandel der Zeiten,
Leipzig 1921, s. 134 n.
leżało utwory w rodzaju durenowskiego drzeworytu
na karcie tytułowej Małej Pasji10:i, gdzie 'Siedzący
Chrystus Frasobliwy — nietypowy zresztą pod wzglę-
dem układu nóg i rąk — nosi ślady gwoździ na
stopach i dłoniach. Wydaje się jednak, że należałoby
raczej to wyobrażenie określić jako „siedzącego Chry-
stusa Boleściwego”104. Również chyba do pogranicza
ikonograficznego z 'kręgiem Boleściwego trzeba by
zaliczyć przedstawienie Chrystusa Frasobliwego w oto-
czeniu Arma Christi105.
Rzecz znamienna jednak, że Chrystus Frasobliwy
rozpatrywany jako jedna z odmian pasyjnych wize-
runków dewocyjnych posiada pozycję raczej skromną,
zaćmiony przez inne, bogatsze pod względem teolo-
gicznym i formalnym typy przedstawień. Kiedy na-
tomiast omawiany wizerunek zostaje wciągnięty
w nurt dziejów „melancholijnego” schematu plastycz-
nego, jego znaczenie i atrakcyjność niepomiernie
wzrasta, usuwając w cień pokrewną mu odmianę
Spętanego Zbawiciela, Ten chyba właśnie ogólnoludz-
ki aspekt zapewnił Frasobliwemu szczególnie uprzy-
wilejowaną pozycję w rzeźbie ludowej, która ów
motyw podchwyciła chętniej, aniżeli inne, bardziej
nawet w średniowieczu rozpowszechnione przedsta-
wienia dewocyjne.
104 o s t e n, Der Schmerzensmann, s. 69.
105 H. Hóhn, Deutsche Holzschnitte his zum Ende des
16 Jahrhunderts, Kónigstein in Taunus-Leipzig 1925, s. 30.
DES fiTUDES SUR L1CONOGRAPH1E DU CHRIST AFFLIGE
Le type iconographiąue du Christ Afflige, repandu
surtout dans la sculpture du bas Moyen Age, repre-
sente le Sauveur depouille, en position assise, la
tete appuyee sur une main. Dans la presente etude,
■ce type a ete nettement isole des representations
similaires montrant Jesus assis, les mains l’ees ou
oroisees sur les genoux. Em France et, d’une faęom
generale, en Europę on rencontre presąue exclusive-
memt ce dernier type, tamdis que par exemple en
Allemagme, et plus p articu li eremem t dans le Nord, ces
deux versions apparaissent en meme ternps. Par con-
trę, dans les pays situes plus a 1’Est, motamment
'dans les pays slaves iet baltes, on trouve surtout une
representation du Christ avec la tete appuyee sur
la main;. en Pologne ce type est le motif favori de la
sculpture populaire qui l’a repete dans urn nombre
imcalculable d’exemplaires.
Selon toute probabiliite la plus amcienme repre-
sentation existante du Christ Afflige est l’ouvrage
sculpte se trouvant dans la cathedrale de Brunswick,
ouvrage provenant de la firn du XIVe siecle et con-
stituant une representation independante. C’est seule-
ment plus tard, au XVe siecle que le motif du Christ
assis, depouille, la tete appuyee sur la main, fut
imtroduit dans les compositions sculptees ou pedntes,
irepresentatmt les demiers iinstants avant la misę en
crodx du Sauveur.
La figurę du Christ Afflige, en tant que concep-
tion artistique, possede une longue et large tradi-
tion rementant a l’antiquite. C’est ainsi que dans
l’antiquite grecque et romaine les personnages assis
de Hercule, ,Saturme, Penelope, des „banbares” vadn-
cus, etadent representes dans une pose amalogue.
Dans 1’art de 1’Inde on peut citer le personnage de
Yima, favori d’Ahouremezda, enfin, dans l’art chre-
tden, on a represente dans une pose „affligee”: Adam
songeur, St. Joseph dans une sce-ne de la Nativite,
Job outrage, les Evamgelistes, les sibylles, enfin le
poete Walter von der Vogelweide sur les mimiatures
des mainuscrits. En amalysaut 1’idee exprimee dans
ces representations et dans d’autres figures ainalogues,
on s’aperęoiit facilement qu’il y est toujours question
de tristesse, d’afflictdon ainsi que d’une attitude
profondement meditative. Dans la conviotion de
l’antiquite et qui fut reprise par le Moyen Age, tous
ces etats d’ame formaient le temperament melan-
colique, place sous le sdgne de la planete Satume.
Le geste „afflige” de la tete appuyee sur la main
appairait non seulement dans les representations de
ce dieu de Tantiąuite, mais aussi plus tard dans les
327