Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

MICHAŁ ROŻEK

ŹRÓDŁA DO FUNDACJI I BUDOWY KRÓLEWSKIEJ KAPLICY WAZÓW
PRZ Y KATEDRZE NA WAWELU*

Do wyjątkowych pomników polskiej architektury
należy zaliczyć królewską kaplicę Wazów dobudowaną
do południowej nawy katedry krakowskiej. Swoją
zewnętrzną formą jest kopią sąsiedniej kaplicy Zygmun-
towskiej. Obiekt ten należący do najlepszych dzieł
baroku w katedrze nie doczekał się do tej pory odrębnej
monografii k co więcej jest sprzecznie datowany. Niniej-
szy szkic oparty o badania archiwalne postara się wy-
jaśnić fundację i budowę królewskiej kaplicy, nie wnika-
jąc w analizę formalną i stylistyczną.
W dotychczasowych poglądach na dzieje kaplicy
można wyróżnić dwie zasadnicze tezy. Pierwsza przyj-
muje datowanie maksymalistyczne na lata 1598—1676 2,
natomiast druga — minimalistyczna —- określa lata po-
wstania kaplicy na 1663—76 3.
Źródeł do fundacji kaplicy zachowało się stosunkowo
mało. Aby dokładnie wyjaśnić wszystkie skomplikowane
problemy wiążąco się tak z fundacją, jak i z realizacją
kaplicy musimy prześledzić siedemnastowieczne dzieje
poprzedniczki kaplicy Wazów — kaplicy biskupa Jana
Prandoty zw. Prandocińską pod wezwaniem śś. Piotra
i Pawła4. Dopiero dokładne, analityczne przebadanie
jej historii w XVII stuleciu pozwoli wyjaśnić szereg
skomplikowanych w aktualnym stanie badań spraw.
Oto w dniu 10 lutego 1598 r. 5 zmarła w gorączce
połogowej w wieku dwudziestu czterech lat pierwsza
ona Zygmunta III — królowa Anna Austriaczka. Zroz-
ż
* Praca była referowana na posiedzeniu naukowym krakowskiego
oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 14.1.1972.
1 Poza skąpymi informacjami w przewodnikach po Krakowie
i wzmiankach w różnych syntetycznych, względnie podręcznikowych
opracowaniach naukowych, kaplica Wazów’ nie doczekała się wyczerpują-
cego historycznego opracowania monograficznego. Autor pragnie w tym
miejscu podziękować ks. prałatowi Kazimierzowi Figlewiczowi za łaskawe
udostępnienie zbiorów Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie.
2 A. GRABOWSKI, Krakóio i jego okolice, Kraków 1830, s. 100
(warto wspomnieć, że Grabowski w 1. wydaniu przewodnika twierdzi, że
kaplicę wzniósł Jan Kazimierz — por. Historyczny opis miasta Krakowa
i jego okolic, Kraków 1822, s. 87); — J. MĄCZYŃSKI, Pamiątka z Kra-
kowa, t. II, Kraków 1845, s. 70; — L. ŁĘTOWSKI, Katedra krakowska
na Wawelu, Kraków 1859, s. 33; — W. TOMKIEWICZ, Francesco Rossi
i jego działalność rzeźbiarska w Polsce, „Biul. Hist. Sztuki” XIX, 1957,
s. 210—11; — O. ZAGÓROWSKI, Z działalności Gian Francesca Rossiego
w Polsce, tamże XXV, 1963, s. 50; — Katalog Zabytków Sztuki iv Polsce,
t. IV, cz. I, Wawel, pod red. J. SZABŁOWSKIEGO, Warszawa 1965, s. 82.
3 T. WOJCIECHOWSKI, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków
1900, s. 130, 138—139; — W. ELIASZ-RADZIKOWSKI, Kraków dawny

paczony monarcha, podobnie jak przed laty jego dziad
Zygmunt I Stary, postanowił zbudować przy katedrze
krakowskiej mauzoleum grobowe dla swej rodziny.
W dniu 19 maja 1598 r. na krótko przed wyjazdem
do Szwecji spisał testament6. Czytamy w nim o zamie-
rzonej fundacji kaplicy w katedrze krakowskiej, w której
monarcha pragnie spocząć. Na budowę kaplicy,,in qua
nos, diva olim coniunx nostra et defuncti liberi nostri
condi debebunt” ■— daje trzy tysiące florenów rocznie
z sum neapolitańskich, przy czym pieniądze mają być
wypłacane do momentu ukończenia fabryki kaplicy7.
Nadto król zapisał cztery srebrne lichtarze, krzyż i dwa
kielichy srebrne pozłacane z patenami, ampułki srebrne
oraz ornaty z dalmatykami8. Warto nadmienić, że
w testamencie nie ma żadnej konkretnej wzmianki
o usytuowaniu obiektu.
W rok potem, w dniu 26 października odbył się
w katedrze pogrzeb królowej Anny, której doczesne
szczątki pochowano w krypcie pod kaplicą Zygmun-
towską zwaną wówczas Królewską
W r. 1605 ukazała się w Krakowie drukiem Polityka
Arystotelesowa, pióra Sebastiana Petrycego. Dzieło to
w poglądach na kaplicę Wazów, podobnie jak wspom-
niany wyżej testament, narobiło dużo zamętu. Otóż
autor przy omawianiu mecenatu królewskiego napisał,
że król — ,,kaplicę także w kościele katedralnym z szczerego
i dzisiejszy, Kraków 1901, s. 338—39; — Z. HORNUNG, Gisleni Jan Chrzci-
ciel (1600—1672), [w:] Polski Słownik Biograficzny t. VIII, Wrocław-
Warszawa-Kraków 1959—1960, s. 8, — Nadto kilku autorów, którzy
w opracowaniach syntetycznych niejasno datują kaplicę.
4 Dzieje kaplicy do XVI w. włącznie por.: WOJCIECHOWSKI, jw.,
s. 130 i nn.; — z nowszych prac trzeba wymienić A. SZYSZKO-BOHUSZ,
Studia nad katedrą wawelską, „Drace Kom. Hist. Sztuki” t. VIII, Kraków
1939—1946, s. 133 i nn.
s J. U. NIEMCEWICZ, Dzieje panowania Zygmunta III, t. I, Kra-
ków 1860, s. 196; — W. DWORZACZEK, Genealogia, Warszawa 1959,
tabl. 14.
6 Oryginał zachowany przed r. 1914 w Haus-Hof und Staatsarchiv
w Wiedniu, a cytowany in eztenso przez M. SOKOŁOWSKIEGO („Spra-
wozd. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Polsce” t. V, Kraków 1896, s. CXX-
CXXIV). Wg Sokołowskiego projekt kaplicy istniał już w r. 1598.
7 Tamże, s. CXXI.
8 Tamże, s. CXXII.
9 W. WINDAKIEWICZ, Dzieje Wawelu, Kraków 1925, s. 119. —
Kazanie na pogrzebie wygłosił ks. Piotr Skarga, por.; P. SKARGA, Ka-
zania przygodne, t. I, Wilno 1738, s. 131.

3