DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Paszenda, Jerzy: Biografia architekta Giacomo Briano
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0018
JERZY PASZENDA
BIOGRAFIA ARCHITEKTA G1ACOMO BRIANO*
Nazwisko Briana znane jest historykom sztuki już
od lat 40. Najstarszą drukowaną wiadomość o nim
podaje — przy okazji opisu kościoła jezuickiego we
Lwowie — Tadeusz Mańkowski L Ale nie jemu przypada
zasługa „odkrycia” tego architekta. Zbierając mate-
riały do pracy o lwowskich kościołach barokowych
Mańkowski widział potrzebę sięgnięcia do źródeł jezu-
ickich. Nie mogąc sam jechać do Rzymu, zwrócił się
listownie 6.XII.1927 do kustosza Archiwum Prowincji
Małopolskiej Jezuitów w Krakowie, ks. Stanisława
Bednarskiego z prośbą o wyszukanie w Rzymie mate-
riałów archiwalnych dotyczących kościoła jezuickiego
we Lwowie z lat 1600—30. Powołał się przy tym na
przykład E. Kleina, dla którego kwerendę w Rzymie
robili jezuici Sygański, Wall i Konopka. Bednarski
odpisał, że właśnie wybiera się do Centralnego Archiwum
Jezuitów w Yalkenburgu w Holandii2 celem zebrania
materiałów do działalności budowlanej jezuitów polskich.
Pracował tam przez cały maj 1928 r. Po powrocie przy-
słał Mańkowskiemu wypisy z historii kolegium lwo-
wskiego, z katalogów prowincji polskiej, w których
właśnie znalazł Briana, oraz nekrolog tegoż. Równo-
cześnie zawiadomił, że ma zamiar ,,bliżej zająć się osobą
i działalnością architektoniczną Jakóba Briano”. W tym
celu prosił archiwariusza w Yalkenburgu o przeprowa-
dzenie dalszych poszukiwań. Po dwóch latach (24.X.1930)
Mańkowski dopytuje się, jak się przedstawia sprawa
J. Briano, gdyż chce w swej książce powołać się na pracę
Bednarskiego. A praca ta jeszcze nie była rozpoczęta.
Wobec tego Mańkowski zamieścił w przypisie na s. 18
uwagę, że ,,Osobą i działalnością Giacoma Briano na
podstawie bogatych materiałów archiwalnych zająć się
ma ks. Stanisław Bednarski TJ, z pod którego pióra
oczekujemy monografii tego jezuickiego architekta”.
Natychmiast po ukazaniu się książki Mańkowskiego,
Bednarski napisał jej recenzję3, w której podkreślił,
że autor „po raz pierwszy ogłasza nazwisko architekta
kościoła jezuickiego”. Nie zdradził oczywiście, że sam to
nazwisko znalazł.
* Praca była referowana na zebraniu naukowym Oddziału Lubel-
skiego SHS w dniu 25.X.1971 r.
1 T. MAŃKOWSKI, Lwowskie kościoły barokowe, Lwów 1932, s. 17.
2 Archiwum generała zakonu zostało w czasie pierwszej wojny świa-
towej przewiezione z Rzymu do Holandii. Obecnie znajduje się znowu
-v Rzymie i nosi oficjalną, nazwę Archivum Romanum Societatis Jesu
Praca Bednarskiego nad Brianem nigdy nie wyszła
poza stadium zbierania materiałów. Jeszcze w lipcu
1928 r. archiwariusz z Yalkenburga nadesłał jakieś wy-
pisy dotyczące Briana i Mollego i pytał, gdzie ma ich
dalej szukać. W r. 1933 Bednarski będąc w Paryżu
uzupełnił zbiór fotografii tamtejszych planów jezuickich
budowli. Postarał się też o fotokopie korespondencji ge-
nerała zakonu z Brianem, ale już nie zdążył tego od-
czytać. Jedynym owocem tych szumnie zapowiadanych
prac był krótki życiorys Briana w Polskim Słowniku
Biograficznym (t. II, 1936), zresztą słaby, dający nie-
wiele więcej wiadomości, niż podał Mańkowski, a zawie-
rający także błędne informacje.
Bednarski zmarł w obozie w Dachau 16.VII.1942 r.
Pozostałe po nim zapiski zużytkował ks. Jan Poplatek
w Słowniku jezuitów-artystów 4.
Od śmierci Poplatka w 1955 r. zwiększył się zasób
dostępnych źródeł. W niniejszym artykule wyzyskałem
wszystkie katalogi prowincji polskiej oraz historie po-
szczególnych domów zakonnych, a także drobne wia-
domości rozsiane w innych źródłach jezuickich. Za po-
średnictwem prof. M. Gębarowicza uzyskałem fotogra-
fie nieznanych dotąd rysunków Briana z Biblioteki
Uniwersytetu Lwowskiego. Dalsze materiały przywiózł
z Rzymu ks. Bronisław Natoński w 1970 r. Są tó głównie
wypisy z katalogów prowincji weneckiej i austriackiej
oraz zmikrofilmowana dalsza część obfitej koresponden-
cji generała zakonu dotyczącej Briana. Na podstawie
tych materiałów opracowałem biogram Briana do Dizio-
nario Biografico degli Italiani i dla Encyklopedii Kato-
lickiej KUL. Na nich też .opiera się niniejsza praca.
Wśród wymienionych archiwaliów wyjątkowo najobfit-
szym źródłem jest korespondencja generała zakonu.
Mimo pewnych luk, zwłaszcza z okresu najwcześniej-
szego, pozwala ona bardzo szczegółowo odtworzyć bieg
życia tego architekta, znacznie dokładniej niż innych
jemu współczesnych. Dlatego ograniczam się na razie do
samej biografii, pozostawiając na później opracowanie
(cyt. dalej: ARSI). O jego zawartości pisał S. BEDNARSKI, Polonica
w archiwach jezuickich, „Nauka polska” XX, 1935, s. 141—167.
3 „Brzegi. Powsz.”, t. 194 (1932), s. 375.
4 J. POPLATEK, J. PASZENDA, Słownik jezuitów Krakówl972.
10
BIOGRAFIA ARCHITEKTA G1ACOMO BRIANO*
Nazwisko Briana znane jest historykom sztuki już
od lat 40. Najstarszą drukowaną wiadomość o nim
podaje — przy okazji opisu kościoła jezuickiego we
Lwowie — Tadeusz Mańkowski L Ale nie jemu przypada
zasługa „odkrycia” tego architekta. Zbierając mate-
riały do pracy o lwowskich kościołach barokowych
Mańkowski widział potrzebę sięgnięcia do źródeł jezu-
ickich. Nie mogąc sam jechać do Rzymu, zwrócił się
listownie 6.XII.1927 do kustosza Archiwum Prowincji
Małopolskiej Jezuitów w Krakowie, ks. Stanisława
Bednarskiego z prośbą o wyszukanie w Rzymie mate-
riałów archiwalnych dotyczących kościoła jezuickiego
we Lwowie z lat 1600—30. Powołał się przy tym na
przykład E. Kleina, dla którego kwerendę w Rzymie
robili jezuici Sygański, Wall i Konopka. Bednarski
odpisał, że właśnie wybiera się do Centralnego Archiwum
Jezuitów w Yalkenburgu w Holandii2 celem zebrania
materiałów do działalności budowlanej jezuitów polskich.
Pracował tam przez cały maj 1928 r. Po powrocie przy-
słał Mańkowskiemu wypisy z historii kolegium lwo-
wskiego, z katalogów prowincji polskiej, w których
właśnie znalazł Briana, oraz nekrolog tegoż. Równo-
cześnie zawiadomił, że ma zamiar ,,bliżej zająć się osobą
i działalnością architektoniczną Jakóba Briano”. W tym
celu prosił archiwariusza w Yalkenburgu o przeprowa-
dzenie dalszych poszukiwań. Po dwóch latach (24.X.1930)
Mańkowski dopytuje się, jak się przedstawia sprawa
J. Briano, gdyż chce w swej książce powołać się na pracę
Bednarskiego. A praca ta jeszcze nie była rozpoczęta.
Wobec tego Mańkowski zamieścił w przypisie na s. 18
uwagę, że ,,Osobą i działalnością Giacoma Briano na
podstawie bogatych materiałów archiwalnych zająć się
ma ks. Stanisław Bednarski TJ, z pod którego pióra
oczekujemy monografii tego jezuickiego architekta”.
Natychmiast po ukazaniu się książki Mańkowskiego,
Bednarski napisał jej recenzję3, w której podkreślił,
że autor „po raz pierwszy ogłasza nazwisko architekta
kościoła jezuickiego”. Nie zdradził oczywiście, że sam to
nazwisko znalazł.
* Praca była referowana na zebraniu naukowym Oddziału Lubel-
skiego SHS w dniu 25.X.1971 r.
1 T. MAŃKOWSKI, Lwowskie kościoły barokowe, Lwów 1932, s. 17.
2 Archiwum generała zakonu zostało w czasie pierwszej wojny świa-
towej przewiezione z Rzymu do Holandii. Obecnie znajduje się znowu
-v Rzymie i nosi oficjalną, nazwę Archivum Romanum Societatis Jesu
Praca Bednarskiego nad Brianem nigdy nie wyszła
poza stadium zbierania materiałów. Jeszcze w lipcu
1928 r. archiwariusz z Yalkenburga nadesłał jakieś wy-
pisy dotyczące Briana i Mollego i pytał, gdzie ma ich
dalej szukać. W r. 1933 Bednarski będąc w Paryżu
uzupełnił zbiór fotografii tamtejszych planów jezuickich
budowli. Postarał się też o fotokopie korespondencji ge-
nerała zakonu z Brianem, ale już nie zdążył tego od-
czytać. Jedynym owocem tych szumnie zapowiadanych
prac był krótki życiorys Briana w Polskim Słowniku
Biograficznym (t. II, 1936), zresztą słaby, dający nie-
wiele więcej wiadomości, niż podał Mańkowski, a zawie-
rający także błędne informacje.
Bednarski zmarł w obozie w Dachau 16.VII.1942 r.
Pozostałe po nim zapiski zużytkował ks. Jan Poplatek
w Słowniku jezuitów-artystów 4.
Od śmierci Poplatka w 1955 r. zwiększył się zasób
dostępnych źródeł. W niniejszym artykule wyzyskałem
wszystkie katalogi prowincji polskiej oraz historie po-
szczególnych domów zakonnych, a także drobne wia-
domości rozsiane w innych źródłach jezuickich. Za po-
średnictwem prof. M. Gębarowicza uzyskałem fotogra-
fie nieznanych dotąd rysunków Briana z Biblioteki
Uniwersytetu Lwowskiego. Dalsze materiały przywiózł
z Rzymu ks. Bronisław Natoński w 1970 r. Są tó głównie
wypisy z katalogów prowincji weneckiej i austriackiej
oraz zmikrofilmowana dalsza część obfitej koresponden-
cji generała zakonu dotyczącej Briana. Na podstawie
tych materiałów opracowałem biogram Briana do Dizio-
nario Biografico degli Italiani i dla Encyklopedii Kato-
lickiej KUL. Na nich też .opiera się niniejsza praca.
Wśród wymienionych archiwaliów wyjątkowo najobfit-
szym źródłem jest korespondencja generała zakonu.
Mimo pewnych luk, zwłaszcza z okresu najwcześniej-
szego, pozwala ona bardzo szczegółowo odtworzyć bieg
życia tego architekta, znacznie dokładniej niż innych
jemu współczesnych. Dlatego ograniczam się na razie do
samej biografii, pozostawiając na później opracowanie
(cyt. dalej: ARSI). O jego zawartości pisał S. BEDNARSKI, Polonica
w archiwach jezuickich, „Nauka polska” XX, 1935, s. 141—167.
3 „Brzegi. Powsz.”, t. 194 (1932), s. 375.
4 J. POPLATEK, J. PASZENDA, Słownik jezuitów Krakówl972.
10