DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Ostrowski, Jan K.: Stanisław Leszczyński jako malarz
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0196
JAN OSTROWSKI
STANISŁAW LESZCZYŃSKI JAKO MALARZ
Po amatorsku uprawiane malarstwo było jedną z dzie-
idzin działalności artystycznej Stanisława Leszczyńskiego.
„Le Boy est auteur,peintre, architecte etl 'homme qui a le plus
de gout dans son royaume ...”, pisze nieznany z nazwiska
Burgundczyk, zwiedzający Lotaryngię w r. 17531. Ten
sam podróżnik wspomina o gabinecie służącym królowi
za pracownię malarską w pałacu w Chanteheux oraz o pas-
telowych portretach jego ręki, znajdujących się w innej
rezydencji, Jolivet2. Plastyczne zainteresowania Stanisła-
wa potwierdzają jego współczesne życiorysy3, zachowała
się również wiadomość o retuszowaniu przez niego włas-
nego portretu z kanclerzem de La Galaiziere, pędzla
malarza nadwornego Jean Girardet4. Król zarzucił ma-
larstwo dopiero w podeszłym wieku (ok. r. 1754), na sku-
tek pogorszenia się wzroku5.
Malarska aktywność Leszczyńskiego była więc znana
od dawna6, jedynym jednak pełniejszym zestawieniem jego
dzieł, obejmującym zresztą głównie obrazy dzisiaj za-
ginione, jest artykuł Zygmunta Batowskiego w słowniku
Thieme-Beckera7. W obecnym stanie wiedzy można tę
listę znacznie rozszerzyć, choć tylko część obrazów za-
chowała się i jest dostępna badaniom. Opracowanie ma-
larstwa Leszczyńskiego wydaje się celowe nie ze względu
na jego wartość artystyczną, ale jako świadectwo wszech-
stronnych zainteresowań artystycznych króla, tym bar-
dziej, że istniejące obrazy nie figurują w większości
w artykule Batowskiego i z małymi wyjątkami nie były
nigdy publikowane.
Leszczyński uprawiał głównie malarstwo pastelowe
miniaturowe. Większość znanych jego dzieł stanowią
1 Nancy, Bibliotheąue Municipale, rkps nr 783, k. 12 r: Observations
faites pendant le cours de mon voyage de Langres, de Nancy, de Toni,
Commercy, Metz etc... Fan 1753.
2 Tamże, k. 23 v. i 24 r.
3 Dom CALMET, Bibliotheąue lorraine, ou histoires des hommes illustres,
Nancy 1751, dodatek, szp. 99.
4 Nancy, Bibliothćąue Municipale, rkps nr 863, t. III, k. 27 v. i 28 r.:
N. DURIYAL, Journal, cyt. za P. BOYE, Le chancellier Chaumont de la
Galaizidre et sa familie, Nancy 1931, s. 31. Portret znajduje się obecnie
w Bibliothćąue Municipale w Nancy.
5 C.P. d’ALBERT duc de LUYNES, Memoires ... sur la cour de Louis
(1735—1758), Paris 1860—1865, t. XIII. s. 350. Powyższe wzmianki
zebrał P. MAROT w swych pracach: Emmanuel Here, „Annales de FEst”,
1954 i Place Royale de Nancy. Image de la reunion de la Lorraine a la France
Du monument de Bien-aime d, la statuę de Bienfaisant, Nancy 1966.
6 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich i w Polsce pracują-
portrety i obrazy religijne. Inne tematy należą do rzad-
kości, można tu wymienić jedynie Widok fortecy
w Waksholmie i Śmierć Lukrecji, dawniej w zbiorach
muzeum w Rapperswilu8 oraz wizerunek Demokryta
i Heraklita, który był własnością Marii Leszczyńskiej
w Wersalu9.
Listę istniejących dzieł króla otwiera laurka, ofiaro-
wana nieznanemu bliżej Aleksandrowi Bohuszewiczowi,
znajdująca się w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu10.
Kompozycja składa się z malowanej gwaszem podwójnej
kolumny z draperią i wykonanego w osobliwej technice
collage’a z piór barwnego ptaka. Charakter dziełka, będą-
cego ciekawym zabytkiem epoki, a szczególnie jego de-
dykacja, świadczą, że pochodzi ono z czasów wczesnej
młodości przyszłego króla, z lat około 1690 r.
Tematykę religijną reprezentuje wśród obrazów za-
chowanych pastel Madonny z Dzieciątkiem ze zbiorów
Luwru. Batowski wspomina ponadto o znajdującej się
przed wojną w Gołuchowie miniaturze Zdjęcia z Krzyża"
oraz o nieokreślonym bliżej wizerunku Chrystusa,
prawdopodobnie Ecce Homo. Niewielki obrazek z Luwru12
(il. 1) przedstawia siedzącą Madonnę z twarzą zwróconą
ku górze, trzymającą na kolanach stojące Dzieciątko. Ry-
sunek jest bez większej finezji, ale poprawny, z wyjątkiem
proporcji Dzieciątka, koloryt jasny i żywy. Całość wyka-
zuje wyraźny wpływ włoskiego malarstwa XVII w. będęc
bliska w typie Madonnom Carla Maratty. Autorstwo obra-
zu stwierdza polski napis na odwrocie, który wrazzdrugim,
francuskim podaje jego kolejnych właścicieli: Franciszek
Maksymilian Ossoliński, Maria Leszczyńska, wreszcie jeden
cych, t. II, Warszawa 1851, s. 215—221.
7 Z. BATOWSKI, Stanislaus Leszczyński, [w:] Thieme-Becker, Allge-
meines Lexikon der biłdenden Kunstler, t. XXXI, Leipzig 1931, s. 464.
8 (J. GAŁĘZOWSKI), Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu,
Kraków 1906, s. 51.
9 M. JALLUT, Marie Leczinska et la peinture, ,,Gazette des Beaux
Arts” LXXIII, 1969, s. 305.
10 Nabyta w latach pięćdziesiątych w Faryżu. Szczegóły dotyczące
poszczególnych obrazów zob. Aneks.
11 Katalogi zbiorów gołuchowskich nie -wspominają o miniaturze pędzla
Leszczyńskiego. Była ona zapewne identyczna z obrazkiem o tej samej treści,
której zakup proponowano Muzeum Lotaryńskiemu w r. 1856 w Paryżu.
Zob. „Journal de la Sociśtś d’Archeologie Lorraine” V, 1856, s. 111—112.
12 Za zwrócenie mi uwagi na obrazy z Luwru składam serdeczne po-
dziękowania p. Denise Wrotnowskiej, kustoszowi honorowemu Musće
Pasteur w Paryżu.
182
STANISŁAW LESZCZYŃSKI JAKO MALARZ
Po amatorsku uprawiane malarstwo było jedną z dzie-
idzin działalności artystycznej Stanisława Leszczyńskiego.
„Le Boy est auteur,peintre, architecte etl 'homme qui a le plus
de gout dans son royaume ...”, pisze nieznany z nazwiska
Burgundczyk, zwiedzający Lotaryngię w r. 17531. Ten
sam podróżnik wspomina o gabinecie służącym królowi
za pracownię malarską w pałacu w Chanteheux oraz o pas-
telowych portretach jego ręki, znajdujących się w innej
rezydencji, Jolivet2. Plastyczne zainteresowania Stanisła-
wa potwierdzają jego współczesne życiorysy3, zachowała
się również wiadomość o retuszowaniu przez niego włas-
nego portretu z kanclerzem de La Galaiziere, pędzla
malarza nadwornego Jean Girardet4. Król zarzucił ma-
larstwo dopiero w podeszłym wieku (ok. r. 1754), na sku-
tek pogorszenia się wzroku5.
Malarska aktywność Leszczyńskiego była więc znana
od dawna6, jedynym jednak pełniejszym zestawieniem jego
dzieł, obejmującym zresztą głównie obrazy dzisiaj za-
ginione, jest artykuł Zygmunta Batowskiego w słowniku
Thieme-Beckera7. W obecnym stanie wiedzy można tę
listę znacznie rozszerzyć, choć tylko część obrazów za-
chowała się i jest dostępna badaniom. Opracowanie ma-
larstwa Leszczyńskiego wydaje się celowe nie ze względu
na jego wartość artystyczną, ale jako świadectwo wszech-
stronnych zainteresowań artystycznych króla, tym bar-
dziej, że istniejące obrazy nie figurują w większości
w artykule Batowskiego i z małymi wyjątkami nie były
nigdy publikowane.
Leszczyński uprawiał głównie malarstwo pastelowe
miniaturowe. Większość znanych jego dzieł stanowią
1 Nancy, Bibliotheąue Municipale, rkps nr 783, k. 12 r: Observations
faites pendant le cours de mon voyage de Langres, de Nancy, de Toni,
Commercy, Metz etc... Fan 1753.
2 Tamże, k. 23 v. i 24 r.
3 Dom CALMET, Bibliotheąue lorraine, ou histoires des hommes illustres,
Nancy 1751, dodatek, szp. 99.
4 Nancy, Bibliothćąue Municipale, rkps nr 863, t. III, k. 27 v. i 28 r.:
N. DURIYAL, Journal, cyt. za P. BOYE, Le chancellier Chaumont de la
Galaizidre et sa familie, Nancy 1931, s. 31. Portret znajduje się obecnie
w Bibliothćąue Municipale w Nancy.
5 C.P. d’ALBERT duc de LUYNES, Memoires ... sur la cour de Louis
(1735—1758), Paris 1860—1865, t. XIII. s. 350. Powyższe wzmianki
zebrał P. MAROT w swych pracach: Emmanuel Here, „Annales de FEst”,
1954 i Place Royale de Nancy. Image de la reunion de la Lorraine a la France
Du monument de Bien-aime d, la statuę de Bienfaisant, Nancy 1966.
6 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich i w Polsce pracują-
portrety i obrazy religijne. Inne tematy należą do rzad-
kości, można tu wymienić jedynie Widok fortecy
w Waksholmie i Śmierć Lukrecji, dawniej w zbiorach
muzeum w Rapperswilu8 oraz wizerunek Demokryta
i Heraklita, który był własnością Marii Leszczyńskiej
w Wersalu9.
Listę istniejących dzieł króla otwiera laurka, ofiaro-
wana nieznanemu bliżej Aleksandrowi Bohuszewiczowi,
znajdująca się w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu10.
Kompozycja składa się z malowanej gwaszem podwójnej
kolumny z draperią i wykonanego w osobliwej technice
collage’a z piór barwnego ptaka. Charakter dziełka, będą-
cego ciekawym zabytkiem epoki, a szczególnie jego de-
dykacja, świadczą, że pochodzi ono z czasów wczesnej
młodości przyszłego króla, z lat około 1690 r.
Tematykę religijną reprezentuje wśród obrazów za-
chowanych pastel Madonny z Dzieciątkiem ze zbiorów
Luwru. Batowski wspomina ponadto o znajdującej się
przed wojną w Gołuchowie miniaturze Zdjęcia z Krzyża"
oraz o nieokreślonym bliżej wizerunku Chrystusa,
prawdopodobnie Ecce Homo. Niewielki obrazek z Luwru12
(il. 1) przedstawia siedzącą Madonnę z twarzą zwróconą
ku górze, trzymającą na kolanach stojące Dzieciątko. Ry-
sunek jest bez większej finezji, ale poprawny, z wyjątkiem
proporcji Dzieciątka, koloryt jasny i żywy. Całość wyka-
zuje wyraźny wpływ włoskiego malarstwa XVII w. będęc
bliska w typie Madonnom Carla Maratty. Autorstwo obra-
zu stwierdza polski napis na odwrocie, który wrazzdrugim,
francuskim podaje jego kolejnych właścicieli: Franciszek
Maksymilian Ossoliński, Maria Leszczyńska, wreszcie jeden
cych, t. II, Warszawa 1851, s. 215—221.
7 Z. BATOWSKI, Stanislaus Leszczyński, [w:] Thieme-Becker, Allge-
meines Lexikon der biłdenden Kunstler, t. XXXI, Leipzig 1931, s. 464.
8 (J. GAŁĘZOWSKI), Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu,
Kraków 1906, s. 51.
9 M. JALLUT, Marie Leczinska et la peinture, ,,Gazette des Beaux
Arts” LXXIII, 1969, s. 305.
10 Nabyta w latach pięćdziesiątych w Faryżu. Szczegóły dotyczące
poszczególnych obrazów zob. Aneks.
11 Katalogi zbiorów gołuchowskich nie -wspominają o miniaturze pędzla
Leszczyńskiego. Była ona zapewne identyczna z obrazkiem o tej samej treści,
której zakup proponowano Muzeum Lotaryńskiemu w r. 1856 w Paryżu.
Zob. „Journal de la Sociśtś d’Archeologie Lorraine” V, 1856, s. 111—112.
12 Za zwrócenie mi uwagi na obrazy z Luwru składam serdeczne po-
dziękowania p. Denise Wrotnowskiej, kustoszowi honorowemu Musće
Pasteur w Paryżu.
182